مواهب الرحمن في تفسير القرآن (مستنبط غروی): تفاوت میان نسخه‌ها

در میان تفاسیر موجود شیعه برخی را می‎توان دید‎ که‎ به شکل‎ مختصر، چکیده‎ای از مباحث تفسیری آیات قرآن را نـمایش داده‎اند. در این‎بـاره باید از تفسیر «[[الأصفى في تفسير القرآن|الأصفی‎ و المصفی]]» [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|فیض کاشانی]]، «[[تفسير القرآن الكريم (شبر)|تفسیر شبّر]]» [[شبر، عبدالله|عبدالله شبّر]] و «[[الوجيز في تفسير الكتاب العزيز|الوجيز]]» [[علی محمد علی دخیل|علی‎محمد علی دخیل]]‎ یاد‎ کرد‎. جـز تفاسیر یادشده، دیگر تفسیرهای شیعیان اغلب به شکل تفصیلی و تـرتیبی (تـرتیب سـوره‎های قرآن یا ترتیب ‎‎نزول‎) تدوین شده‎اند. بیشتر مفسران شیعی با این سبک بیانی به سراغ تفسیر رفـته‎اند‎ ‎و بـه‎ همین‎ دلیل، تفاسیر مفصل و ترتیبی قرآن در مقایسه با تفسیرهای منظوم، مزجی و مختصر بـسیار پرحـجم هـستند‎. گویی هدف نخست و اصلی مفسران شیعه این بوده است که در تفسیر قرآن‎ بنا را بر تـفصیل‎ و توضیح‎ بیشتر بگذارند و به ترتیبِ سوره‎های موجود در قرآن - و بعضاً به ترتیب نزول - سـراغ کشف مفاهیم و معارف قـرآن بـروند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52579/48 ر.ک: محمدی یدک، علی، 1391، ص48]</ref>‏.  

علی محمدی یدک در مقاله‎ای، تفاسیر شیعه را بر اساس روش‎های تفسیری طبقه‎بندی کرده است. او در بخشی از مقاله می‎نویسد: «بررسی روش تفسیر عرفانی بر پایه سیر و سلوک و ریاضت‎ و مجاهدت‎ نفس بـه‎ شـرح آیـه‎های قرآن می‎پردازد. در این روش، مفسر مدعی است که خداوند از طریق قلب و دل معانی‎ قرآن را به او الهـام مـی‎کند و کشف و شهود و داده‎های درونی، منبع‎ و مستند‎ تفسیر‎ او است. به دیگر سخن، راه رسیدن بـه تـفسیر قـرآن، داده‎های عرفانی مفسر است نه چیز دیگر‎. ‎‎بنابراین‎، عقل و استدلال، روایت، گرایش‎های ادبی، کلامی، فـقهی و نـظایر آن در این روش راهی‎ ندارد‎ و یا‎ کمتر بدان‎ها توجه می‎شود»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52579/59 ر.ک: محمدی یدک، علی، 1390، ص59]</ref>‏. سپس در ذکر اسامی تفاسیر عرفانی در شماره 15 از تفسیر مواهب الرحمن نام برده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52579/60 ر.ک: همان، ص60]</ref>‏. درحالی‎که با نگاهی مختصر به این تفسیر، به استدلالی بودن این تفسیر پی خواهیم برد.

البته در دائرةالمعارف تشیع در رابطه با این تفسیر چنین آمده است: «[[مواهب الرحمن في تفسير القرآن]]، اثر سید مرتضی (زنده در 1381ق) فرزند سید احمد موسوی، مشهور به [[مستنبط غروي، مرتضي|مستنبط غروی]]. این تفسیر در سی مجلد به زبان فارسی شامل تمام قرآن به شیوه استدلالی است. مؤلف در این اثر هر یک جزء از قرآن مجید را در یک مجلد تفسیر نموده است و مجلد سی‎ام آن، که شامل سوره‎های کوچک است، به سبک استدلالی و با استناد به روایات ائمه معصومین(ع) تدوین شده است. مجلد آخر این اثر در تبریز به سال 1381ق، به قطع وزیری طبع گردیده است<ref>ر.ک: صالحی، شهید، ص570</ref>‏. اطلاعاتی که در دائرةالمعارف تشیع در رابطه با چاپ جزء سی‎ام آمده صحیح است و با کتاب مطابقت دارد، جز اینکه متن کتاب به زبان عربی است.

# مقتضای شناخت ما به‎وسیله نور عقل - که هدیه‎ای الهی است - ‎و ایمان ما به خداوند و ملائکه و انبیا و اوصیای الهی آن است که جایز و صحیح نیست که کلامی بگوییم یا معتقد باشیم که مخالفت با ایشان باشد. اما سخنی که مخالفت با ایشان نباشد، اگرچه احدی از علما نگفته باشد به هر وسیله‎ای اعم از مکاشفه یا مشاهده عینی یا به کمک عقل و وجدان ایرادی و اشکالی ندارد<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، صفحه الف</ref>‏.  

# ظهور، نقش بستن مدلول کلمه یا کلام با نظر اول در ذهن با قطع نظر از جمیع قرائن مخالفش است. تفسیر در لغت به معنای برطرف نمودن پوشش و در اصطلاح مشخص نمودن مراد و منظور به‎وسیله قرائن مقامیه یا خارجیه است<ref>ر.ک: همان، صفحه الف و ب</ref>‏.

# شناخت مراتب متکلم از علوم و حکم، شناخت مقام مخاطب در فهم و درک مطلب و آگاهی ناظر مرید کشف، به رموز دقایق و علوم حقایق و...، شروط سه‎گانه در تعیین مراد و کشف آن از کلام است<ref>ر.ک: همان، صفحه ج و د</ref>‏.

# از طریق اهل سنت از نبی اکرم(ص) روایت شده که قرآن ظاهر و باطنی دارد و هر بطن آن بطنی دارد تا هفت بطن و تاکنون شرح و بیانی از هیچ‎یک از مفسرین شیعه و سنی برای این حدیث نیافته‎ام، ولکن خداوند با فضل عظیم خود به این شرح و بیان در ماه رمضان بر من منت نهاد...<ref>ر.ک: همان، صفحه ز</ref>‏.

# معانی‎ای که الفاظ و کلمات برای آنها وضع شده است، به‎ویژه الفاظ ذکرشده در اخبار و روایات، حقایق مطلق هستند و در مقام وضع جز خود حقیقت و ذات ملاحظه نمی‎شود، بدون اینکه حالتی از حالات و خصوصیتی از خصوصیات لحاظ شود<ref>ر.ک: همان، صفحه ی</ref>‏.

در خاتمه کتاب به آغاز و اتمام قرآن کریم با دو حرف «باء و سین» اشاره شده که با توجه به حدیث «أول ما خلق الله نوري»، باء کنایه از رسول‎الله(ص) و سین نیز از اسامی سیدالمرسلین(ص) است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص344-343</ref>‏.