ولاية الفقيه، العوائد و الفوائد، دروس الأعلام و نقدها: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ولاية الفقيه، العوائد و الفوائد، دروس الأعلام و نقدها'''، اثر سید مصطفی خمینی (متوفی 1356ش)، کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع فقه و اصول. این اثر مجموعه سه رساله از شهید مصطفی خمینی است که در یک کتاب جمع شده است؛ او در رساله ولایة الفقیه مباحث مربوط به ولایت‌فقیه را مطرح کرده که عادت فقها بر این است که آن را در اواخر کتاب بیع مطرح کنند؛ العوائد و الفوائد رساله‌ای است که در آن نکات ظریفی از علوم عقلی و نقلی جمع‌آوری شده؛ و دروس الاعلام و نقدها، حاصل حضور مؤلف در دروس فقه و اصول علمای نجف و نقدهای وی به آنان است. مؤلف کتاب‌های زیادی در علوم عقلی و نقلی نگاشته که بسیاری از آن‌ها مفقود شده‌اند و به‌جز این سه رساله، چیزی از آن‌ها باقی نمانده و به دست ما نرسیده است.

این اثر مجموعه سه رساله از شهید مصطفی خمینی است که در یک کتاب جمع شده است. مؤلف کتاب‌های زیادی در علوم عقلی و نقلی نگاشته که بسیاری از آن‌ها مفقود شده‌اند و به‌جز این سه رساله، چیزی از آن‌ها باقی نمانده و به دست ما نرسیده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص5</ref>

عادت فقها در دوره‌های اخیر بر این قرار گرفته که از شئون ولایت در کتاب بیع صحبت کنند؛ لذا نویسنده این مباحث را در کتاب بیع از «تحريرات في الفقه» آورده است. متأسفانه معظم اجزای کتاب البیع او مفقود شده که مباحث ولایت‌فقیه نیز در میان آن بوده است. ولی به حمد و منت الهی حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمد سجادی، نسخه‌ای از این مباحث را در گذشته برای خودش از روی نسخه خطی مصنف نگاشته بوده که برای تحقیق در اختیار محققان این اثر قرار داده تا به چاپ برسد.<ref>ر.ک: همان</ref>

سید مصطفی خمینی عنوان می‌کند که حکومت اسلامی نه‌تنها یک ضرورت برای اسلام محسوب می‌شود بلکه این ضرورت در طول تاریخ استمرار داشته است. به گفتهٔ او: شعار حکومت اسلامی، یک شعار موسمی و گذرا نیست، شعاری است که قرن‌ها می‌توان پای آن سینه زد و برای تحقق آن تلاش کرد.

با توجه به این اصول است که مصطفی خمینی حکم می‌کند واجبات شرعیِ مرتبط با نظم در اسلام، برای سیاست و اداره امور سرزمین‌ها و نگهبانی از اموال و اعراض مردم وضع شده و ناگزیر از اجرایی شدن است.

فرزند ارشد امام خمینی(ره) این‌گونه حکم می‌کند: قوانین اسلامی، سعادت بشر را در همه عرصه‌ها بر می‌آورد؛ زیرا اسلام برای تمام مرحله‌ها و زوایای گوناگون زندگی، در امور فردی و اجتماعی، برنامه دارد. اسلام دین دنیا و آخرت است. اسلام بشر را تنها به آخرت فرا نمی‌خواند بلکه دین، سیاست بزرگی است که همه سعادت‌های جزئی، کلی، دنیوی و اخروی را دربر دارد. به همین جهت است که اسلام مسائل گوناگون روحی، مادی، فردی و اجتماعی را داراست. به خلاف قانون‌های دیگر ملت‌ها که در احکام فردی و معنوی ناتمام‌اند تا چه رسد به امور دنیای آنان. <ref>ر.ک: همان، ص4-5؛ همان</ref>.

در ابتدای دروس الاعلام و نقدها نوشته: «و بعد فهذه الدروس التی تلقیتها من اعلام النجف، حین ما اقتصیت مع الوالد – مد ظلّه – من ترکیا الیه، و لجهات مختلفة کنت احضرها جمیعا و أضبطها مع ما اری فیها من القصور و الفتور».<ref>ر.ک: دروس الاعلام و نقدها، ص3</ref> وی در این اثر، ملاحظاتی که بر دروس علما را داشته به‌صورت درسی (درس درس) بیان کرده است. او ملاحظاتش بر دروس آیت‌الله شاهرودی، امام خمینی، آیت‌الله خویی، شیخ محمدباقر زنجانی و سید محسن حکیم مکتوب نموده است. ملاحظاتی که ایشان نوشته شامل جریان اصول در اطراف علم اجمالی، تمسک به حدیث سلطنت برای تصحیح معاطات، اقسام نواهی، شمول حدیث سلطنت در شک در اسباب، مسئله آب مردد میان قلیل و کثیر در هنگامی‌که حالت سابقه معلوم نیست، لزوم و جواز شرکت، متوسط در ارض مغصوبه، تمسک به عمومات شروط برای صحت معاطات، مسئله علم اجمالی، مسئله افاده ملکیت متزلزله و مستقره در معاطات، احراز عنوان مخصص به استصحاب در فروض مختلف، عقد شرکت و جواز آن، جریان استصحاب شخصی در ملکیت حاصل به معاطات مردد میان متزلزل و مستقر، علم اجمالی به اینکه یکی از دو شخص دائن است یا اشخاص؟ ترجیح جانب نهی و حرمت بر امر و وجوب، جریان استصحابات معارضه با استصحاب ملکیت، تردد تحقق حق متعلق به غیر میان افراد محصورِ، جواز ایقاع عقد مزارعه به امر، جزیان نزاع در اجتماع و امتناع، و... می‌شود.<ref>ر.ک: دروس الاعلام و نقدها، ص5-150</ref>