۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
گنجینه بهارستان (یازده رساله در علوم قرآنی): تفاوت میان نسخه‌ها
گنجینه بهارستان (یازده رساله در علوم قرآنی) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۱۳
، ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱۹بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
این رساله مطالب گوناگونی را در موضوع علوم قرآنی در بر دارد از جمله: | این رساله مطالب گوناگونی را در موضوع علوم قرآنی در بر دارد از جمله: | ||
# بر شمردن سورههایی که بنا بر | # بر شمردن سورههایی که بنا بر عدد کوفی آیات قرآن، دارای تعداد آیات یکسان هستند؛ | ||
# اشاره به تعداد سورههای مکی و مدنی؛ | # اشاره به تعداد سورههای مکی و مدنی؛ | ||
# تعداد سور، آیات، کلمات، حروف و نقطههای قرآن؛ | # تعداد سور، آیات، کلمات، حروف و نقطههای قرآن؛ | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
# عد آیات بنا بر شمارش کوفی، مدنی اول، مدنی دوم، بصری، شامی و ذکر موارد خاص هر یک و برخی از مشترکات آنها. | # عد آیات بنا بر شمارش کوفی، مدنی اول، مدنی دوم، بصری، شامی و ذکر موارد خاص هر یک و برخی از مشترکات آنها. | ||
هرکدام از این پنج موضوع در یک باب مورد اشاره قرار گرفتهاند. تعدادی از آنها دارای فصول متعددی نیز میباشند. یکی از ویژگیهای رساله، باب اول و آخر آن است. مؤلف در باب اول از زاویهای متفاوت با اکثر کتب علوم قرآنی، به مسئله | هرکدام از این پنج موضوع در یک باب مورد اشاره قرار گرفتهاند. تعدادی از آنها دارای فصول متعددی نیز میباشند. یکی از ویژگیهای رساله، باب اول و آخر آن است. مؤلف در باب اول از زاویهای متفاوت با اکثر کتب علوم قرآنی، به مسئله عدد آیات پرداخته است. این زاویه عبارت است از توجه به این نکته که هر سوره آیا مشابهتی از نظر تعداد آیات در قرآن دارد یا خیر؟ و اگر پاسخ مثبت است نام سوره یا سورهای که تعداد آیاتش با آن یکسان است ذکر شده است. همچنین باب آخر نیز نگاهی متفاوت به عدد آیات دارد. این نگاه به آیات قرآن از این حیث است که هر یک از شمارشهای یاد شده بهطور خاص هرکدام آیات را در بر دارد، ثانیاً، موارد مشترک بین دو و سه شیوه کدام است. البته در این با از عدد مکی آیات هیچ سخنی به میان نیامده است و از عدد شامی نیز تنها در یک قسمت سخن مستقلی به میان آمده است. از سوی دیگر عدد کوفی از مهمترین محور مطالب این باب محسوب میشود. مؤلف خود در آغاز به این مطلب اشاره میکند که در زمان او در قرن ششم عدد کوفی رایج بوده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص33-34</ref>. | ||
2) مختصر ما رسم في المصحف الكريم، تألیف ابوطاهر اسماعیل بن ظاهر عقیلى مصرى(م 623ق) اثر مهمى در رسمالخط مصحف شریف است<ref>مقدمه، صفحه بیستوپنج</ref>. این رساله شامل چهار بخش است. در بخش نخست به مواردی که در کل قرآن به شکل خاصی کتابت میشود اشاره شده است. در بخش دوم که بیشتر حجم آن را در بر گرفته، شیوه نگارش کلمات در قرآن کریم به ترتیب سورههای قرآن کریم ذکر شده است. در بخش سوم نیز به اختلاف موجود بین مصاحف اهل شام و مکه و مدینه و کوفه و بصره پرداخته شده است. مؤلف در این بخش به این نکته اشاره میکند که اختلاف بین قاریان به اختلاف رسم ارتباط ندارد، چرا که قرائت از طریق مشافهه منتقل میشود، نه از راه کتابت. | 2) مختصر ما رسم في المصحف الكريم، تألیف ابوطاهر اسماعیل بن ظاهر عقیلى مصرى(م 623ق) اثر مهمى در رسمالخط مصحف شریف