فتح المجيد شرح كتاب العميد في علم التجويد: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

«العميد في علم التجويد»، نوشته شیخ محمود علی بسّه، استاد بخش قرائات دانشکده زبان عربی دانشگاه الازهر از کتب توصیفی نیمه استدلالی در زمینه تجوید است. این کتاب توسط محمدصادق قمحاوی از علمای الازهر شرح، تعلیق، ضبط و تحقیق شده است و در سال 1425ق، با عنوان «فتح المجيد شرح كتاب العميد في علم التجويد» منتشر شده است<ref>ر.ک: رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ امینی تهرانی، محمد، ص138-137</ref>‎.  

قمحاوی در مقدمه‎ای مختصر در ابتدای اثر، برخی از جملات کتاب را نیازمند توضیح و تنظیم دانسته، ولذا اقدام به تعلیق و تحقیق کتاب کرده است<ref>ر.ک: کلمه محقق، ص3</ref>‎.

مؤلف در مقدمه کتاب، علم تجوید را از افضل علومی دانسته که بدون واسطه به قرآن کریم تعلق دارد. سپس خود را از طفولیت علاقه‎مند به علم تجوید و مشتاق آشنایی با قواعد آن دانسته است<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ص4</ref>‎. پس از آن از اشتیاقش به تدریس علم تجوید سخن گفته است؛ البته بر طبق اطلاعاتی که خود در رابطه با این علم دارد، نه کتبی که در دست دانشجویان است که به اعتقاد وی اولاً به‎جهت اختصار، فایده مورد انتظار را برای دانشجویانی که تنها یک سال علم تجوید را مورد مطالعه قرار داده‎اند، ندارد؛ ثانیاً از جهت دشواری آن و مشتمل بودن بر برخی تعبیرات پیچیده با فهم آنها سازگار نیست و ثالثاً برخی از این آثار حاوی برخی مثال‎ها برای برخی قواعد است که در قرآن وجود ندارد<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>‎. به همین جهت برخی از دانشجویان از نویسنده درخواست می‎کنند که کتابی در علم تجوید بنویسد که با وجود سهولت و نظم آثار گذشته‎اش مشتمل بر توضیحات و تفصیلات باشد<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>‎.  

درس اول با مقدمات عمومی علم تجوید در شش عنوان است. تجوید در لغت به معنای تحسین و در اصطلاح علمی است که در آن کلمات قرآنی از حیث اعطای حق و مستحق حروف مورد بحث قرار می‎گیرد. حق حرف همان مخرج و صفاتی از حرف است که از آن جدا نشده و لازمه آن حرف باشد؛ همچون صفات و ویژگی‎هایی که هریک از حروف به‎تنهایی و بدون ترکیب در کلمه پیدا می‎کنند؛ مانند: جهر و همس، صفیر و... مستحق حرف، به صفاتی گفته می‎شود که گاه حرف به آن متصف می‎شود و گاهی نمی‎شود؛ یعنی از پیوستن حرف در ترکیب با حروف و یا حرکات دیگر به دست می‎آید؛ مثل: تفخیم و ترقیق راء<ref>ر.ک: متن کتاب، ص7</ref>‎.  

نویسنده در ادامه، واضع علم تجوید را از لحاظ عملی نبی اکرم(ص) و از لحاظ وضع قواعد، خلیل بن احمد فراهیدی و دیگر قراء و لغویون دانسته است<ref>ر.ک: همان</ref>‎. فایده این علم نیز حفظ لسان از لحن در قرآن است؛ لحن به معنای تمایل از درست به خطا و اشتباه در ادای حرکات، حروف و احکام‎ تجوید‎ و قرائتی قرآن، خواه معنا را عـوض کنـد‎ یا‎ نـه‎ و نیز در مواضع وقف و وصل و ابتدا و تنغیم‎ (لحن‎ بیان) است. لحن بر دو نوع است: لحن جلی و خفی<ref>ر.ک: همان، ص8-7؛ بستانی، قاسم، ص130</ref>‎.  

اینکه تجوید چه حکمی دارد، آخرین مبحث درس اول را تشکیل داده است. نویسنده عمل به تجوید به هنگام حفظ یا قرائت قرآن کریم را واجب عینی دانسته است. اما معتقد است که حکم تعلیم آن نسبت به عموم مسلمانان واجب کفایی و نسبت به رجال دینی از علما و قراء واجب عینی است؛ لذا تارک تجوید از این گروه گناهکار و مورد عقاب الهی است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص8</ref>‎.  

در درس دوم کتاب مقدمات اختصاصی علم تجوید ذکر شده که هفت مورد است. اهمیت تلقی قرآن از حافظین قرآن، مراتب قرائت (اعم از تحقیق، ترتیل، تدویر و...) و حکم استعاذه از جمله این موارد است<ref>ر.ک: همان، ص11-10</ref>‎.  

در خاتمه کتاب نیز برخی احکام قرائت قرآن از دیدگاه نویسنده ذکر شده است؛ به‎عنوان نمونه عدم اعتنا به تجوید حروف یا عدم فحص و بررسی در وقف و ابتدا از جمله محرمات در قرائت دانسته شده است<ref>ر.ک: همان، ص192</ref>‎.  

# رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ امینی تهرانی، محمد، «گونه‎شناسی منابع علوم و فنون قرائات در حوزه دانش تجوید»، دوفصل‎نامه علمی - ترویجی مطالعات قرائت قرآن، شماره 6، بهار و تابستان 1395، ص‎121 تا 146، به آدرس اینترنتی:

#:https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1136723

# بستانی، قاسم، «لحن (خطا) در قرائت قرآن و گونه‎شناسی علل و اسباب آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش‎های قرآنی، تابستان 1394، شماره 75، صفحه 128 تا 159، به آدرس اینترنتی:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1131911