۶۱٬۱۸۹
ویرایش
دیوان رودکی سمرقندی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '.' به '.'
جز (جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>') |
جز (جایگزینی متن - '.' به '.') |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
از معاصران، نخستین پژوهندهای که درباره [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]، پدر شعر فارسی، تلاش مهمی از خود نشان داد و برخی لحظات زندگی این شاعر بزرگ و زبانآور را از زیر غبار روزگار بیرون کشید، [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینی]] بود. پس از او استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در اواخر نخستین دهه قرن شمسی حاضر، کتاب دیوان اشعار پراکنده رودکی را با پارهای توضیحات منتشر ساخت. استاد [[نفیسی، سعید|نفیسی]] بر اساس اطلاعات قزوینی و توضیحات تذکرهنویسان مطالعه و تحقیق دامنهداری را آغاز کرد و دیوانی را از رودکی با شرح زندگانی شاعر منتشر ساخت که کتاب حاضر از روی آن و نیز دیوان رودکی که توسط [[براگينسکي، يوسيف سامويلوويچ|ی. براگینسکی]] (اداره انتشارات دانش، مسکو 1964م) منتشر شده، تدوین و تنظیم شده است.<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص7</ref> | از معاصران، نخستین پژوهندهای که درباره [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]، پدر شعر فارسی، تلاش مهمی از خود نشان داد و برخی لحظات زندگی این شاعر بزرگ و زبانآور را از زیر غبار روزگار بیرون کشید، [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینی]] بود. پس از او استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] در اواخر نخستین دهه قرن شمسی حاضر، کتاب دیوان اشعار پراکنده رودکی را با پارهای توضیحات منتشر ساخت. استاد [[نفیسی، سعید|نفیسی]] بر اساس اطلاعات قزوینی و توضیحات تذکرهنویسان مطالعه و تحقیق دامنهداری را آغاز کرد و دیوانی را از رودکی با شرح زندگانی شاعر منتشر ساخت که کتاب حاضر از روی آن و نیز دیوان رودکی که توسط [[براگينسکي، يوسيف سامويلوويچ|ی. براگینسکی]] (اداره انتشارات دانش، مسکو 1964م) منتشر شده، تدوین و تنظیم شده است.<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص7</ref>. | ||
در میان نسخههای خطی دیوان شعرای ایران کتاب کوچکی حاوی نزدیک هزار بیت هست که به نام «دیوان رودکی» معروف است. خاورشناس انگلیسی دنیس راس، در مقالهای درباره شعر [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] نوشته و درباره این کتاب بحث کرده است و آن را «دیوان مجعول رودکی» خوانده است. این کتاب را گویا در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم جعل کردهاند؛ زیرا در میان مآخذی که در گرد آوردن اشعار رودکی موجود است، قدیمترین کتاب که در آن اشعار قطران تبریزی را به نام رودکی آوردهاند، «فرهنگ جهانگیری» است که در سال 1005 تألیف شده است. پیش از قرن یازدهم، ثبت اشعار قطران تبریزی به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] متداول نبوده است و چون هفت کتاب از این کتابها را در هندوستان تألیف کردهاند و همه این نسبت را به خطا روا داشتهاند، ظن غالب آن است که این خطا نخست از مؤلفین هندی سر زده است و احتمالاً نسخه دیوان مجعول رودکی را در هند جعل کردهاند. در این دیوان چندین قصیده و قطعه از اشعار قطران ثبت است که یا همه ابیات آنها یا برخی از آنها را به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ثبت کردهاند. این نسخه مجعول را در ایران و ممالک شرق و کتابخانههای شرقی ممالک بیگانه بسیار چاپ کرده و به ثبت رساندهاند و در سال 1315ق، در تهران نیز آن را چاپ کردهاند، منتها پارهای از اشعار [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را که در «[[تاریخ بیهقی]]» و «[[چهار مقاله]]» و دیگر تذکرهها وجود دارد، بر آن افزودهاند. نسخه چاپ تهران حاوی 1170 بیت است، ولی نسخه خطی به تفاوت از 951 بیت تا 1121 بیت از قطران به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] است.