است<ref>مقدمه، صفحه بیستوپنج</ref>. این رساله شامل چهار بخش است. در بخش نخست به مواردی که در کل قرآن به شکل خاصی کتابت میشود اشاره شده است. در بخش دوم که بیشتر حجم آن را در بر گرفته، شیوه نگارش کلمات در قرآن کریم به ترتیب سورههای قرآن کریم ذکر شده است. در بخش سوم نیز به اختلاف موجود بین مصاحف اهل شام و مکه و مدینه و کوفه و بصره پرداخته شده است. مؤلف در این بخش به این نکته اشاره میکند که اختلاف بین قاریان به اختلاف رسم ارتباط ندارد، چرا که قرائت از طریق مشافهه منتقل میشود، نه از راه کتابت. | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
5) منهل العطشان في رسم أحرف القرآن: رساله نسبتاً مفصلى است در رسمالخط مصحف که توسط طاهر بن عرب بن ابراهیم بن احمد اصفهانى(857ق) نگاشته شده است. اصفهانى بارزترین شاگرد ابن الجزرى بوده است. به گفته سلمى، دخت ابن الجزرى، در غیاب پدر، اصفهانى بر مسند تدریس مىنشسته است. وى داراى تألیفات بسیارى در علوم مختلف ازجمله تجوید و قرائت است. ازجمله آثار او مىتوان به رساله البرق اللامع فى قراءة نافع اشاره کرد<ref>مقدمه، صفحه بیستوشش</ref>. از مهمترین مطالب موجود در این رساله میتواند اینکه در قرن هشتم و نهم مصاحف از نظر رسم و ضبط آیات و تعیین انتهای آیات و اخماس و اشعار، دارای اغلاط بسیاری بودند که در آن دوره، استادان فن هر یک سعی در تصحیح این اغلاط داشتند؛ اینکه قرائت رایج در افغانستان در آن روز، بلکه معظم ممالک عجم قرائت عاصم به ره دو روایتش بوده است؛ ضبط رایج در افغانستان آن روز مانند ضبط هندی که امروزه در منطقه شبهقاره هند رایج است بوده است. در این شیوه بر روی مصوتهای بلند (مانند مد) علامت سکون قرار میدهند. طاهر با این شیوه بهسختی مخالفت میکند؛ این کتاب به همراه قصیده طاهره نوشته شده و تقدیم حاکم هرات شده است؛ طاهر در این رساله بارها از صحابه بهویژه عثمان تعریف میکند؛ وی در فصل اول خاتمه، به برخی ظرائف در ضبط کلمات مصحف اشاره میکند. از جمله آنکه حروف مد را علامت سکون ننهند، اَشکال فتحه و کسره را از حروف خود دور نیندازند و اگر دو حرف مثلین و متجانسین به هم رسند و اول سکان باشد حروف اول را از علامت سکون عاری دارند و شدّهای بر سر حروف دوم نهند و در منون منصوب علامت نصب را بر سر الف نهند نه حرفی که پیش از وی است؛ علائم مد متصل و مد منفصل هر دو استحسانی است و به ترک آن شناعتی لازم نمیآید؛ اصفهانی این رساله را به نام شاهرخ بهادر خان تیموری (779-850ق) پادشاه معروف تیموریان و همسر گوهرشاد نوشته است. <ref>ر.ک: متن کتاب، ص152-153</ref>. | 5) منهل العطشان في رسم أحرف القرآن: رساله نسبتاً مفصلى است در رسمالخط مصحف که توسط طاهر بن عرب بن ابراهیم بن احمد اصفهانى(857ق) نگاشته شده است. اصفهانى بارزترین شاگرد ابن الجزرى بوده است. به گفته سلمى، دخت ابن الجزرى، در غیاب پدر، اصفهانى بر مسند تدریس مىنشسته است. وى داراى تألیفات بسیارى در علوم مختلف ازجمله تجوید و قرائت است. ازجمله آثار او مىتوان به رساله البرق اللامع فى قراءة نافع اشاره کرد<ref>مقدمه، صفحه بیستوشش</ref>. از مهمترین مطالب موجود در این رساله میتواند اینکه در قرن هشتم و نهم مصاحف از نظر رسم و ضبط آیات و تعیین انتهای آیات و اخماس و اشعار، دارای اغلاط بسیاری بودند که در آن دوره، استادان فن هر یک سعی در تصحیح این اغلاط داشتند؛ اینکه قرائت رایج در افغانستان در آن روز، بلکه معظم ممالک عجم قرائت عاصم به ره دو روایتش بوده است؛ ضبط