۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان امام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران' به 'موسوی خمینی، سید روح‌الله'
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') |
جز (جایگزینی متن - 'خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران' به 'موسوی خمینی، سید روح‌الله') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
[[رسولی، جلیل]] (خطاط) | [[رسولی، جلیل]] (خطاط) | ||
[[ | [[موسوی خمینی، سید روح‌الله]] (نویسنده) | ||
| زبان =فارسی | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =PIR 8040 /م99 د9 1372 | | کد کنگره =PIR 8040 /م99 د9 1372 | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
=== مقدمات === | === مقدمات === | ||
در آغاز كتاب، ديباچه‌اى از ناشر و بعد مقدمه‌اى از خانم فاطمه طباطبايى، عروس [[ | در آغاز كتاب، ديباچه‌اى از ناشر و بعد مقدمه‌اى از خانم فاطمه طباطبايى، عروس [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] و همسر مرحوم حجت‌الاسلام سيد احمد خمينى، آمده است. | ||
# ديباچه، اشاره‌اى است به منزلت عرفانى و ادبى [[ | # ديباچه، اشاره‌اى است به منزلت عرفانى و ادبى [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] و شيوه ايشان و تأثير پيشينيان بر آن جناب و تأثير آن حضرت بر ادب معاصر. ناشر، درباره سبک شناسى اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] بيان كرده كه: «چنان‌كه مى‌دانيم صاحب‌نظران و محققان از اهل ادب، طبق ضوابط و معيارهايى، شعر پارسى را به ادوار چهارگانه؛ يعنى دوره‌هاى سبک خراسانى و عراقى و هندى و عصر بازگشت منقسم ساخته‌اند. هرچند، اين مرزبندى به قطعيت اصول رياضى نيست، اما داراى مشخصاتى است كه به‌طور كلى شيوه و سبک آثار را معين مى‌كند. با همين معيارها مى‌توان گفت شعر امام از نظر شيوه، همان سبک عراقى است و آن بزرگ به همان سياق سخن گفته و به تتبع و پيروى سخنوران سبک عراقى پرداخته است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/26 ديوان امام، ص 26]</ref> | ||
# مقدمه خانم طباطبايى: سركار خانم فاطمه طباطبايى، در پيدايش بخشى از اشعار اين ديوان، نقشى داشته و [[ | # مقدمه خانم طباطبايى: سركار خانم فاطمه طباطبايى، در پيدايش بخشى از اشعار اين ديوان، نقشى داشته و [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] بعضى از اشعار را به خواهش او سروده و نام او را در برخى از سروده‌هايش از روى محبت و صميميت با إشاره به نام كوچك او، به‌صورت مخفف، فاطى آورده است، مانند رباعی «فلسفه»:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/209 ديوان امام، ص 209]</ref>{{شعر}}{{ب|''«فاطى» كه فنون فلسفه مى‌خواند''|2=''از فلسفه فاء و لام و سين مى‌داند''}}{{ب|''اميد من آن است كه با نور خدا''|2=''خود را ز حجاب فلسفه برهاند''}}{{پایان شعر}} | ||
و رباعی «حذر»:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/203 ديوان امام، ص 203]</ref>{{شعر}}{{ب|''«فاطى»! به‌سوى دوست سفر بايد كرد''|2=''از خويشتن خويش گُذر بايد كرد''}}{{ب|''هر معرفتى كه بوى هستى تو داد''|2=''ديوى است به رَه، از آن حذر بايد كرد''}}{{پایان شعر}} | و رباعی «حذر»:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/203 ديوان امام، ص 203]</ref>{{شعر}}{{ب|''«فاطى»! به‌سوى دوست سفر بايد كرد''|2=''از خويشتن خويش گُذر بايد كرد''}}{{ب|''هر معرفتى كه بوى هستى تو داد''|2=''ديوى است به رَه، از آن حذر بايد كرد''}}{{پایان شعر}} | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
