۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان نیر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
شکر کاین منظومه مشکین ختام در هزاروسی‌صدونه شد تمام<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌وشش و بیست‌وهفت</ref> | شکر کاین منظومه مشکین ختام در هزاروسی‌صدونه شد تمام<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌وشش و بیست‌وهفت</ref> | ||
آتشکده بـیشتر با دو اثر گران‌سنگ دیگری که آنها هـم در حـول و حـوش حماسه عاشورا سروده شده‌اند، مقایسه و سـنجیده مـی‌شود: یکی «زبدة الأسرار» سروده حسن صفی‌علیشاه (1251-1316ق) و دیگری «گنجینة الأسرار» سـروده عـمان سامانی (1264-1322ق). این هر سـه اثـر چنان بـه هـم مـی‌مانند که بی‌گمان از یکدیگر تـأثیر پذیـرفته و به استقبال هم رفته‌اند، اما قرائن و شواهدی که بتواند تقدیم «آتـشکده» را بـه‌ویژه بر «زبدة الأسرار» ثابت کند، کـافی نبوده، بیشتر مفید احـتمال اسـت. به‌هرصورت این هـر سـه کتاب در زمان‌های نزدیک به هم (هر سه در اوائل قرن چـهاردهم قـمری) سروده شده است.<ref>صحتی سردرودی، محمد، ص138</ref> | آتشکده بـیشتر با دو اثر گران‌سنگ دیگری که آنها هـم در حـول و حـوش حماسه عاشورا سروده شده‌اند، مقایسه و سـنجیده مـی‌شود: یکی «زبدة الأسرار» سروده حسن صفی‌علیشاه (1251-1316ق) و دیگری «گنجینة الأسرار» سـروده عـمان سامانی (1264-1322ق). این هر سـه اثـر چنان بـه هـم مـی‌مانند که بی‌گمان از یکدیگر تـأثیر پذیـرفته و به استقبال هم رفته‌اند، اما قرائن و شواهدی که بتواند تقدیم «آتـشکده» را بـه‌ویژه بر «زبدة الأسرار» ثابت کند، کـافی نبوده، بیشتر مفید احـتمال اسـت. به‌هرصورت این هـر سـه کتاب در زمان‌های نزدیک به هم (هر سه در اوائل قرن چـهاردهم قـمری) سروده شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1821/138 صحتی سردرودی، محمد، ص138]</ref> | ||
# ترکیب‌بند: شامل 28 بند، به‌همراه 28 بیت برگردان که به‌صورت مجزا تنظیم یافته و بخش دوم از دیوان حاضر را به خود اختصاص داده است. این بخش نیز همچون آتشکده، دربردارنده مطالبی است که به‌صورت زیرنویس، الصاق شده؛ با این تفاوت که مستندات تاریخی به غیر از موارد ضروری در آن تکرار نشده و تنها به توضیح ابیات و معنی لغات بسنده شده است.<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه بیست‌وهفت</ref>این اثر سترگ دارای صلابت و صمیمیت خاصی است کـه در اشـعار دیـگر این مجموعه دیده نمی‌شود و حائز امتیازات چندی است که آن را از نظایر خـود مـمتاز مـی‌سازد. حتی از ترکیب‌بند معروف محتشم نیز موفق‌‌تر و فراتر می‌رود<ref>ر.ک: صحتی سردرودی، محمد، ص138</ref> | # ترکیب‌بند: شامل 28 بند، به‌همراه 28 بیت برگردان که به‌صورت مجزا تنظیم یافته و بخش دوم از دیوان حاضر را به خود اختصاص داده است. این بخش نیز همچون آتشکده، دربردارنده مطالبی است که به‌صورت زیرنویس، الصاق شده؛ با این تفاوت که مستندات تاریخی به غیر از موارد ضروری در آن تکرار نشده و تنها به توضیح ابیات و معنی لغات بسنده شده است.<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه بیست‌وهفت</ref>این اثر سترگ دارای صلابت و صمیمیت خاصی است کـه در اشـعار دیـگر این مجموعه دیده نمی‌شود و حائز امتیازات چندی است که آن را از نظایر خـود مـمتاز مـی‌سازد. حتی از ترکیب‌بند معروف محتشم نیز موفق‌‌تر و فراتر می‌رود<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1821/138 ر.