<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص53</ref> | در میان نسخههای خطی دیوان شعرای ایران کتاب کوچکی حاوی نزدیک هزار بیت هست که به نام «دیوان رودکی» معروف است. خاورشناس انگلیسی دنیس راس، در مقالهای درباره شعر [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] نوشته و درباره این کتاب بحث کرده است و آن را «دیوان مجعول رودکی» خوانده است. این کتاب را گویا در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم جعل کردهاند؛ زیرا در میان مآخذی که در گرد آوردن اشعار رودکی موجود است، قدیمترین کتاب که در آن اشعار قطران تبریزی را به نام رودکی آوردهاند، «فرهنگ جهانگیری» است که در سال 1005 تألیف شده است. پیش از قرن یازدهم، ثبت اشعار قطران تبریزی به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] متداول نبوده است و چون هفت کتاب از این کتابها را در هندوستان تألیف کردهاند و همه این نسبت را به خطا روا داشتهاند، ظن غالب آن است که این خطا نخست از مؤلفین هندی سر زده است و احتمالاً نسخه دیوان مجعول رودکی را در هند جعل کردهاند. در این دیوان چندین قصیده و قطعه از اشعار قطران ثبت است که یا همه ابیات آنها یا برخی از آنها را به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ثبت کردهاند. این نسخه مجعول را در ایران و ممالک شرق و کتابخانههای شرقی ممالک بیگانه بسیار چاپ کرده و به ثبت رساندهاند و در سال 1315ق، در تهران نیز آن را چاپ کردهاند، منتها پارهای از اشعار [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را که در «[[تاریخ بیهقی]]» و «[[چهار مقاله]]» و دیگر تذکرهها وجود دارد، بر آن افزودهاند. نسخه چاپ تهران حاوی 1170 بیت است، ولی نسخه خطی به تفاوت از 951 بیت تا 1121 بیت از قطران به نام [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] است.<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص53</ref>. | ||
دیوانی که هماکنون در اختیار شما خوانندگان عزیز است، همه اشعار پراکنده [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را در خود دارد؛ گیرم این دیوان بسیار ناچیزتر از آن است که روزگاری، قرنها پیش، وجود داشته است. در حقیقت این دیوان، مرهون تلاشها و ممارستهای تحسینانگیز شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] است.<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص9</ref> | دیوانی که هماکنون در اختیار شما خوانندگان عزیز است، همه اشعار پراکنده [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] را در خود دارد؛ گیرم این دیوان بسیار ناچیزتر از آن است که روزگاری، قرنها پیش، وجود داشته است. در حقیقت این دیوان، مرهون تلاشها و ممارستهای تحسینانگیز شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] است.<ref>ر.ک: یادداشت ناشر، ص9</ref>. | ||
امّا شماره سرودههای موجود رودکی و مجموع آنچه در تذکرهها و کتابهای ادبی و تاریخی نظیر [[چهار مقاله]]، لباب الألباب، [[تاریخ سیستان]] و همچنین تذکرههای متأخّر و مجموعهها و فرهنگهای شعری باقی مانده است، از یکهزاروپانصد بیت تجاوز نمیکند و اگرچه با پژوهشهای محققان، اندکاندک به شمار اشعار بازیافته رودکی افزوده میشود، ولی هنوز از نخستین دیوان شعر فارسی، یعنی دیوان رودکی، بخش قابل توجهی به دست نیامده است و از نخستین تلاشها و کاوشهای زندهیادان عبدالغنی میرزایف و براگینسکی که در سال 1958م، منتشر شد و چیزی کمتر از هزار بیت را در شمار میآورد تا پژوهشهای شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] که در سال 1336ش، منتشر شد و پژوهشهای بعدی، تنها در حدود 500 بیت به سرودهای بازیافته [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] اضافه شده است که در مورد صحت بعضی از آنها نیز تردیدهایی باقی است.