=== متن اصلى === | === متن اصلى === | ||
به‌طور كلى در اشعار [[ | به‌طور كلى در اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، از نظر هنرهاى شعرى و بلاغى، صنعت‌هاى ادبى گوناگونى، مانند«إرداف»، «إستثناء»، «إستدراك»، «إستعاره»، «إشتقاق»، «إلتفات»، «إنسجام»، «إيجاز»، «إيهام»، «تشبيه»، «تضاد» (مطابقه)، «تكرار» (تكرير)، «تلميح»، «توزيع»، «توشيح»، «جناس تام»، «جناس شبه اشتقاق» (إقتضاب)، «جناس لاحق»، «جناس مذيل»، «جناس مضارع»، «جناس مطرف»، «جناس وسط»، «حسن مطلع»، «حسن مقطع»، «حل و درج»، «رد القافية»، «رد المطلع»، «سياقة الأعداد»، «مبالغه»، «مجاز و مراعات النظير» به كار رفته و به‌خوبى قابل مشاهده است.<ref>فرهنگ ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، ص31 - 48</ref>به‌طور مثال، در ديوان [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره) حدود يك‌صد بار در ابيات مختلف، از تلميحات اسلامى و ايرانى استفاده شده است.<ref>مقاله «بررسى ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] و تحليل تلميحات آن»، ص 37</ref> | ||
اشعار [[ | اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، سرشار از نكته‌ها و اصطلاحات عاشقانه و عرفانى است. او با بهره‌گيرى وسيع از اصطلاحات عرفانى در دورانى كه اين اصطلاحات از سوى برخى متشرعين مورد هجمه و در معرض تهمت بود، جانى تازه به عرفان بخشيد و موجب تبرئه و احياى عرفاى راستين گرديد و از سوى ديگر به جهت شخصيت الهى و قابل ستايش خود و روى آوردن به عرفان حماسى، پويا و حركت‌آفرين كه به پيروزى و هدايت مقتدرانه انقلاب اسلامى در جهان منجر شد، عرفان اسلامى را از كنج انزوا و جنبه شخصى و درونى صرف، بيرون آورد و آن را با مفاهيم متعالى خود در سطح جامعه عمومیت داد كه آثار و بركات اين انديشه بزرگ، نه تنها در ايران، بلكه در ميان مسلمانان مبارز كشورهاى ديگر به‌وضوح جلوه‌گر است. | ||
شعر [[ | شعر [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، بازتاب احساسات، عواطف و افكار او و متعلق به لحظات خلوت و انس با خداست. در آيينه شعر امام، صفاى درونى عرفاى راستين، آرامش قلبى مؤمنين و اميد به آينده‌اى عارى از ظلم و بى‌عدالتى را مى‌توان حس كرد.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، ص 194</ref> | ||
از نظر سبک شناسى ادبى، ميزان بهره‌گيرى از واژگانى كه القاى حالت نشاط و اميد مى‌كنند در شعر امام بسيار زياد است؛ برخلاف خيلى از شاعران ديگر كه فضاى شعر و افكار آنها مشحون از پوچ‌گرايى، يأس و بدبينى و سرخوردگى در زندگى است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[ | از نظر سبک شناسى ادبى، ميزان بهره‌گيرى از واژگانى كه القاى حالت نشاط و اميد مى‌كنند در شعر امام بسيار زياد است؛ برخلاف خيلى از شاعران ديگر كه فضاى شعر و افكار آنها مشحون از پوچ‌گرايى، يأس و بدبينى و سرخوردگى در زندگى است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، ص 202</ref> | ||
جالب و گفتنى است كه در موارد اندكى كه فضاى نوميدى در اشعار امام ايجاد شده، ايشان به نحوى اميدسازى كرده، مانند غزل«رازگشايى» كه قدرى يأس‌آلود است، لذا [[ | جالب و گفتنى است كه در موارد اندكى كه فضاى نوميدى در اشعار امام ايجاد شده، ايشان به نحوى اميدسازى كرده، مانند غزل«رازگشايى» كه قدرى يأس‌آلود است، لذا [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] در تاريخ 25 بهمن 1365، حاشيه‌اى كوتاه به نثر بر آن نوشته و به اين صورت آن را جبران و تصحيح و تصريح كرده است كه: «بس كن كه در گفتار و نوشتار تو با همه ادعاهاى پوچ، بويى از حق نيست... ولى از رحمت خداوند متعال مأيوس مباش كه آن، سر حلقه همه خطاها است».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/209 ديوان امام، ص 209]</ref> | ||
