علم الطبيعة: تفاوت میان نسخه‌ها

در طبیعیات [[ارسطو]]، هشت کتاب مطرح شده است که عبارتند از: مبادی وجود و اصول علم طبیعت (که در ده باب مطرح شده است)، کتاب دوم درباره طبیعت است (و در نُه باب ارائه شده)، کتاب سوم، درباره حد حرکت و نامتناهی است (در دوازده باب)، کتاب چهارم، مباحث مکان و خلأ و زمان را در بیست باب بیان کرده است، پنجمین کتاب، حرکت را شرح کرده است (در نه باب). ارسطو در کتاب‎های ششم، هفتم و هشتم، به‎ترتیب در شانزده، شش و پانزده باب به مباحث قابل تجزیه بودن حرکت (پیوستگی در حرکت)، علت حرکت و جاودانگی آن، می‎پردازد<ref>ر.ک: کتاب، ص5</ref>.

در کتاب اول که درباره علم طبیعت و اصول آن می‎باشد، نویسنده، روش بررسی در علم طبیعت را بیان می‎کند، از نظر او تحلیل داده‎ها به ساده‎ترین عناصر به‎منظور دسترسی به مبانی این علم، روشی است که باید در این علم مانند سایر علوم، پی گرفت<ref>ر.ک: متن کتاب، ص95-96</ref>.

او همچنین به بیان اصول اولین طبیعت می‎پردازد و بیان می‎دارد که این اصول، یا واحد هستند یا کثیر و اگر واحد باشند، یا بی‎حرکت هستند (چنان‎که پارمنیدس و ملیسوس بر آن بودند) یا در حرکت (چنان‎که علمای طبیعی و فیزیک بر آن هستند). در این میان، برخی هوا و برخی آب را اصل اولین دانسته‎اند. اگر اصل مورد بحث بیش از یکی باشد، یا باید متناهی باشد یا نامتناهی، اگر متناهی کثیر باشد، در آن صورت، دو یا سه یا چهار یا.... یک عدد دیگر است و اگر نامتناهی کثیر باشد، آنگاه، در نوع یکی، ولی در شکل یا فرم متفاوت است (مانند عقیده دموکریتوس) و یا در نوع نیز متفاوت و حتی ممکن است متضاد باشد<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>.

وی در این کتاب، استدلالاتی علیه واحد بودن هستی ارائه می‎کند، نظریات فلاسفه طبیعی را بیان می‎دارد و نشان می‎دهد که این فیسلوفان در تبیین قضیه دارای دو موضع هستند. همچنین در این اثر بیان می‎شود که تمامی اندیشمندان «ضدین» را از اصول می‎دانند؛ چه آنها که وجود مطلق را به‎عنوان موجودی واحد و بی‎حرکت توصیف می‎کنند و چه آنان که گشادگی و تراکم را در زمره اصول به کار می‎برند. مباحث دیگر این کتاب، درباره تعداد اصول اولیه و طبیعت آنها و بیان تکوین از وجود و لاوجود و توضیح درباره ماده، صورت و عدم است<ref>ر.ک: همان، ص98-122</ref>.

کتاب دوم، درباره معرفت و تبیین طبیعت است. مهم‎ترین مباحثی که در این کتاب وجود دارد، بحث از طبیعت و صناعت، شناخت طبیعت و معارف وابسته به آن، علت و شرایط ضرورت، بیان نظریات درباره بخت و امر خودبه‎خودی و صحبت از وجود یا عدم وجود بخت و اتفاق و بیان خصوصیات آن و تفاوت بخت و امر خودبه‎خودی و... است. نویسنده، همچنین به بیان انواع چهارگانه علت و ضرورت شناخت آنها برای عالم طبیعی و فرایندهای طبیعی و غایات آنها و ضرورت ارتباط بین غایت و امر طبیعی صحبت می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص122-152</ref>.

از نگاه وی، موجوداتی را که می‎بینیم، می‎توانیم در دو دسته کلی بگنجانیم؛ یعنی یا بگوییم آنها مستقیما فعل و ساخته طبیعت هستند و یا اینکه از علت‎های دیگر به وجود آمده‎اند؛ مثلاًطبیعت است که حیوانات و اجزای مختلف جسم آنها را به وجود آورده. همچنین، گیاهان، عناصر بسیطی مانند خاک و آتش و هوا و آب، فعل طبیعت هستند<ref>ر.ک: همان، ص122</ref>.

محور مباحث سومین کتاب، حرکت و نامتناهی است. نویسنده در این کتاب به تعریف حرکت و بیان هریک از حرکت و محرک و متحرک، وجود نامتناهی و بیان اقسام آن و همچنین وجود متناهی، می‎پردازد. او در این کتاب، نظریات فیثاغوری و افلاطونی در مورد موجودیت مستقل نامتناهی را نقد می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص152-181</ref>.

چون طبیعت، مبدأ حرکت یا به عبارت شامل‎تر، طبیعت، مبدأ تغییر است. لازم است ابتدا آن را بشناسیم؛ چون جهل به حرکت، جهل به طبیعت در تمامی اجزائی است که از آن تشکیل شده است... حرکت را باید در گروه کمیات متصله (پیوستگی) وصف و تعریف کرد. بی‎نهایت هم خودش را در پیوستگی عرضه می‎کند؛ ازاین‎رو است که معمولا در تعاریف مربوط به پیوستگی، مفهوم بی‎نهایت به کار می‎رود. به‎علاوه، مکان، خلأ و زمان نیز از لوازم حرکت هستند؛ ازاین‎رو در این کتاب هریک از این امور باید توضیح یابد<ref>ر.ک: همان، ص152-153</ref>.

