الجامع في أخبار القرامطة في الأحساء - ‌الشام - ‌العراق – اليمن: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده در تدوین و نگارش این کتاب، از منابع و مصادر فراوانی استفاده کرده است که از جمله آنها، می‌توان به آثار زیر اشاره نمود: «[[خلاصه الذهب المسبوك مختصر من سير الملوك|خلاصة الذهب المسبوك]]» عبدالرحمن بن سنبط اربلی؛ «[[الكامل في التاريخ]]» [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر]]؛ «[[كشف الغمة في معرفة الأئمة (اربلی)|كشف الغمة في معرفة الأئمة]]» [[اربلی، علی بن عیسی|علی بن عیسی اربلی]]؛ «الخلافة»، «الدعوة إلی الإسلام» و «تراث الإسلام» توماس آرنولد؛ «[[تاريخ الموصل]]» ابوزکریا ازدی؛ «[[أخبار مكة و ما جاء فيها من الآثار (ازرقی)|أخبار مكة]]» [[ارزقی، محمد بن عبدالله|ابوالولید محمد ازرقی]] و..<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص631</ref>.

فصل نخست، به دعوت اسماعیلیه و قیام خلافت فاطمیه در مصر اختصاص یافته است. نویسنده ابتدا به بحث پیرامون ظهور حزب‌گرایی و فرقه‌گرایی در اسلام پرداخته و سپس ضمن تشریح چگونگی آغاز دعوت اسماعیلیه، چگونگی به قدرت رسیدن فاطمیه در مصر و شمال آفریقا را بررسی نموده است <ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص11-98</ref>.

در فصل دوم، با اشاره به این موضوع که ظهور قرامطه و چگونگی شکل‌گیری آن، دارای غموض فراوانی بوده و مورد اختلاف تاریخ‌نویسان می‌باشد، به بحث پیرامون چگونگی ظهور و شگل‌گیری این جریان پرداخته شده و تاریخ قرامطه عراق، شام، یمن، احساء و بحرین مورد مطالعه قرار گرفته است <ref>ر.ک: همان، ص109-146</ref>.

نویسنده دو فصل پیشین را به‌عنوان تمهید و مقدمه‌ای دانسته که به‌وسیله آن، خواننده با کلیاتی از تاریخ قرامطه در ادوار مختلف تاریخی، در نقاط مختلف جهان آشنا می‌شود. بدین منظور در فصل سوم، به معرفی و شناسایی نصوص و متونی پرداخته که دربرگیرنده تاریخ قرامطه بوده و با مطالعه آن‌ها می‌توان آگاهی‌های مفیدی پیرامون قرامطه، به دست آورد. از جمله این نصوص، عبارتند از: نوشته‌های برنارد لویس (مستشرق انگلیسی - استاد تاریخ خاورمیانه دانشگاه لندن) که به عقیده نویسنده، معلومات به‌دست‌آمده از این نوشته‌ها را می‌توان به دو دسته کلی، تقسیم کرد: قسمتی که بیشترین روایات آن، برگرفته از [[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاریخ طبری]] است و قسمتی که مربوط به بعد از طبری می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص158-159</ref>،  

باب دوم، به مطالعه و تحقیق در نصوصی اختصاص یافته که در آن‌ها، مطالبی پیرامون تاریخ قرامطه احساء، شام، عراق و یمن درج شده است. این نصوص عبارتند از مصنفات ثابت بن سنان بن قروه صائبی؛ علی بن محمد بن عبیدالله عباسی علوی؛ احمد بن ابراهیم نیشابوری؛ قاضی عبدالجبار همدانی؛ ناصرخسرو؛ ابومحمد یمانی؛ محمد بن مالک یمانی؛ [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|عبدالرحمن بن جوزی]]؛ علی بن ظافر ازدی؛ کمال‌الدین بن عدیم [[نویری، احمد بن عبدالوهاب|احمد بن عبدالوهاب نویری]]؛ [[مقریزی، احمد بن علی|احمد بن مقریزی]] و علی بن حسن خزرجی که انتهای جلد اول و تمامی جلد دوم را به خود اختصاص داده است <ref>ر.ک: همان، ص181</ref>.

از جمله نصوص معرفی‌شده در جلد نخست، عبارتند از: «تاريخ أخبار القرامطة» تصنیف ثابت بن سنان بن قره صابئی، صاحب «التاريخ الشهير» (متوفی 365ق) که از جمله مهم‌ترین موضوعات آن، می‌توان به چگونگی ظهور قرامطه در سال 278ق، ابتدای کار قرامطه در بحرین در سال 286ق، جنگ‌های قرامطه، اخبار مربوط به الهادی‌الی‌الحق یحیی بن حسین(ع)، غیبت و پنهان شدن امام قرامطه، تثبیت دلایل نبوت پیامبر(ص) و ذکر بزرگان شیعه (در زمان مؤلف) اشاره کرد <ref>ر.ک: همان، ص181-335</ref>.

مطالب جلد دوم، ادامه مباحث و مطالب مطرح‌شده در جلد نخست می‌باشد که از جمله مهم‌ترین نصوص معرفی‌شده در آن، می‌توان به موارد زیر، اشاره نمود: «الفرق و التواريخ» <ref>ر.ک: همان، ج2، ص337</ref>؛ «كشف أسرار الباطنية و أخبار القرامطة» <ref>ر.ک: همان، ص347</ref>؛ «[[المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك]]»<ref>ر.ک: همان، ص385</ref>؛ «أخبار الدول المنقطعة»<ref>ر.ک: همان، ص399</ref>؛ «[[بغية الطلب في تاريخ حلب]]» <ref>ر.ک: همان، ص405</ref>؛ «[[نهایة الأرب في فنون الأدب]]»<ref>ر.ک: همان، ص427</ref>؛ «[[المقفی الكبير]]»<ref>ر.ک: همان، ص585</ref>و...

از جمله ویژگی‌های اثر حاضر، آن است که همچنان‌که نویسنده در مقدمه بدان اشاره نموده، دربردارنده حاصل و نتیجه تمامی مطالعات و پژوهش‌هایی است که پیرامون تاریخ قرامطه، به رشته تحریر درآمده است و ازاین‌رو به عقیده وی، عنوان «الجامع في أخبار القرامطة»، عنوانی بامسمی و زیبنده آن است.<ref>ر.ک: مقدمه، ج1، ص10</ref>.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع <ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص120</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است <ref>ر.ک: همان، ص125</ref> و توضیحات نویسنده با علامت ستاره، از نوشته‌های سایر مؤلفین، متمایز شده است.<ref>ر.ک: همان، ص318</ref>.