بى‌ترديد اين شادابى معنوى و خوش‌بينى و اميد به زندگى، از باورهاى عميق دينى و دريافت‌ها و جاذبه‌هاى عالى عرفانى ايشان سرچشمه گرفته است و بالاخره شعر امام، جوان‌گرا، حركت‌آفرين، تأثيرگذار و داراى روحيه حماسى است كه حاكى از روح لطيف و بلند او و ايمان و يقين به وعده‌هاى الهى است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[ | بى‌ترديد اين شادابى معنوى و خوش‌بينى و اميد به زندگى، از باورهاى عميق دينى و دريافت‌ها و جاذبه‌هاى عالى عرفانى ايشان سرچشمه گرفته است و بالاخره شعر امام، جوان‌گرا، حركت‌آفرين، تأثيرگذار و داراى روحيه حماسى است كه حاكى از روح لطيف و بلند او و ايمان و يقين به وعده‌هاى الهى است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، ص 205</ref> | ||
==== غزل ==== | ==== غزل ==== | ||
بيشترين قالب شعرى مورد استفاده امام، غزل است كه در آنها از نظر سبک شناسى، اغلب، از غزل‌هاى حافظ شيرازى تأثير پذيرفته است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[ | بيشترين قالب شعرى مورد استفاده امام، غزل است كه در آنها از نظر سبک شناسى، اغلب، از غزل‌هاى حافظ شيرازى تأثير پذيرفته است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، ص 197</ref> | ||
مهم‌ترين موضوع مطرح شده در غزل‌هاى امام، مباحث عرفانى و بيان عشق به معشوق و معبود حقيقى است؛ با اين تفاوت كه عرفان امام(ره)، عرفانى حماسى، پويا و حركت‌آفرين است، نه تصوف راكد خزيده در كنج خانقاه و بريده از مردم. او در غزلياتش طبق سنت غزل‌سرايان عارف، در حد وسيعى از اصطلاحات عرفانى بهره جسته است؛ اصطلاحاتى چون: عشق، عاشق، معشوق، ساقى، مى‌خانه، ساغر، باده، مست، زلف، خال، رخ، لب، خرابات، ميكده، دير مغان، بت، بت‌خانه، رند، پير خرابات و ده‌ها مورد ديگر. | مهم‌ترين موضوع مطرح شده در غزل‌هاى امام، مباحث عرفانى و بيان عشق به معشوق و معبود حقيقى است؛ با اين تفاوت كه عرفان امام(ره)، عرفانى حماسى، پويا و حركت‌آفرين است، نه تصوف راكد خزيده در كنج خانقاه و بريده از مردم. او در غزلياتش طبق سنت غزل‌سرايان عارف، در حد وسيعى از اصطلاحات عرفانى بهره جسته است؛ اصطلاحاتى چون: عشق، عاشق، معشوق، ساقى، مى‌خانه، ساغر، باده، مست، زلف، خال، رخ، لب، خرابات، ميكده، دير مغان، بت، بت‌خانه، رند، پير خرابات و ده‌ها مورد ديگر. | ||
روى آوردن امام(ره) به وادى شعر، آن هم قالب غزل كه در آن مسائل عاشقانه مطرح مى‌شود و بالاتر از آن، استفاده او از اصطلاحات عرفانى خاص، يكى از ويژگى‌هاى اوست كه خدمتى بسيار بزرگ به عرفان عاشقانه و عاملى براى تبرئه و احياى عرفان راستين به حساب مى‌آيد كه از سوى ظاهربينان مورد تكفير و تحقير قرار مى‌گرفت.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[ | روى آوردن امام(ره) به وادى شعر، آن هم قالب غزل كه در آن مسائل عاشقانه مطرح مى‌شود و بالاتر از آن، استفاده او از اصطلاحات عرفانى خاص، يكى از ويژگى‌هاى اوست كه خدمتى بسيار بزرگ به عرفان عاشقانه و عاملى براى تبرئه و احياى عرفان راستين به حساب مى‌آيد كه از سوى ظاهربينان مورد تكفير و تحقير قرار مى‌گرفت.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، ص 197 - 198</ref> | ||
