السنن الكبری (بیهقی): تفاوت میان نسخه‌ها

محقق اثر در مقدمه کتاب به ممانعت خلفا از تدوین حدیث اشاره کرده که تا پایان قرن اول هجری ادامه یافت. عمر بن عبدالعزیز (متوفی 101ق) به سبب مرگ بسیاری از حافظان حدیث و ضعف حافظه محدثان و مانند آن، امر به تدوین حدیث کرد. کتب حدیثی در طول مراحل تدوین به شیوه‌های مختلفی ارائه شدند؛ کتب «سنن» از جمله کتب حدیثی است که بر مبنای ابواب فقهی مرتب گردید<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39289/1/5 ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص6-5]</ref>‏.

وی سپس به کتب حدیثی نوشته شده از قرن دوم تا چهارم هجری اشاره می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39289/1/7 ر.ک: همان، ص8-7]</ref>‏. در ادامه به بررسی شرح‌حال [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] با استناد به منابع پرداخته و نام 34 اثر را از مهم‌ترین آثار او متذکر می‌شود. معرفی 41 تن از مشایخ [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] و ده تن از شاگردانش بخش دیگری از مقدمه را تشکیل می‌دهد. با ذکر اقوال علما درباره وی و اشاره به این‌که اکثر مورخین تاریخ وفاتش را جمادی‌الاولی 458 ذکر کرده‌اند این بخش از مقدمه نیز به پایان آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39289/1/12 ر.ک: همان، ص23-12]</ref>‏.

در بخش دیگری از مقدمه پس از تأکید بر این‌که السنن الکبری از مهم‌ترین مصادر در حدیث و فقه اهل سنت است، نسخ شش‌گانه تحقیق کتاب معرفی شده‌اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39289/1/25 ر.ک: همان، ص26-25]</ref>‏. در تحقیق کتاب از بیش از یک‌صد اثر استفاده شده که لیست آن در انتهای مقدمه ذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39289/1/35 ر.ک: همان، ص41-35]</ref>‏.

متن اثر با ذکر طریق محقق به کتاب [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] آغاز شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39289/2/3 ر.ک: متن کتاب، ج1، ص3]</ref>‏.

با توجه به اهمیت و ضرورت‌ مطالعات فقه‌الحدیثی، تلاش‌های ارزنده‌ای‌ توسط‌ حدیث‌پژوهان در طول تاریخ حدیث‌ شکل‌ گرفته است. ازجمله برجسته‌ترین آثار علمای فریقین در زمینه فقه‌الحدیث، السنن‌ الکبری‌ تألیف [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] از‌ علمای‌ عامه است که دارای جایگاه ویژه‌ای نزد علما و محققان‌ است‌. وی در این کتاب به جمع‌آوری سنن پیامبر(ص) پرداخته و به اثبات صحت مذهب شافعی نیز توجه داشته است. موضوع اصلی کتاب وی احادیث احکام است که [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] ضمن بیان روایات فقهی به بررسی‌های متنی و سندی روایات نیز می‌پردازد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80380/122 ر.ک: رضوی، سیده محدثه و دیگران، ص123-122]</ref>‏.

تصحیف امری است که در برخی‌ از‌ احادیث صورت‌ گرفته‌ است‌ و از آن گریزی نیست‌. در این زمینه شافعی نکته‌ای دارد با این بیان که «جز با شناخت صدق و کذب‌ مخبر‌ نمی‌توان به صدق و کذب خبر استدلال‌ کرد‌ مگر‌ در‌ مورد‌ احادیث خاص و اندک‌». [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی‌]] در توضیح کلام شافعی می‌گوید: «آنچه شافعی استثناء کرده جز بر افراد ماهر از اهل‌ حفظ‌ اطلاق‌ نمی‌شود. چه‌بسا شخص صادقی که به‌واسطه‌ نوشتارش‌، صدقش‌ از‌ بین‌ رود، چراکه حدیثی را با حدیث دیگر درهم آمیزد و یا حدیثی را با ترکیبی از اسناد ضعیف و صحیح روایت کند و یا گاهی قلم و گوش اشتباه کند‌. در اینجا منظور تصحیف است و روایت شاذی را بدون انگیزه بیان کند». [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در اینجا از تصحیف، به‌عنوان یکی از موارد اشتباه در روایات یاد می‌کند‌؛ بنابراین‌، [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] خود در بررسی احادیث، تصحیف در روایات را مدنظر دارد و به آن‌ها اشاره می‌کند <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80380/125 ر.ک: همان، ص 126-125]</ref>‏.