ک: صحتی سردرودی، محمد، ص138]</ref> | ||
# قصیده: مجموعه قصیده دربرگیرنده دو قسمت است: قصاید فارسی و قصاید عربی. در مجموعه قصیده این دیوان، قصاید عربی که مضمونشان مدح است، ویژگی‌های قصیده را تماماً دارد و ابیات آنها بیشتر از هفده است و به‌صورت مجزا با نام «قصائد العربية» آمده است؛ اما در مجموعه قصاید فارسی، هفده چکامه با نام «قصاید فارسی» گردآوری شده که تنها سه پاره از آنها تمامی ویژگی‌ها را دارند و این در چهارده پاره دیگر مشاهده نمی‌شود؛ یعنی از حیث مضمون و محتوا، دقیقاً قصیده بوده، اما از جهت تعداد ابیات کمتر از هفده بیت هستند و چون مصرعند از لحاظ ادبی باید در زمره غزلیات قرار گیرند؛ اما چون محتوای تمامی آنها مرتبط با وقایع کربلاست که از این حیث مجموعه‌ای بسیار یک‌دست و یکپارچه است و قرار دادن آن در بین غزلیات با توجه به اینکه ردیف و قافیه یکسانی ندارند، باعث پراکندگی و گمشدن آنها شده، ویژگی مرثیه بودنشان کم‌رنگ می‌شود<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه بیست‌وهشت و بیست‌ونه</ref> | # قصیده: مجموعه قصیده دربرگیرنده دو قسمت است: قصاید فارسی و قصاید عربی. در مجموعه قصیده این دیوان، قصاید عربی که مضمونشان مدح است، ویژگی‌های قصیده را تماماً دارد و ابیات آنها بیشتر از هفده است و به‌صورت مجزا با نام «قصائد العربية» آمده است؛ اما در مجموعه قصاید فارسی، هفده چکامه با نام «قصاید فارسی» گردآوری شده که تنها سه پاره از آنها تمامی ویژگی‌ها را دارند و این در چهارده پاره دیگر مشاهده نمی‌شود؛ یعنی از حیث مضمون و محتوا، دقیقاً قصیده بوده، اما از جهت تعداد ابیات کمتر از هفده بیت هستند و چون مصرعند از لحاظ ادبی باید در زمره غزلیات قرار گیرند؛ اما چون محتوای تمامی آنها مرتبط با وقایع کربلاست که از این حیث مجموعه‌ای بسیار یک‌دست و یکپارچه است و قرار دادن آن در بین غزلیات با توجه به اینکه ردیف و قافیه یکسانی ندارند، باعث پراکندگی و گمشدن آنها شده، ویژگی مرثیه بودنشان کم‌رنگ می‌شود<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه بیست‌وهشت و بیست‌ونه</ref> | ||
# مسمط: یکی از انواع قالب‌های شعری است که از بخش‌های کوچکی تشکیل شده است. هریک از این بخش‌های کوچک، شامل تعداد مصرع‌های مساوی و هم‌وزن بوده که مصراع آخرین همه بخش‌ها هم‌قافیه هستند. ویژگی دیگر مسمط آن است که در هر بخش، همه مصرع‌ها غیر از مصرع آخر باید هم‌قافیه باشند. در قسمت مسمط این کتاب، چهار شعر گردآوری شده که دو مسمط، چهار مصراعی و دو دیگر به‌صورت پنج مصراعی سروده شده‌اند که البته در دیوان‌های گذشته، اشاره‌ای به قالب شعری آنها نشده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه سی و سی‌ویک</ref> | # مسمط: یکی از انواع قالب‌های شعری است که از بخش‌های کوچکی تشکیل شده است. هریک از این بخش‌های کوچک، شامل تعداد مصرع‌های مساوی و هم‌وزن بوده که مصراع آخرین همه بخش‌ها هم‌قافیه هستند. ویژگی دیگر مسمط آن است که در هر بخش، همه مصرع‌ها غیر از مصرع آخر باید هم‌قافیه باشند. در قسمت مسمط این کتاب، چهار شعر گردآوری شده که دو مسمط، چهار مصراعی و دو دیگر به‌صورت پنج مصراعی سروده شده‌اند که البته در دیوان‌های گذشته، اشاره‌ای به قالب شعری آنها نشده است.