او عقيده دارد جمال يار، بى‌پرده ظاهر است، پس عيب از ماست كه نمى‌بينيم:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/52 ديوان امام، ص 52]</ref>،<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/49 ديوان امام، ص 49]</ref>{{شعر}}{{ب|''عيب از ماست اگر دوست ز ما مستور است''|2=''ديده بگشاى كه بينى همه عالم طور است''}}{{ب|''هر كُجا پا بنهى حُسن وى آنجا پيداست''|2=''هر كُجا سر بنهى سجده‌گه آن زيباست''}}{{پایان شعر}} | او عقيده دارد جمال يار، بى‌پرده ظاهر است، پس عيب از ماست كه نمى‌بينيم:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/52 ديوان امام، ص 52]</ref>،<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/49 ديوان امام، ص 49]</ref>{{شعر}}{{ب|''عيب از ماست اگر دوست ز ما مستور است''|2=''ديده بگشاى كه بينى همه عالم طور است''}}{{ب|''هر كُجا پا بنهى حُسن وى آنجا پيداست''|2=''هر كُجا سر بنهى سجده‌گه آن زيباست''}}{{پایان شعر}} | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
==== قصيده ==== | ==== قصيده ==== | ||
ديوان [[ | ديوان [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره) داراى سه قصيده زيبا و هنرمندانه است. ايشان اولين قصيده را به نام «مديحه نورَين نيرَين»، در مدح حضرت فاطمه زهرا(س)، دختر پيامبر(ص) و حضرت فاطمه معصومه(ع) دختر امام موسى بن جعفر(ع) سروده است. ايشان در اين قصيده از اصطلاحات فلسفى، مثل: واجب، ممكن، ازليت، ابديت، عرض، جوهر، نفس، موجود، معدوم، كون و مكان، ممكنات، باطل، علت، هستى و... و صنايع ادبى تضاد و مراعات نظير، فراوان، بهره جسته است. | ||
دو قصيده ديگر امام(ره) به نام‌های «قصيده بهاريه انتظار» و «در مدح ولى عصر(عج)»، در ستايش حضرت مهدى موعود(س) است كه در آن ضمن توصيف طبيعت زيباى بهارى، به پاره‌اى از اصطلاحات موسيقى كهن ايرانى اشاره كرده است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[ | دو قصيده ديگر امام(ره) به نام‌های «قصيده بهاريه انتظار» و «در مدح ولى عصر(عج)»، در ستايش حضرت مهدى موعود(س) است كه در آن ضمن توصيف طبيعت زيباى بهارى، به پاره‌اى از اصطلاحات موسيقى كهن ايرانى اشاره كرده است.<ref>مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]»، ص 203 - 204</ref> | ||
==== مسمط ==== | ==== مسمط ==== | ||
مسمط اول (در توصيف بهاران)، مدح حضرت مهدى موعود(عج) و نايبش، آیت‌الله حاج [[حائری یزدی، عبدالکریم|شيخ عبدالكريم حائرى يزدى]] و مسمط دوم (حديث دل)، عاشقانه و پر از سوز و گداز عارفانه، در غم فراق از معشوق و عشق به حضرت حق تعالى است. [[ | مسمط اول (در توصيف بهاران)، مدح حضرت مهدى موعود(عج) و نايبش، آیت‌الله حاج [[حائری یزدی، عبدالکریم|شيخ عبدالكريم حائرى يزدى]] و مسمط دوم (حديث دل)، عاشقانه و پر از سوز و گداز عارفانه، در غم فراق از معشوق و عشق به حضرت حق تعالى است. [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، در مسمط دوم با اشاره به آيه '''إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَة عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً.'''<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/427 أحزاب، 72]</ref>، امانت مذكور را عبارت از عشق به حضرت حق دانسته است. | ||
==== ترجيع‌بند ==== | ==== ترجيع‌بند ==== | ||
در ترجيع‌بند 49 بيتی «نقطه عطف» كه سروده اواخر عمر مبارک [[ | در ترجيع‌بند 49 بيتی «نقطه عطف» كه سروده اواخر عمر مبارک [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] (بهمن 1367ش) است، اين بيت:{{شعر}}{{ب|''اى نقطه عطف راز هستى''|2=''برگير ز دوست جام مستى''}}{{پایان شعر}} | ||