<ref>ر.ک: امامی، نصرالله، ص107-106</ref> | امّا شماره سرودههای موجود رودکی و مجموع آنچه در تذکرهها و کتابهای ادبی و تاریخی نظیر [[چهار مقاله]]، لباب الألباب، [[تاریخ سیستان]] و همچنین تذکرههای متأخّر و مجموعهها و فرهنگهای شعری باقی مانده است، از یکهزاروپانصد بیت تجاوز نمیکند و اگرچه با پژوهشهای محققان، اندکاندک به شمار اشعار بازیافته رودکی افزوده میشود، ولی هنوز از نخستین دیوان شعر فارسی، یعنی دیوان رودکی، بخش قابل توجهی به دست نیامده است و از نخستین تلاشها و کاوشهای زندهیادان عبدالغنی میرزایف و براگینسکی که در سال 1958م، منتشر شد و چیزی کمتر از هزار بیت را در شمار میآورد تا پژوهشهای شادروان استاد [[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] که در سال 1336ش، منتشر شد و پژوهشهای بعدی، تنها در حدود 500 بیت به سرودهای بازیافته [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] اضافه شده است که در مورد صحت بعضی از آنها نیز تردیدهایی باقی است.<ref>ر.ک: امامی، نصرالله، ص107-106</ref>. | ||
اشعاری که در این دیوان خواهد آمد از کتابها و سفینههای مختلف اخذ شده است. نخست قصاید و قطعات و پس از آن رباعیات خواهد آمد و از آن پس ابیات پراکنده را خواهید خواند. هرجا که ابیات پراکنده در وزن و روی و قافیه و ردیف یکسان بوده است، در پی یکدیگر ثبت شدهاند و رعایت ترتیب حروف هجا در قوافی اشعار ذکر شده است. متن هر شعر در مقابله نسخه‌ها، آنچه درستتر بوده اختیار شده است و در جایی که تردیدی در میان نسخههای مختلف وجود داشته قدیمترین نسخه مآخذ قرار گرفته است. در ذیل هر قطعه یا بیت، مأخذ آن با ارقام مشخص شده و هر رقمی اشاره به مأخذی است که 93 مأخذ در انتهای شرح احوال [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ذکر شده است. هرجا که بیتی را به دیگری هم، بهجز رودکی، نسبت دادهاند در ذیل همان صفحه با ذکر مأخذ معلوم شده است.<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص59</ref> | اشعاری که در این دیوان خواهد آمد از کتابها و سفینههای مختلف اخذ شده است. نخست قصاید و قطعات و پس از آن رباعیات خواهد آمد و از آن پس ابیات پراکنده را خواهید خواند. هرجا که ابیات پراکنده در وزن و روی و قافیه و ردیف یکسان بوده است، در پی یکدیگر ثبت شدهاند و رعایت ترتیب حروف هجا در قوافی اشعار ذکر شده است. متن هر شعر در مقابله نسخه‌ها، آنچه درستتر بوده اختیار شده است و در جایی که تردیدی در میان نسخههای مختلف وجود داشته قدیمترین نسخه مآخذ قرار گرفته است. در ذیل هر قطعه یا بیت، مأخذ آن با ارقام مشخص شده و هر رقمی اشاره به مأخذی است که 93 مأخذ در انتهای شرح احوال [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] ذکر شده است. هرجا که بیتی را به دیگری هم، بهجز رودکی، نسبت دادهاند در ذیل همان صفحه با ذکر مأخذ معلوم شده است.<ref>ر.ک: شرح احوال رودکی، ص59</ref>. | ||
شاعران قصیدهسرا کوشش خود را در مناقب فصیح و بلند پادشاهان بهکار میبردهاند. نام رودکی در این عرصه در صدر قرار دارد و شاعران همواره او را به استادی نام بردهاند و خود را از حیث سرودن مدیحه شاگرد و پیرو او دانستهاند. باآنکه عنصری در مدیحه یکی از بزرگترین قهرمانان این میدان بوده است، هرگز به پای [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] نرسیده است. دقیقی با آن همه توانایی در شعر میگوید: | شاعران قصیدهسرا کوشش خود را در مناقب فصیح و بلند پادشاهان بهکار میبردهاند. نام رودکی در این عرصه در صدر قرار دارد و شاعران همواره او را به استادی نام بردهاند و خود را از حیث سرودن مدیحه شاگرد و پیرو او دانستهاند. باآنکه عنصری در مدیحه یکی از بزرگترین قهرمانان این میدان بوده است، هرگز به پای [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] نرسیده است. دقیقی با آن همه توانایی در شعر میگوید: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''کرا رودکی گفته باشد مدیح''|2=''امام فنون و سخنور بود''}} | {{ب|''کرا رودکی گفته باشد مدیح''|2=''امام فنون و سخنور بود''}} | ||