<ref>ر.ک: همان، صفحه سی و سی‌ویک</ref> | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
# دل‌گویه‌ها: شامل اشعاری با چهار، سه و دو بیت به انضمام مفردات است. سه یا چهاربیتی‌ها اشعاری هستند که مضمون آنها غزل بوده و مطلع نیز دارند، اما به این دلیل که تعداد ابیات آنها کمتر از 5 بیت است، در مجموعه «غزل» جای نگرفته‌اند. این اشعار 14 پاره است که 5تای آنها از قسمت غزلیات دیوان‌های گذشته جدا شده است که در بخش غزل به آنها اشاره شده است و 9تای دیگر در قسمت انتهایی کتاب موجود بودند. این 14 شعر به‌همراه 21 شعر، که در دو بیت سروده شده‌اند، اما قالب دوبیتی و رباعی ندارند و نیز 41 تک بیت با نام مفردات، مجموعه دل‌گویه‌ها را فراهم آورده‌اند<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌وشش</ref> | # دل‌گویه‌ها: شامل اشعاری با چهار، سه و دو بیت به انضمام مفردات است. سه یا چهاربیتی‌ها اشعاری هستند که مضمون آنها غزل بوده و مطلع نیز دارند، اما به این دلیل که تعداد ابیات آنها کمتر از 5 بیت است، در مجموعه «غزل» جای نگرفته‌اند. این اشعار 14 پاره است که 5تای آنها از قسمت غزلیات دیوان‌های گذشته جدا شده است که در بخش غزل به آنها اشاره شده است و 9تای دیگر در قسمت انتهایی کتاب موجود بودند. این 14 شعر به‌همراه 21 شعر، که در دو بیت سروده شده‌اند، اما قالب دوبیتی و رباعی ندارند و نیز 41 تک بیت با نام مفردات، مجموعه دل‌گویه‌ها را فراهم آورده‌اند<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌وشش</ref> | ||
# اشعار متفرقه: اشعار متفرقه شامل اشعار ترکی و ساقی‌نامه است. سه شعر ترکی که از لآلی منظومه جدا شده و به قسمت اشعار متفرقه ملحق شده‌اند و یک سروده سه‌بیتی فارسی و یک سروده سه‌بیتی به زبان عربی که چون قالب مشخصی نداشتند، از لآلی منظومه به قسمت اشعار متفرقه منتقل شدند.<ref>همان</ref> | # اشعار متفرقه: اشعار متفرقه شامل اشعار ترکی و ساقی‌نامه است. سه شعر ترکی که از لآلی منظومه جدا شده و به قسمت اشعار متفرقه ملحق شده‌اند و یک سروده سه‌بیتی فارسی و یک سروده سه‌بیتی به زبان عربی که چون قالب مشخصی نداشتند، از لآلی منظومه به قسمت اشعار متفرقه منتقل شدند.<ref>همان</ref> | ||
# ضمیمه‌ها: در این بخش سعی شده است سروده‌های دیگران از اشعار مرحوم نیر جدا شده و به‌صورت مستقل تنظیم شوند. این بخش دربرگیرنده یک شعر از ادیب‌الممالک که در پاسخ به شعر نیر آن را سروده، یک غزل از میرزا محمد ممقانی، پدر نیر و دو قصیده با مضمون مدح از میرزا اسماعیل، برادر نیر است که در مجموع چهار شعر را شامل می‌شود و با بیت: | # ضمیمه‌ها: در این بخش سعی شده است سروده‌های دیگران از اشعار مرحوم نیر جدا شده و به‌صورت مستقل تنظیم شوند. این بخش دربرگیرنده یک شعر از ادیب‌الممالک که در پاسخ به شعر نیر آن را سروده، یک غزل از میرزا محمد ممقانی، پدر نیر و دو قصیده با مضمون مدح از میرزا اسماعیل، برادر نیر است که در مجموع چهار شعر را شامل می‌شود و با بیت: | ||
عجبی نیست مر آن آیت ربانی را که کند زنده ز نو حکمت لقمانی را | {{شعر}} | ||
{{ب|'' عجبی نیست مر آن آیت ربانی را ''|2='' که کند زنده ز نو حکمت لقمانی را ''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
آغاز و با بیت زیر به انجام می‌رسد: | آغاز و با بیت زیر به انجام می‌رسد: | ||