هفت بار تكرار شده است. اين ترجيع‌بند، سرشار از شور و نشاط عرفانى است و در آن، اشتياق به «لقاء الله» و «فناء فى الله» و ابراز دوستى به حضرت مهدى موعود(عج) و سوز و گداز از فراق آن ولى الله و صاحب مقام خاتميت ولايت، به‌صورتى لطيف و گرم و گيرا مطرح شده است. | هفت بار تكرار شده است. اين ترجيع‌بند، سرشار از شور و نشاط عرفانى است و در آن، اشتياق به «لقاء الله» و «فناء فى الله» و ابراز دوستى به حضرت مهدى موعود(عج) و سوز و گداز از فراق آن ولى الله و صاحب مقام خاتميت ولايت، به‌صورتى لطيف و گرم و گيرا مطرح شده است. | ||
==== قطعات و اشعار پراكنده ==== | ==== قطعات و اشعار پراكنده ==== | ||
در اين اشعار نيز گرايش عرفانى [[ | در اين اشعار نيز گرايش عرفانى [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] آشكار است و به‌طور مثال در غزل كوتاه «باده»:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/300 ديوان امام، ص 300]</ref>{{شعر}}{{ب|''ماه رمضان شد مى و مى‌خانه برافتاد''|2=''عشق و طرب و باده به وقت سحر افتاد''}}{{پایان شعر}} | ||
به «عشق به معشوق راستين» و ارزش فوق العاده مناجات با حضرت حق، اشاراتى شده است. | به «عشق به معشوق راستين» و ارزش فوق العاده مناجات با حضرت حق، اشاراتى شده است. | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۸: | ||
=== دو نكته پايانى === | === دو نكته پايانى === | ||
# نسبت همه اشعار موجود در اين ديوان، به [[ | # نسبت همه اشعار موجود در اين ديوان، به [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، قطعى است، زيرا از همه شعرها نسخه‌اى دست‌نويس به خط مبارک ايشان موجود است، به‌جز دو مورد: | ||
## قصيده «در مدح ولى عصر(عج)»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/263 ديوان امام، ص 263]</ref>هرچند انتساب اين قصيده به [[ | ## قصيده «در مدح ولى عصر(عج)»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/263 ديوان امام، ص 263]</ref>هرچند انتساب اين قصيده به [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] قطعى نيست، ولى مجموعه قراين و تحقيقات، صحت اين نسبت را تأييد مى‌كند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/380 ديوان امام، ص 380]</ref><br />منظور از «انگليسى»، در شكوائيه بيت 35:<br />{{شعر}}{{ب|''تا به كى بر ما روا باشد جفاى انگليسى''|2=''آن كه در ظلم و ستم فرد است و او را نيست ثانى''}}{{پایان شعر}}<br />رضاخان پهلوى است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/266 ديوان امام، ص 266]</ref> | ||
## دو بيت آغازين شعر «بشارت باد»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/309 ديوان امام، ص 309]</ref>اين دو بيت، منسوب به امام است و نسخه‌اى دست‌نويس به خط ايشان از اين شعر، موجود نيست.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/309 ديوان امام، ص 309]</ref> | ## دو بيت آغازين شعر «بشارت باد»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/309 ديوان امام، ص 309]</ref>اين دو بيت، منسوب به امام است و نسخه‌اى دست‌نويس به خط ايشان از اين شعر، موجود نيست.