در کتاب چهارم، در توضیح درباره مکان، نویسنده ابتدا با مثالی درباره جابه‎جایی آب و هوا در یک ظرف که مکان آنها به حساب می‎آید، مکان نسبی را برای ما روشن می‎کند. او سپس می‎نویسد: نظریه‎ای که قائل به وجود خلأ می‎باشد هم مبتنی بر وجود مکان است؛ چون خلأ را می‎توان به‎عنوان فقدان یک جسم تعریف کرد. این ملاحظات ما را به جایی هدایت می‎کنند که مکان را چیزی متمایز از خود اجسام بدانیم و قائل باشیم هر چیز محسوسی در مکان است<ref>ر.ک: همان، ص182-183</ref>.

او از این جمله هسیود که می‎گوید: «قبل از هرچیز، آشفتگی پدید آمد و آنگاه زمین فراخ‎سینه»، نتیجه می‎گیرد که احتمالا وی نیز تصور صحیحی از مکان داشته است<ref>ر.ک: همان، ص183</ref>.

وی همچنین در بخش خلأ می‎نویسد: آنهایی که معتقدند خلأ وجود دارد، آن را نوعی مکان یا ظرف می‎پندارند که قرار است وقتی که جسمی را در بر گرفته، پر باشد و هنگامی که از آن جسم تهی است، خالی باشد<ref>ر.ک: همان، ص200</ref>.

در مجموع، مباحث کتاب چهارم، حول چیستی مکان، طبقه‎بندی آن، ماده یا صورت بودنش، امکان یا امتناع وجود مکان در خودش یا مکانی دیگر، معنای خلأ و بیان نظرات مختلف در آن، عدم امکان وجود خلأ مجزای از جسم، عدم وجود خلأ در اجسام، تعریف زمان، تردید درباره وجود آن، بیان صفات گوناگونش و... می‎چرخد<ref>ر.ک: همان، ص181-236</ref>.

از کتاب پنجم تا هشتم، مباحث مربوط به حرکت مطرح می‎شوند و در آنها به‎ترتیب از طبقه‎بندی حرکات، پیوستگی حرکت، علت آن و جاودانگی‎اش صحبت می‎شود. در طبقه‎بندی حرکات، انواع تغییرات و فرایندها شرح داده می‎شوند و اقسام حرکت و حرکت‎ناپذیران (اشیای ثابت) بیان می‎گردد. همچنین مقولاتی مانند باهم بودن، جدا بودن، در تماس بودن، میانه، متوالی، مجاورت و در پیوستگی بودن توضیح می‎یابند. نویسنده، سپس وحدت و کثرت حرکات را شرح می‎دهد و پس از آن به بیان تضاد در حرکات و همچنین تضاد میان حرکت و سکون می‎پردازد<ref>ر.ک: همان، ص237-265</ref>.

او درباره ضدیت حرکت و سکون می‎نویسد: مطلقا هر حرکتی در ضدیت با حرکت دیگر است، اما سکون نیز در تقابل با حرکت است. فقط سکون عدم است، ولی عدم نیز می‎تواند در برخی وجوه، ضد به حساب آید<ref>ر.ک: همان، ص260</ref>.

مهم‎ترین مبحث در پیوستگی حرکات، بحث از موجودیت پیوسته بی‎نهایت، پیوستگی زمان و مقادیر فضایی، لحظات حرکت و سکون در زمان، قسمت‎پذیری امر متحرک، آغاز و پایان تغییرات، زمان تغییر، تناهی و عدم تناهی حرکت، ابطال نظریه تقدم تجزیه بر حرکت و بیان سکون، است؛ همچنین بیان این نکته که آنچه بدون اجزاء باشد، امکان حرکت ندارد<ref>ر.ک: همان، ص265-303</ref>.

درباره علت حرکت، نویسنده از این بحث می‎کند که هر حرکتی را محرکی است و این دو همراه هم هستند. در این کتاب (کتاب هفتم)، همچنین مقایسه حرکات و تناسبشان نیز بیان می‎شوند و ارتباط دگرگونی‎ها با کیفیات محسوس توضیح می‎یابند<ref>ر.ک: همان، ص304-325</ref>.

حرکت، ممکن است واحد در جنس باشد یا در نوع یا در عدد. حرکت واحد در جنس هنگامی است که در همان مقوله واقع شود؛ مثلاًدر جوهر یا در کیف یا هر مقوله دیگری که قابل حرکت است. همچنین حرکت می‎تواند واحد در نوع باشد، هنگامی که از یک مماثل به مماثل آن در نوع، حرکت کنیم؛ مثلاًاز سپیدی به سیاهی یا از حُسن به قبح و..<ref>ر.ک: همان، ص306</ref>.

او در کتاب هشتم، در پی اثبات جاودانگی حرکت است و ایرادات به این نظریه را پاسخ می‎دهد. وی از محرک غیر متحرک اول، بیان حرکت مستدیر و اینکه این نوع از حرکت، نوع اولیه جنبش است و تنها این نوع از حرکت است که پیوسته و نامتناهی است، صحبت می‎کند و همچنین شرح می‎دهد که محرک اول، اجزا و مقدار ندارد<ref>ر.ک: همان، ص304-386</ref>.