الإعجاز التأثيري للقرآن الكريم و أثره في الدعوة إلی الله تعالی: تفاوت میان نسخه‌ها

او درباره شیوه بحث در کتاب، می‌نویسد: طبیعت بحث مقتضیِ به‌کارگیری شیوه‌های تأصیلی، تحلیلی و استنباطی است. در روش تأصیلی از ریشه‌های اعجاز تأثیری در قرآن کریم و سنت نبوی بحث می‌شود. نویسنده در دو فصل اول و دوم باب اول کتاب این امر را روشن می‌کند. در روش تحلیلی، موارد علمی که گذشتگان نوشته‌اند تحلیل می‌شود تا به مقصود برسیم. این امر در فصول سوم و چهارم از باب اول واضح می‌شود. روش استنباطی که در آن استنباط اصول و اثرات اعجاز تأثیری از میان آیات قرآن کریم استخراج می‌شوند. نویسنده، فصل‌های باب دوم کتاب را به این امر اختصاص داده است.<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص17-18</ref>

نویسنده، منابع کتاب را در چهار بخش مجزا ذکر کرده است؛ قرآن کریم، کتاب‌های تفسیری قرآن کریم مانند تفسیرهای [[أنوار التنزيل و أسرار التأويل (تفسير البيضاوي)|بیضاوی]]، [[تفسير القرآن العظيم (ابن كثير)|ابن کثیر]]، المنار [[محمد رشید رضا|رشید رضا]]، [[جامع البيان في تفسير القرآن (تفسير الطبري)|جامع البیان]] [[طبری، محمد بن جریر|طبری]]، [[روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني|روح المعاني]] [[آلوسی، محمود بن عبدالله|آلوسی]]، [[تفسير البغوي|معالم التنزيل]] [[بغوی، حسین بن مسعود|بغوی]] و...، کتاب‌های روایی مانند [[صحيح البخاري|جامع بخاری]]، [[سنن ابن ماجة|سنن ابن ماجه]]، [[سنن أبي‌داود|سنن ابو داود]]، [[صحيح مسلم|صحیح مسلم]]، صحیح [[ابن حبان، محمد بن حبان|ابن حبان]]، مجمع الزوائد هیثمی، [[النهاية في غريب الحديث و الأثر|النهایة في غريب الحديث]] [[ابن اثیر، مبارک بن محمد|جزری]] و... و منابع عام مانند [[احياء علوم‌الدين]] [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]]، أدب المفتی و المستفتی [[ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن|عثمان شهروزی]]، [[أساس البلاغة]] [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]]، اسلوب المحاورة في القرآن الکریم عبدالکریم حنفی، [[إعجاز القرآن]] [[باقلانی، محمد بن طیب|باقلانی]]، البیان في أقسام القرآن، البیان و التبيين [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] و...<ref>ر.ک: فهرست منابع کتاب، ص483-491</ref>

نویسنده در اهدائیه، کتاب را به خانواده‌اش و استاد حفظ قرآنش تقدیم می‌کند.<ref>ر.ک: اهدائیه کتاب، ص3</ref> دکتر عبدالله مصلح و نویسنده در مقدمه‌هایشان بر کتاب به زاویه جدید نگاه نویسنده به مسئله اعجاز قرآنی در این کتاب، یعنی اعجاز تأثیری قرآن کریم اشاره کرده‌اند.<ref>ر.ک: مقدمه دکتر مصلح، ص6؛ مقدمه چاپ اول، ص7</ref>

نویسنده در مقدمه کتاب، بر اهمیت موضوع، علت گزینش آن، هدف از نگارش کتاب و روش بحث در آن، صحبت می‌کند. او پرداختن به اهمیت موضوع را در همین اندازه کافی می‌داند که: اولاً: قرآن کتاب هدایت است و کتابی است که خیر تمامی بشریت در آن نهفته است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص10</ref> ثانیاً: قرآن در قلب انسان‌ها تأثیر می‌گذارد و تأثیرات قلبی قرآن هم باعث تغییرات رفتاری انسان‌ها می‌شود.<ref>ر.ک: همان، ص13</ref> و ثالثاً: قرآن، غذای روح بشر است.<ref>ر.ک: همان</ref>

علاقه شخصی نویسنده به قرآن، روشن‌سازی رابطه نزدیک بین دعوت اسلامی از یک‌جهت و اعجاز قرآنی از جهت دیگر، نشان دادن اعجاز تأثیری قرآن کریم به‌عنوان یک وجه مستقل و قائم به ذاته، باطل سازی آنچه دشمنان اسلام درباره قرآن مطرح کرده‌اند و اینکه قرآن اولین سلاحی است که پیامبر(ص) در دعوتش آن را به کار برد، از مواردی است که نویسنده چنین موضوعی را انتخاب نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص14-16</ref>