[[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در بررسی روایات از امر تقطیع نیز غفلت نکرده است. البته باید اشاره کرد که [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] بیش از آن‌که به لفظ تقطیع تصریح کند، توجه مخاطب‌ را‌ به وقوع «اختصار» جلب می‌‌نماید. اختصار حدیث آن است که محدث بخشی از حدیث را روایت کند و بخشی دیگر را حذف کند، به‌شرط آن‌که بخش‌ حذف‌ شده‌ متعلق به بخش نقل شده‌ نباشد. البته [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] برخی دیگر از احادیث را‌ به‌ دلیل «تمام» بودن بر دیگر احادیث ترجیح و برتری می‌دهد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80380/130 ر.ک: همان، ص130]</ref>‏.

تتبع و بررسی در کتاب، ما را بدین نتیجه‌ می‌رساند‌ که [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] توجه به قواعد ادبی و مفهوم واژه‌ها را در نظر داشته است. البته قابل ذکر است، تبیین معانی و مفاهیم واژه‌ها و تفصیل لغات غریب، چشمگیرتر از دیگر مباحث‌ ادبی‌ است. از جمله مواردی که بیهقی به شرح واژگان را آورده است واژه «المَیاثِر» است که بیهقی ذیل آن می‌نویسد: «الْميثَرَةُ جلُودُ السبَاعِ»: میثره به معنی پوست‌ درندگان‌ است‌<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80380/132 ر.ک: همان، ص132]</ref>‏.

وی نسخ در برخی احادیث را بی‌‌‌تردید‌ می‌پذیرد؛ اما در وقوع نسخ برخی روایات دچار تردید است. او پس از بیان برخی احادیث از ابوسعید دارمی چنین می‌نویسد: در مورد این احادیث اختلاف‌نظر وجود دارد‌، اما‌ ما بر ناسخ یا منسوخ آن دست نیافتیم تا با قاطعیت به آن حکم کنیم؛ پس باید به آنچه خلفای سه‌گانه و بزرگان اصحاب پیامبر اجماع دارند، توجه کرد‌. این سخن بیانگر این مطلب است که [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] به دلیل عنایت و توجه ویژه به مسئله نسخ، حتی در مواردی که در وقوع نسخ، تردید دارد، آن را بیان‌ کرده‌ و عدم جزم به نسخ را یادآور شده است؛ بنابراین [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] قائل به نسخ در برخی احادیث است‌<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/80380/140 ر.ک: همان، ص141-140]</ref>‏.

نجم عبدالرحمان‌ خلف‌ در اثری با عنوان «موارد الإمام البیهقي في كتاب السنن الكبری» به مطالعه انتقادی روش [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در این کتاب‌ پرداخته‌ است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/17667/121 ر.ک: ساغروانیان، سید جلیل، ص121]</ref>‏.

این‌ کتاب‌ برای اولین بار در نیمه اول قرن سیزدهم‌ همراه‌ با اثر ابن ترکمانی، «الجوهر النقی»، در حیدرآباد دکن به چاپ رسید. در کتاب ترجمه‌ دلائل‌ النبوة‌ که به همت آقای دامغانی انجام گرفته است، سال چاپ این کتاب را‌ در‌ 1344‌ق نوشته‌اند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/17667/121 ر.ک: همان]</ref>‏. این نسخه یازده جلدی از کتاب در دارالکتب العلمیه بیروت به چاپ شده است.