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/309 ديوان امام، ص 309]</ref> | ||
# هرچند تخلص شعرى [[ | # هرچند تخلص شعرى [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، «هندى» بوده، ولى چندان تقيدى به ذكر آن در شعرها نداشته و به همين علت، اين تخلص، نه در همه اشعار، بلكه فقط دوازده بار در غزل‌های «سخن دل»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/50 ديوان امام، ص 50]</ref>، «حسرت روى»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/68 ديوان امام، ص 68]</ref>، «اخگر غم»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/78 ديوان امام، ص 78]</ref>، «صبح اميد»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/81 ديوان امام، ص 81]</ref>، «خضر راه»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/92 ديوان امام، ص 92]</ref>، «عروس صبح»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/128 ديوان امام، ص 128]</ref>، «پير مغان»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/131 ديوان امام، ص 131]</ref>، «آيينه جان»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/139 ديوان امام، ص 139]</ref>، «شب وصل»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/156 ديوان امام، ص 156]</ref>، مسمط «در توصيف بهاران»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/279 ديوان امام، ص 279]</ref>، قصيده «در مدح نورَين نيرَين»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/257 ديوان امام، ص 257]</ref>و قطعه «آب زندگانى»<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/299 ديوان امام، ص 299]</ref>ذكر شده است. | ||
=== برخى از نكته‌هاى مرتبط با مباحث عرفانى === | === برخى از نكته‌هاى مرتبط با مباحث عرفانى === | ||
# [[ | # [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] در چند مورد از [[حلاج، حسین بن منصور|حسين بن منصور حلاج]]، صوفى مشهور و صاحب شطحِ«أنا الحق» نام برده و از جمله در غزل«چشم بيمار»، گويى او را عارف و عاشق واقعى شمرده و چنين سروده:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/142 ديوان امام، ص 142]</ref><br />{{شعر}}{{ب|''فارغ از خود شدم و كوس انا الحق بزدم''|2=''همچو منصور خريدار سرِ دار شدم''}}{{پایان شعر}}<br />و در رباعی «لافِ أنا الحق»، منتقدانه وى را وابسته به خود و نارسته از دنيا دانسته و چنين گفته:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/246 ديوان امام، ص 246]</ref>{{شعر}}{{ب|''تا منصورى لاف أنا الحق بزنى''|2=''ناديده جمال دوست غوغا فكنى''}}{{ب|''دك كن جبل خودى خود چون موسى''|2=''تا جلوه كند جمال او بى أرنى''}}{{پایان شعر}}<br />و در رباعی «خودبين» نيز به او و همانندانش اشاره انتقادى شديدى كرده و با نقدى آتشين، اين‌گونه سروده:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/246 ديوان امام، ص 246]</ref>{{شعر}}{{ب|''گر نيست شوى كوس أنا الحق نزنى''|2=''با دعوى پوچ خود معلق نزنى''}}{{ب|''تا خودبينى تو مشركى بيش نه‌اى''|2=''بى‌خود بشوى كه لاف مطلق نزنى''}}{{پایان شعر}}<br />البته با اين همه، براى شناسايى نظر نهايى [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] درباره حلاج و شطحياتش، نيازمند پژوهش اجتهادى و مراجعه به مجموعه آثار ايشان هستيم. | ||
# [[ | # [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] در غزلِ«مكتب عشق» از «الفتوحات المكية» [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] و «مصباح الأنس» فنارى، اين‌گونه ياد كرده است:<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/8044/1/51 ديوان امام، ص 51]</ref><br />{{شعر}}{{ب|''از «فتوحاتم» نشد فتحى و از «مصباح»، نورى''|2=''هرچه خواهم در درونِ جامه آن دل‌فريب است''}}{{پایان شعر}}<br />البته اين يادكرد را لزوماً