از مهم‌ترین اهداف نویسنده در نوشتن این کتاب، اثبات اعجاز تأثیری قرآن کریم بر همه خلایق در روشی منحصربه‌فرد، بیان آرا و نظرات قدیم و جدید علما حول محور اعجاز تأثیری، گشایش فضاهای جدید برای بحث از این نوع از اعجاز تأثیری، به کار گرفتن اعجاز تأثیری به‌عنوان روشی که روح را می‌خواند و دریافت اجر الهی در دنیا و آخرت بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>

مصطفی سعید، در تمهید به تعریف اعجاز تأثیری و قرآن کریم و مفهوم دعوت می‌پردازد. او در تعریف اعجاز تأثیری هرکدام از اعجاز و تأثیر را در لغت و اصطلاح تعریف می‌کند و در تعریف واژه ترکیبی اعجاز تأثیری این‌چنین می‌گوید: «هو أن للقرآن الكريم تأثيرا بأسلوبه على سامعه و قارئه من خلال سلطانه العجيب الذي يؤثر في القلوب المؤمنة و الكافرة، فهو وجه مستقل من أوجه الإعجاز القرآني، قد أشار إليه السابقون، و يظهر هذا الإعجاز التأثيرى فيما يتركه من أثر على سامعه و قارئه ظاهرا و باطنا، فما أن يقرأ الإنسان آيات من الذكر الحكيم أو يسمعها تتلى عليه، إلا و يشعر في نفسه وقعا خاصا، و يحس فى قلبه تأثيرا خاصا، و سلطانا عجيبا، لا یکون أبدا لغير آيات القرآن الكريم، لأنه كلام رب العالمين؛ اساس روش قرآن کریم به‌گونه‌ای است که به دلیل سلطه عجیبی که در قلوب دارد، شنونده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وجه از اعجاز قرآنی، وجه مستقلی از وجوه اعجاز قرآنی است که پیشینیان نیز به آن اشاره کرده‌اند. نمود این اعجاز تأثیری در اثر ظاهری و باطنی‌ای است که بر شنونده می‌گذارد؛ یعنی انسان با خواندن این آیات و یا شنیدن آن در نفسش تأثیر ویژه‌ای را می‌بیند و در قلبش احساس خاصی پیدا می‌کند که هیچ‌گاه در جای دیگر (غیر آیات قرآن کریم) نمی‌تواند آن را بیابد. علت این امر این است که قرآن، کلام پروردگار عالمیان است». وی سپس به شرح بیشتر این تعریف می‌پردازد.<ref>ر.ک: همان، ص19-24</ref> او، قرآن و دعوت را هم تعریف می‌کند و شرح می‌دهد.<ref>ر.ک: همان، ص24-30</ref>

مصطفی سعید مصطفی خلیل، مطالب کتاب را به‌صورت خلاصه در خاتمه کتاب آورده و چنین می‌نویسد: طبیعت این کتاب اقتضا می‌کرد که در دو باب واقع شود و مقدمه و تمهیدی داشته باشد و پایان آن خاتمه‌ای. عنوان باب اول، اعجاز تأثیری قرآن کریم است و این امر در میان مباحثی درباره ریشه این اعجاز روشن می‌شود و در این باب از منشأ این اعجاز تأثیری و ریشه عملی آن و ارتباطش با دیگر وجوه اعجاز صحبت می‌شود. سپس از معلوماتی که علامت ممیزه آن هستند و به آن اختصاص دارند بحث می‌گردد، پس‌ازآن، نویسنده، وسایل این امر را از میان آیات قرآنی را نشان می‌دهد و سپس موانع موجود بر این تأثیر قرآنی را ذکر و بررسی می‌کند. باب دوم، با عنوان اثر قرآن در دعوت به الله تعالی تبیین شده. این باب چهارفصل دارد که در فصل اول، اثر ظاهری و باطنی قرآن بر رسول‌الله(ص) را ذکر می‌کند تا خوانندگان به‌سوی خدا، این امر را بیاموزند. فصل دوم درباره اثر قرآن بر دعوتگران به‌سوی خداست. آنان محور این امر هستند و همانان ادوات رساندن این تأثیر به مردم هستند. نویسنده این بحث را به‌صورت مستوفی این امر را بیان کرده است. عنوان فصل سوم، اثر قرآن بر دعوت‌شدگان است. ایشان در فصل پایانی از اثر قرآن بر غیر انسان‌ها یعنی ملائکه و جن و جمادات و نباتات و... صحبت می‌کند.<ref>ر.ک: خاتمه کتاب، ص479</ref>