الرسالة الوضیة فی معالم‌الدین و أصوله: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الرسالة الوضیة فی معالم الدین و أصوله'''، تألیف احمد حمیدالدین کرمانی (متوفی 412/۴۱۱ق)، ملقب به «حجة العراقیین»، سخنگوی بزرگ فلسفه اسماعیلیه در دوره خلیفه فاطمی الحاکم بأمرالله است. این کتاب از مهم‌ترین مصادر اسماعیلی است که برای اولین بار چارچوب کاملی از مذهب اسماعیلیه در یک کتاب ترسیم کرده است. محمد عیسی صابر حریری بر کتاب مقدمه نوشته است.

این رساله کوششی از جانب فاطمیان اسماعیلیه در مصر، در عصر خلیفه حاکم بامرالله، برای بازگرداندن نشر مذهب اسماعیلی در یمن است. حجة العراقیین احمد حمیدالدین کرمانی که در قاهره بود، این رساله را برای داعی اسماعیلی در یمن ارسال کرد. این رساله از مهم‌ترین مصادر اسماعیلی است که برای اولین بار چارچوب کاملی را برای مذهب اسماعیلیه در یک کتاب ترسیم کرده است که مشتمل بر فکر اسماعیلی است که بر آن «عبادت علمیه» اطلاق می‌شود و همان باطنی است که به آن معتقدند؛ همچنین حاوی فقه عبادات اسماعیلی است که بر آن «عبادت عملیه» اطلاق می‌شود. <ref>ر.ک: مقدمه، ص13-12</ref>‏. از دیدگاه اسماعیلیه عمل به یکی از این دو عبادت و ترک دیگری، کفر و خسران در آخرت است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص39</ref>‏.

از مقدمه رساله و خاتمه آن نیز روشن می‌شود که کتابت آن در عهد خلیفه فاطمی حاکم بامرالله نوشته شده است؛ چراکه کرمانی بعد از ذکر شهادتین و صلوات بر رسول‌الله(ص) و علی بن ابی‌طالب(ع) می‌گوید: «و علی مولانا امیرالمؤمنین الحاکم بامر الله صلوات‌الله‌علیه و علی آبائه الطاهرین الهادین». داعی یمن در آن‌وقت از کرمانی درخواست کرد که کتابی آموزشی برایش نوشته و ارسال کند که پایه و اساسی برای معرفی و شرح مذهب اسماعیلی برای نوکیشان این مذهب است که در اصطلاح اسماعیلیه «مستجیبین» نامیده می‌شوند<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص30</ref>‏. تکیه‌گاه این تفکر دینی اندیشه امامت نزد اسماعیلیه است که به‌وسیله آن به درجه تقدیس مطلق ائمه و علوم ایشان رسیده است<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>‏. از درخواست مذکور مشخص می‌شود که کرمانی مسئول رسمی دعوت اسماعیلیه بوده است. همچنین این رساله بعد از سال 408ق که تاریخ رسیدن کرمانی به قاهره بوده نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>‏.

پس‌ازآن دعائم اسلام نزد اسماعیلیه و دیدگاه کرمانی را در این رابطه بیان می‌کند. دعائم یا ارکان اسلام با دیدگاه جمهور اهل سنت متفاوت است. اهل سنت با استناد به روایتی که ابن عمر از رسول خدا(ص) نقل کرده است مبتنی بر پنج چیز است: «شهادتین، نماز، زکات، روزه و حج»؛ اما اسماعیلیه همان‌گونه که کرمانی نوشته عبارت است از: شهادتین، طهارت، نماز، زکات، روزه، حج، جهاد و ولایت». حقیقت آن است که متفکرین اسماعیلیه در دعائم اسلام و ترتیب آن با آنچه کرمانی در کتابش آورده اختلاف دارند. شاید کرمانی تنها متفکر اسماعیلی است که ارکان اسلام را هشت مورد دانسته که اولش شهادتین است و برای شهادتین فصل مستقلی قرار داده است؛ همچنان که برای نماز و زکات و روزه و حج و جهاد فصول مستقلی تعریف کرده است. او در بحث از ولایت که عبارت از «اعتقاد به وصایت علی و امامت ائمه‌ای که نص درباره آن‌ها صادر شده از ذریه علی بن ابی‌طالب(ع) و فاطمه دختر رسول خدا(ص) و وجوب اطاعت از وصی و ائمه(ع)» است، از آن در خلال موضوعات عبادت علمیه بحث می‌کند و این بحث را همانند دیگر متفکرین اسماعیلیه در ضمن موضوعات عبادت عملیه مطرح نمی‌کند. چه‌بسا هدف کرمانی از این کار این بوده که اعتقاد به ولایت را مقدم بر سایر دعائم اسلام بداند همان‌گونه که قاضی نعمان ولایت را در ابتدای دعائم آورده است<ref>ر.ک: همان، ص52-51</ref>‏. در حقیقت «ولایت» قوی‌ترین رکن اسلام نزد اسماعیلیه است؛ کرمانی می‌گوید: «کسی که معصیت و نافرمانی امام را بکند، روزه‌اش پذیرفته نیست»؛ و کسی که حج کند بدون این‌که حدود خداوند و امام زمانش را بشناسد؛ پس‌ازآنکه شناخت باید دوباره حج بجای آورد چراکه حج اولش باطل است<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>‏.

کرمانی در فصل هشتم از مقاله اول پس از ذکر ائمه اطهار(ع) تا امام جعفر بن محمد(ع)، باقی امامان اسماعیلی را از نسل اسماعیل بن جعفر دانسته است و به نام آن‌ها اشاره کرده است<ref>ر.ک: همان، ص95-94</ref>‏. او در فصل پانزدهم از این بخش در شناخت اقسام عبادت علمی به «المصابيح في الأمامة» و «الرسالة الكافية» خود ارجاع داده است<ref>ر.ک: همان، ص123</ref>‏.

<references/>