الحقائق في محاسن الأخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور  =  

در مقدمه محقق، به اهميت كتاب و نویسنده آن اشاره شده است.<ref>مقدمه محقق، ص5</ref>

نویسنده در اين كتاب، در طى شش مقاله به شناخت منش‌هاى روا و ناهنجارى‌ها بر بنياد روش‌هاى عقلى و مأثورات شرعى پرداخته و رازورانه ريشه‌هاى فضايل و رذايل انسانى و احكام و عبادات ربانى را بازگو ساخته است. پايه و دست‌مايه او در سرشت اين اثر، همان كتاب «محجة البيضاء في تهذيب الإحياء» بوده كه در آن، به پاکسازى و نونگارى «إحياء علوم‌الدين» غزالى بر سازواره آموزه‌هاى شيعه، پرداخته است.<ref>ترجمه الحقائق، ص7</ref>

مقاله اول، در سه باب: علم، عقايد و معرفت نفس را در ضمن فصولى به بحث كشيده است. از جمله مباحث مطرح شده در اين فصول، عبارت است از: فضيلت علم؛ علم كلام؛ علامات علم نافع؛ طريقه فهم عقايد؛ تقليد عوام از علما؛ نتايج تسليم بودن در برابر شهوت و غضب.<ref>متن كتاب، ص12- 57</ref>

مقاله دوم كه داراى چهار باب مى‌باشد، از مبادى اخلاق و خوبى‌ها و ناشايسته‌هاى اخلاقى و راه پيرايش آن‌ها از صفحه جان سخن گفته است.<ref>همان، ص122- 178</ref>

عمده مطالب مقاله سوم، پيرامون تبيين ديدگاه اسلام درباره دنيا، حب مال و راه مبارزه با فريفتگى‌هاى آن دو است و در ضمن آن از زهد، جود، بخل، مال مذموم و ممدوح، فوايد و آفات مال، حب جاه، طرق كمال، حب مدح و ثناء، غرور و... بحث شده است.<ref>همان، ص101- 140</ref>

در مقاله چهارم، از مكارم اخلاق و كيفيت تحصيل آن‌ها بحث شده است. از جمله اين مكارم، عبارتند از: صبر، رضا و شكر، رجا و خوف، محبت و انس، يقين و توكل و صدق و اداى امانت.<ref>همان، ص142-204</ref>

در مقاله پنجم، از عبادات و اسرار آنها از جمله نيت و اخلاص، طهارت و پاکيزگى، نماز و ذكر، تلاوت قرآن، زكات و انفاق، روزه، حج و زيارت مشاهد مشرفه، سخن به ميان آمده است.<ref>همان، ص205-288</ref>

مقاله ششم كه بيانگر ديگر اعمال صالحه است و ضمن آن از توبه، محاسبه و مراقبه، تفكر و تدبر، ياد مرگ و كوتاه گردانيدن آرزو و برادرى و دوستى با مؤمنان، بحث شده، كتاب الحقائق پایان يافته است.<ref>همان، 289-324</ref>

يكى از محاسن كتاب حاضر، در اين است كه فضايل اخلاقى در كنار رذايل اخلاقى، بيان گرديده و در كنار اخلاق نظرى، اخلاق عملى نيز بيان شده است و راه‌هاى عملى آراسته شدن به فضائل اخلاقى به دنبال راه‌هاى عملى تخليه روح و نفس از رذائل اخلاقى آمده است و دستورالعمل مفيد جهت خودسازى و تزكيه نفس مى‌باشد.<ref>اخلاق حسنه، ص8</ref>

در كتاب دوم كه «قرة العيون في المعارف و الحكم» يا «قرة في أعز الفنون» نام دارد، در ضمن 12 مقاله، يك دوره عقايد، فشرده، استوار و گويا به بحث گذاشته شده است. عناوين مقالات به ترتيب زير است: شناخت خداوند؛ صفات و اسماء خدا؛ صنع و ابداع؛ نفوس و اشباح؛ حدوث عالم؛ قضا و قدر؛ حجت خداوند بر خلق؛ فتنه‌ها؛ علم و ايمان؛ برزخ و متعلقات آن؛ قيامت و بعث و حشر.<ref>ر.ک: متن كتاب، ص332- 478</ref>

كتاب سوم كه «مصباح الأنظار» نام دارد، دستورالعمل گونه‌اى است در قالب گفتگو و سؤال و جواب عالمى ناصح و فردى صالح كه بر او وارد شده است. مرحوم فيض در آغاز اين كتاب، به اين نكته اشاره دارد كه هركس به مطالب و نصايح آن عمل كند، از عذاب جهنم در امان بوده و به رضايت خداوند دست خواهد يافت.<ref>همان، ص487- 520</ref>در ادامه مطالب اين كتاب، روايتى از [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين على(ع)]] و روايت اصعمى از امام زين‌العابدين(ع) نقل شده است.<ref>همان، ص521-525</ref>

به دليل ارزش و اهميتى كه اين اثر داشته، تنى چند به ترجمه فارسی آن همت گماشته‌اند، كه از جمله آن‌ها، مى‌توان از شمس الفصحاء ميرزا محمد محيط قمى و شيخ [[ساعدی خراسانی، محمدباقر|محمدباقر ساعدى]] نام برد. همچنين ابراهيم بن معصوم قزوينى، تقريظى به سال 1126ق، بر آن نوشته است. ظاهراً نخستين ترجمه آن، به خامه برادر مؤلف، علامه مولى نورالدين محمد بن مرتضى كاشانى، معروف به نورالدين اخبارى باشد، چرا كه كار خود را در شب بيست‌وچهارم ماه ربيع‌الاول 1098ق، به پایان برده است.<ref>ر.ک: ترجمه الحقائق، ص7- 8</ref>

# «اخلاق حسنه»، نوشته [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملامحسن فيض كاشانى]]، ترجمه [[ساعدی خراسانی، محمدباقر|محمدباقر ساعدى]]، تهران، پيام عدالت، چاپ پنجم، 1387.

# «ترجمه الحقائق»، نوشته [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملا محسن فيض كاشانى]]، ترجمه محمد بن مرتضى كاشانى، تصحيح و تحقيق عبدالله غفرانى، تهران، مدرسه عالى شهيد مطهرى، چاپ اول، 1387.