تاریخ تفسیر قرآن کریم (بابایی): تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

این کتاب به‌عنوان منبع درسى براى دانشجویان رشته‌های الهیات، گرایش «علوم قرآن و حدیث» در مقطع کارشناسى و کارشناسى ارشد و دیگر علاقه‌مندان به حوزه تفسیر و معارف قرآن تألیف شده است<ref>ر.ک: سخن ناشران، ص1</ref>.

تردیدى نیست که در عصر رسالت، تفسیر قرآن آغاز شده و نخستین مفسر قرآن کریم رسول خدا(ص) بوده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص23</ref>. نویسنده برای اثبات این مدعا دلایلی از قبیل تحلیل عقلی، وجود آیات و روایاتی در این زمینه آورده است. ایشان در بحث تحلیل عقلی می‌گوید: در قرآن کریم مطالبى ذکر شده که براى فهم آن و عمل به آن، به تفسیر و تبیین نیاز است؛ براى مثال، به برپاداشتن نماز فرمان داده ‌شده، ولى کیفیت آن بیان نشده است؛ به دادن زکات ترغیب شده، ولى مقدار و چگونگى آن بیان نگردیده است؛ به فریضه حج اشاره شده، ولى مناسک آن تبیین نشده است و... پس باید پیامبر(ص) این نوع آیات را تفسیر کرده باشد<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>.

در پاسخ به سؤال «آیا در عصر رسول خدا، تنها ایشان عهده‌دار تفسیر قرآن بودند، یا اینکه صحابه نیز از این فضیلت برخوردار بودند؟»، باید گفت: منابع نسبت به افرادی غیر از رسول خدا سکوت اختیار نموده‌اند و روایاتى که بیان معنا و تفسیر آیات را از [[امام على(ع)|امیر مؤمنان على(ع)]] و سایر صحابه نقل می‌کند نیز قابل استدلال نیست؛ زیرا معلوم نیست که آن معنا را در عصر رسالت بیان کرده باشند و چه‌بسا ادب اقتضا می‌کرده که در عصر رسالت به احترام رسول خدا(ص)، از بیان آنچه از تفسیر قرآن که با تعلم از رسول خدا(ص) یا اجتهاد و تدبر به دست آورده‌اند، سکوت کنند و با حضور آن حضرت در بین امت، به تفسیر قرآن نپردازند<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>. دراین‌بین پیامبر نیز با استفاده از فهم عرفی، قرآن، تلقی از جبرئیل، وحی یا تعلیم قرآن، به تفسیر آیات شریفه قرآن می‌پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص25-29</ref>.

پیامبر(ص) علاوه بر ذکر تفسیر آیات، به پرورش مفسرینی همچون [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] نیز همت گماشته است. روایات شیعه و سنى دلالت دارد که رسول خدا(ص) همه معانى و معارف قرآن را به [[امام على(ع)|حضرت على(ع)]] آموخته است و آن حضرت نیز بدون کم‌ترین خطا و اشتباهى همه آن معانى و معارف را دریافت کرده و حتى یک حرف از آن را فراموش نکرده است. روایاتى از قبیل «علي خازن علمي»، «علي عيبة علمي»، «أنا مدينة العلم و علي بابها»، «أنا مدينة الحكمة و علي بابها» که در کتاب‌های فریقین با سندهاى متعدد از رسول خدا(ص) نقل شده نیز مؤید، بلکه مؤکد این مدعاست<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>.

یکی از ویژگى‌های تفسیر در عصر رسالت، حضور پیامبر اکرم(ص) در بین امت و امکان پرسش معناى آیات قرآن از آن حضرت است. این ویژگى موجب شده که در عصر رسالت، اجتهاد در تفسیر، یا نباشد و یا بسیار کم‌رنگ باشد... از ویژگی‌های دیگر تفسیر در آن عصر که از آثار تفسیرى آن عصر نمایان می‌باشد، این است که غالباً در تفسیر آیات به توضیح معناى لغوى کلمات و بیان اجمالى معناى آیات اکتفا می‌شده و بیشتر تفسیرهاى آن عصر به شکل حدیث است<ref>ر.ک: همان، ص46</ref>.

# تفسیرهاى مأثور (نقل‌شده) از آنان را نیز یکى دیگر از شواهد مفسر بودن آنان می‌توان دانست<ref>ر.ک: همان، ص58</ref>.

نویسنده ائمه دوازده‌گانه را به برگزیدگان مفسران نام‌گذاری کرده است و دلیل برگزیده بودن آنان را حکمت خدا و نصوص امامت، حدیث ثقلین و روایات صریح دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص58-61</ref>. آنان در تفسیر قرآن نقش و وظیفه‌هایی دارند که برخی از آن‌ها چنین است:

# نفى اسرائیلیات<ref>ر.ک: همان، ص95-112</ref>.

# در بین مفسران عصر حضور، افرادى از شهرهاى مختلف مانند: مکه، مدینه، کوفه، بصره، یمن، قم، خراسان، سرخس، نیشابور، اهواز و سامرا دیده می‌شوند، ولى بیشتر مفسران آن عصر از شهر کوفه بوده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص259-261</ref>.

آثار تفسیرى عصر حضور، در سه عنوان «کتاب‌های موجود (26 تفسیر)»، «کتاب‌های مفقود (78 تفسیر)»، «روایات و آراى پراکنده در کتاب‌های تفسیرى»، شناسایى و بررسى شده است<ref>ر.ک: همان، ص263</ref>. نویسنده در پایان این بخش می‌گوید: از آنچه در بخش دوم (آثار تفسیرى عصر حضور) بیان شد، مطالب زیر را می‌توان نتیجه‌گیری کرد:

# بیشتر آثار تفسیرى به‌جامانده از آن عصر، سندى که به ‌اصطلاح علم درایه صحیح یا موثق نامیده شود، ندارند<ref>ر.ک: همان، ص398-399</ref>.

نویسنده در ابتدا به ذکر مفسران این عصر<ref>ر.ک: همان، ص444</ref>، سپس به معرفی پنج تفسیر شیعه و دوازده تفسیر اهل سنت پرداخته است<ref>ر.ک: همان، 464-485</ref>.

# تفسير القرآن العظيم تسترى - ‌یکى از آثار تفسیرى آن عصر - ‌را از مهم‌ترین تفسیرهاى اشارى بشمار آورده‌اند، ولى آن تفسیر عرفانى و اشارى محض نیست، بلکه اثرى، اشارى و یا به تعبیر دیگر، ظاهرى - ‌باطنى است. مؤلف آن را نیز در شمار مفسران شیعه آورده‌اند، ولى محتواى آن نشان می‌دهد که مؤلف آن شیعه نبوده است<ref>ر.ک: همان، ص516-518</ref>.

نویسنده در ادامه مباحث این بخش به 91 اثر تفسیری مفقودشده و ویژگی‌ها و تحولات تفسیر در این عصر پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص519-529</ref>.