{{ب|''دقیقی مدیح آورد سوی او''|2=''چو فرما بهسوی هجیورد بود''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص31</ref> | {{ب|''دقیقی مدیح آورد سوی او''|2=''چو فرما بهسوی هجیورد بود''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>. | ||
رودکی خود تسلط خویش را در مدیحهسرایی میدانسته و جایی که از گفتن مدح امیر ابوجعفر بهسزا خود را ناتوان میشمارد بر جریر و طایی و حسان و سحبان شعرای مشهور عرب که در مدایح معروف بودهاند، خود را فزونی مینهد: | رودکی خود تسلط خویش را در مدیحهسرایی میدانسته و جایی که از گفتن مدح امیر ابوجعفر بهسزا خود را ناتوان میشمارد بر جریر و طایی و حسان و سحبان شعرای مشهور عرب که در مدایح معروف بودهاند، خود را فزونی مینهد: | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
{{ب|''جز بهسزاوار میر گفت ندانم''|2=''ورچه جریرم به شعر و طایی و حسان''}} | {{ب|''جز بهسزاوار میر گفت ندانم''|2=''ورچه جریرم به شعر و طایی و حسان''}} | ||
{{ب|''سخت شکوهم که عجز من بنماید''|2=''ورچه حریفم ابا فصاحت سحبان''}} | {{ب|''سخت شکوهم که عجز من بنماید''|2=''ورچه حریفم ابا فصاحت سحبان''}} | ||
{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص32</ref> | {{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص32</ref>. | ||
اکثر ابیات و اشعار بهجامانده از [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] در حوزه ادبیات توصیفی است. چنان به توصیف بهار پرداخته است که از واژهواژه ابیاتش میتوان نغمه پرندگان، غرش ابرها، ریزش باران و حرکت جویباران را شنید: | اکثر ابیات و اشعار بهجامانده از [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] در حوزه ادبیات توصیفی است. چنان به توصیف بهار پرداخته است که از واژهواژه ابیاتش میتوان نغمه پرندگان، غرش ابرها، ریزش باران و حرکت جویباران را شنید: | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
[[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] بهار را به سپاهی تشبیه کرده است که رویدادهای طبیعی، هرکدام در این سپاه شغلی برعهده دارند؛ ابرهای تیره بهمنزله سپاهیان و باد صبا، نقیب و فرمانده لشکر است و برق آسمان بهعنوان نفاط یا کسی است که ظرفهای مشتعل از نفت را به کشتی یا سپاه دشمن میاندازد. در توصیف [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]، باد صبا همچون فرمانده لشکر سپاهیان را که ابرها هستند، حرکت میدهد. برق آسمان نیز به آتشافکنی و شعلهور ساختن سپاه دشمن مشغول میشود و رعد نیز نوای جنگی مینوازد<ref>ر.ک: رضاییان، زهرا، ص63</ref> | [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]] بهار را به سپاهی تشبیه کرده است که رویدادهای طبیعی، هرکدام در این سپاه شغلی برعهده دارند؛ ابرهای تیره بهمنزله سپاهیان و باد صبا، نقیب و فرمانده لشکر است و برق آسمان بهعنوان نفاط یا کسی است که ظرفهای مشتعل از نفت را به کشتی یا سپاه دشمن میاندازد. در توصیف [[رودکي، جعفر بن محمد|رودکی]]، باد صبا همچون فرمانده لشکر سپاهیان را که ابرها هستند، حرکت میدهد. برق آسمان نیز به آتشافکنی و شعلهور ساختن سپاه دشمن مشغول میشود و رعد نیز نوای جنگی مینوازد<ref>ر.ک: رضاییان، زهرا، ص63</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||