نیاز از غیر او بگسل، توسل کن به دامانش همه شاهان عالم را گدای این حسن بینی<ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌وهفت</ref> | {{شعر}} | ||
{{ب|'' نیاز از غیر او بگسل، توسل کن به دامانش ''|2=''همه شاهان عالم را گدای این حسن بینی <ref>ر.ک: همان، صفحه سی‌وهفت</ref>''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
آتشکده نخست در سال 1315ق، در تهران و سپس در سال 1346ق، همراه با غزلیات نیّر، در تبریز چاپ شد. پس از آن نیز چندین بار به‌صورت حروفچینی‌شـده و بـه نام «آتشکده» و «دیوان اشعار» انتشار یافته است. بنابراین در حقیقت سه کتاب است که در یک مجلد گنجانده شده است و امروز چنان‌که متداول و معروف است به آن بیشتر «آتشکده» گفته می‌شود تا «دیوان اشعار» یا «دیوان نیّر»<ref>ر.ک: صحتی سردرودی، محمد، ص137</ref> | آتشکده نخست در سال 1315ق، در تهران و سپس در سال 1346ق، همراه با غزلیات نیّر، در تبریز چاپ شد. پس از آن نیز چندین بار به‌صورت حروفچینی‌شـده و بـه نام «آتشکده» و «دیوان اشعار» انتشار یافته است. بنابراین در حقیقت سه کتاب است که در یک مجلد گنجانده شده است و امروز چنان‌که متداول و معروف است به آن بیشتر «آتشکده» گفته می‌شود تا «دیوان اشعار» یا «دیوان نیّر»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1821/137 ر.ک: صحتی سردرودی، محمد، ص137]</ref> | ||
زیرنویس‌های کتاب به پنج دسته تقسیم می‌شوند: آیات، روایات، مستندات تاریخی، معنی لغات و توضیح اصطلاحات، اشاره به کنایات، تشبیهات و... | زیرنویس‌های کتاب به پنج دسته تقسیم می‌شوند: آیات، روایات، مستندات تاریخی، معنی لغات و توضیح اصطلاحات، اشاره به کنایات، تشبیهات و... | ||
در تمامی این موارد سعی شده است یک محتوای مشخص، علی‌رغم اینکه چند بار در کل دیوان تکرار شده، تنها یک بار در نخستین مورد مواجهه، زیرنویس شود؛ برای مثال اگر اصطلاحی در صفحه 14 توضیح داده شده و در صفحه 240 مجدداً توسط شاعر به کار گرفته شده باشد، از توضیح دوباره آن پرهیز شده است؛ چراکه این امر موجب افزایش حجم زیرنویس‌ها می‌شود<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه سی‌وهشت و سی‌ونه</ref> | در تمامی این موارد سعی شده است یک محتوای مشخص، علی‌رغم اینکه چند بار در کل دیوان تکرار شده، تنها یک بار در نخستین مورد مواجهه، زیرنویس شود؛ برای مثال اگر اصطلاحی در صفحه 14 توضیح داده شده و در صفحه 240 مجدداً توسط شاعر به کار گرفته شده باشد، از توضیح دوباره آن پرهیز شده است؛ چراکه این امر موجب افزایش حجم زیرنویس‌ها می‌شود<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه سی‌وهشت و سی‌ونه</ref> | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۷: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# صحتی سردرودی، محمد، درنگی در آستانه آتشکده، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله آینه پژوهش، آذر و اسفند 1381، شماره 77 و 78، صفحه 137 تا | #[[:noormags:30931|صحتی سردرودی، محمد، درنگی در آستانه آتشکده، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله آینه پژوهش، آذر و اسفند 1381، شماره 77 و 78، صفحه 137 تا 140]]. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۹: | ||
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | ||
[[رده: خرداد(98)]] | |||