نمى‌توان به معناى نظر نهايى [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] تلقى كرد و براى دست‌يابى به نظر جامع ايشان لازم است كه ساير آثار، مانند«تعليقات على فصوص الحكم و مصباح الانس» و «مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية» نيز مورد بررسى قرار گيرد. | ||
# از آنجا كه تجلى، در عرفان، جايگاه والايى دارد و عارفان، خلقت جهان را ناشى از تجلى ذات حق مى‌دانند، اين موضوع در ديوان امام(ره) نيز بازتاب چشم‌گيرى دارد. [[خمینی، سید روح‌الله|حضرت امام]]، در جاى جاى اشعارشان با اشاره به داستان تجلى حق بر كوه طور، از آن دريافتى رمزى و عرفانى دارند. ايشان قلب سالك را رمزى از كوه طور مى‌دانند و معتقدند: «تا نور حق بر دل سالك جلوه‌گر نشود و هستى او را فانى نسازد، به وصال يار نخواهد رسيد».<br /> هم‌چنين با تعريض به فلاسفه مى‌گويند: «غمزه يار و تجلى معشوق بر دل سالك، او را موسى‌وار از خود، بى‌خود مى‌سازد و تمام دردها را درمان مى‌كند». در نظر ايشان، جمال يار در همه جا جلوه‌گر است و اگر از ديد ما مستور است، عيب در خود ماست كه چشم حق‌بين نداريم:<ref>آيه تجلى در ديوان [[ | # از آنجا كه تجلى، در عرفان، جايگاه والايى دارد و عارفان، خلقت جهان را ناشى از تجلى ذات حق مى‌دانند، اين موضوع در ديوان امام(ره) نيز بازتاب چشم‌گيرى دارد. [[خمینی، سید روح‌الله|حضرت امام]]، در جاى جاى اشعارشان با اشاره به داستان تجلى حق بر كوه طور، از آن دريافتى رمزى و عرفانى دارند. ايشان قلب سالك را رمزى از كوه طور مى‌دانند و معتقدند: «تا نور حق بر دل سالك جلوه‌گر نشود و هستى او را فانى نسازد، به وصال يار نخواهد رسيد».<br /> هم‌چنين با تعريض به فلاسفه مى‌گويند: «غمزه يار و تجلى معشوق بر دل سالك، او را موسى‌وار از خود، بى‌خود مى‌سازد و تمام دردها را درمان مى‌كند». در نظر ايشان، جمال يار در همه جا جلوه‌گر است و اگر از ديد ما مستور است، عيب در خود ماست كه چشم حق‌بين نداريم:<ref>آيه تجلى در ديوان [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)، ص 36 - 37</ref><br />{{شعر}}{{ب|''عيب از ماست اگر دوست ز ما مستور است''|2=''ديده بگشاى كه بينى همه عالم طور است''}}{{پایان شعر}} | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
# ديوان امام، مجموعه اشعار [[ | # ديوان امام، مجموعه اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، مؤسسه تنظيم و نشر آثار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، چاپ چهل و دوم، 1383ش؛ | ||
# فرهنگ ديوان اشعار [[ | # فرهنگ ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، واحد ادبيات مؤسسه تنظيم و نشر آثار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]]، تهران 1372ش؛ | ||
# مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[ | # مقاله «سيرى در ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، دكتر محمد مهدى‌پور، در نشريه دانشكده ادبيات و علوم انسانى تبريز، بهار 1379، شماره 174، ص 196 - 203؛ | ||
# مقاله «بررسى ديوان اشعار [[ | # مقاله «بررسى ديوان اشعار [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]] و تحليل تلميحات آن»، ابوالفضل حبيبى، در نشريه كتاب ماه ادبيات، خرداد 1387، شماره 128، ص 37 - 47؛ | ||
# مقاله «آيه تجلى در ديوان [[ | # مقاله «آيه تجلى در ديوان [[موسوی خمینی، سید روح‌الله|امام خمينى]](ره)»، دكتر محمد بهنام‌فر، در فصل‌نامه صحيفه مبين، سال 1378ش، شماره 21، ص 31 - 38. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||