درر الحكم: تفاوت میان نسخه‌ها

حکمت گمشده مؤمن است و کتابی که در دست خواننده عزیز است گوهرهای گران‌بهایی از حکمت‌هاست. [[ثعالبی، عبدالملک بن محمد|ثعالبی]] پیشوای لغت و ادب این حکمت‌ها را برگزیده است؛ تا حکمت‌های ارزشمند و اثر بزرگی را برای ما تهیه کند. [[ثعالبی، عبدالملک بن محمد|ثعالبی]] حکمت‌ها را در کتابش به‌صورت اتفاقی دسته‌بندی کرده است؛ همان‌گونه که شیوه رایج نویسندگان ادبی مشهور در کتب ادب مانند البیان و التبیین، الحیوان، المحاسن و الاضداد، عیون الأخبار، محاضرات الادباء، الاغانی، العقد و الفرید و... است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/6 ر.ک: مقدمه، ص6]</ref>‏.

حکمت بهترین راهنما بر گرایش قبایل و عادات آنهاست و نزد اعراب جایگاه برجسته‌ای دارد. حکمت در همه حالات بر زبان اعراب جاری می‌شود و گفته‌های خود را با آن تقویت و بر کارهایشان دلیل می‌آورند. حکمت سبب تسلی قلب و صحت نفس در هر شادی و غم است و همواره با گذشت روزگار برای ما گنجینه‌ای است. در این کتاب تعداد زیادی از آن حکمت‌ها ذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/6 ر.ک: همان]</ref>‏.

محقق در مقدمه تصریح کرده که دو نسخه خطی کتاب را با هم مقابله کرده و بین آن‌ها تفاوتی نیافته است؛ چراکه یکی برای دیگری اصل بوده و از آن نقل شده است. سپس برای تصحیح و تحکیم نص به‌قدر توان اقدام کردم. سپس مقدمه مختصری در رابطه با نویسنده و کتاب حاضر نوشتم<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/6 ر.ک: همان، ص7-6]</ref>‏. در این مقدمه در چند سطر نویسنده معرفی و سپس به عناوین آثارش اشاره شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/8 ر.ک: همان، ص 8]</ref>‏. همچنین در معرفی کتاب تنها به نسخه‌ای از اثر که بروکلمان به آن اشاره کرده و نسخه دیگری به خط محمد حسن حموی اشاره کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/9 ر.ک: همان، 10-9]</ref>‏.

[[ثعالبی، عبدالملک بن محمد|ثعالبی]]، کتاب را با حکمتی در فضیلت عقل آغاز کرده می‌نویسد: رسول‌الله(ص) می‌فرمایند: «هیچ‌کس چیزی بهتر از عقل به دست نیاورده که او را به هدایت راهنمایی و از هلاکت برگرداند». سپس به سخن بهلول در پاسخ به این سؤال که آیا تو از جمله دیوانگان هستی؟ اشاره کرده می‌نویسد: این پاسخی طولانی دارد و لکن من از عاقلان به شمار می‌آیم<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/19 ر.ک: متن کتاب، ص19]</ref>‏.

گوینده بسیاری از حکمت‌های کتاب مشخص نیست و با «قیل»، «قیل حکیم»، «قیل بعض الفلاسفة» و... نقل شده است. در مواردی محقق اثر منبع کلام را یافته و در پاورقی ذکر کرده و البته در بسیاری موارد نیز منبعی برای حکمت نیافته است؛ مثلاً در حکمتی می‌خوانیم: «دو چیز است که شایسته است عاقل از آن‌ها بپرهیزد: زمان و اشرار»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/20 ر.ک: همان، ص20]</ref>‏.

برخی از حکمت‌ها همچون سخنان رسول خدا(ص) از صحت و وثاقت بیشتری برخوردار است؛ لذا محقق آن را با قلم درشت‌تر بر آن‌ها تأکید کرده است؛ به‌عنوان‌مثال در روایتی از رسول خدا(ص) نقل شده است: «پدر و مادر بابی از ابواب جنت هستند؛ پس این باب را برای خود حفظ کنید». محقق کتاب در پاورقی این حدیث را صحیح دانسته و منابع آن را متذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/24 ر.ک: همان، ص24]</ref>‏. او وضعیت دیگر احادیث را از حیث سند در پاورقی‌ها متذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/25 ر.ک: همان، ص25، پاورقی 26]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/26 ص26، پاورقی 28]؛ [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/38 ص38، پاورقی 47]</ref>‏.

در بخش دیگری از حکمت‌های کتاب از حدیث «طلب العلم فریضة علی کل مسلم» به‌عنوان حدیث حسن یاد شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/53 ر.ک: همان، ص53، پاورقی 82]</ref>‏. البته نویسنده که از محدثین اهل سنت است در کنار حکمت‌های منقول از رسول‌الله(ص)، حکمتی نیز از معاویه نقل کرده که در آن ظلم بر کسی که یاوری غیر خدا ندارد را قبیح دانسته است: «من حیا می‌کنم از این‌که بر کسی ظلم کنم که یاوری غیر خدا ندارد»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/55 ر.ک: همان، ص 55]</ref>‏.

آخرین حکمت ذکر شده در کتاب نیز همچون اولین حدیث در موضوع عقل و معرفی عاقل است: «شایسته است که عاقل تنها در سه حالت دیده شود: افزایش توشه برای معاد، یا فراهم کردن متاع برای معاش یا لذت بردن غیر حرام»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39749/1/63 ر.ک: همان، ص 63]</ref>‏.