رایج در افغانستان آن روز مانند ضبط هندی که امروزه در منطقه شبهقاره هند رایج است بوده است. در این شیوه بر روی مصوتهای بلند (مانند مد) علامت سکون قرار میدهند. طاهر با این شیوه بهسختی مخالفت میکند؛ این کتاب به همراه قصیده طاهره نوشته شده و تقدیم حاکم هرات شده است؛ طاهر در این رساله بارها از صحابه بهویژه عثمان تعریف میکند؛ وی در فصل اول خاتمه، به برخی ظرائف در ضبط کلمات مصحف اشاره میکند. از جمله آنکه حروف مد را علامت سکون ننهند، اَشکال فتحه و کسره را از حروف خود دور نیندازند و اگر دو حرف مثلین و متجانسین به هم رسند و اول سکان باشد حروف اول را از علامت سکون عاری دارند و شدّهای بر سر حروف دوم نهند و در منون منصوب علامت نصب را بر سر الف نهند نه حرفی که پیش از وی است؛ علائم مد متصل و مد منفصل هر دو استحسانی است و به ترک آن شناعتی لازم نمیآید؛ اصفهانی این رساله را به نام شاهرخ بهادر خان تیموری (779-850ق) پادشاه معروف تیموریان و همسر گوهرشاد نوشته است. <ref>ر.ک: متن کتاب، ص152-153</ref>. | ||
6) الوقوف و الفوائد: تألیف حسین بن محمد یا حسین بن عثمان سروى است. شخص اول شناخته شده نیست، ولى حسین بن عثمان ازجمله شاگردان ابن الجزرى است. وى تا سال 884ق در قید حیات بوده است. وى نیز چون اصفهانى داراى تألیفاتى است. از جمله آثار او مىتوان به کتاب منهاج النشر فى القراءات العشر به فارسى و همچنین کتاب عقد الفوائد فى شرح عقیلة أتراب القصائد آن نیز به فارسى اشاره کرد. حسین بن عثمان علاوه بر تألیف، به استنساخ کتاب نیز مشغول بوده است. رساله الوقوف و الفوائد مختصرى است در | 6) الوقوف و الفوائد: تألیف حسین بن محمد یا حسین بن عثمان سروى است. شخص اول شناخته شده نیست، ولى حسین بن عثمان ازجمله شاگردان ابن الجزرى است. وى تا سال 884ق در قید حیات بوده است. وى نیز چون اصفهانى داراى تألیفاتى است. از جمله آثار او مىتوان به کتاب منهاج النشر فى القراءات العشر به فارسى و همچنین کتاب عقد الفوائد فى شرح عقیلة أتراب القصائد آن نیز به فارسى اشاره کرد. حسین بن عثمان علاوه بر تألیف، به استنساخ کتاب نیز مشغول بوده است. رساله الوقوف و الفوائد مختصرى است در عدد آیات و اختلاف علما درباره آن<ref>مقدمه، صفحه بیستوپنج؛ متن کتاب، ص265</ref>. | ||
7) رسالة في كتابة المصحف: رساله مفصلى است که اطلاعات موردنیاز کاتبان قرآن کریم در آن جمع شده است. مباحث این رساله به سه موضوع علائم و مواضع وقف در قرآن کریم، قرائت عاصم به دو روایت ابوبکر(شعبه) و حفص و رسمالخط مصحف اختصاص دارد. ازآنجاکه در این رساله، نام ابوبکر پیش از نام حفص ذکر شده مىتوان احتمال داد در زمان تألیف این اثر، روایت شعبه بیش از روایت حفص رواج داشته است. این رساله، فاقد نام مشخص است و در آن اسمى از مؤلف برده نشده است. ولى با توجه به اینکه مؤلف در آن از ابن الجزرى(م833ق) بهعنوان شیخ خود نام مىبرد، شاید بتوان آن را از مصنفات یکى از شاگردان ابن الجزرى در سده نهم هجرى دانست<ref>مقدمه، صفحه بیستوهفت</ref>. نگارنده در بیان مواضع وقف علاوه بر نظرات علمای متقدم، به نظرات اساتیدی چون سجاوندی، قوامالدین فقیه و ابن جزری نیز اشاره کرده است. وی از مصحف ابن جزری بهعنوان یکی از منابع خود در وقف و تجزیه یاد میکند. مؤلف از ابن جزری بهعنوان استاد خود یاد میکند، بنابراین میتوان گفت نگارنده این مجموعه از شاگردان مکتب جزری بهحساب میآید<ref>ر.ک: متن کتاب، ص309</ref>. | 7) رسالة في كتابة المصحف: رساله مفصلى است که اطلاعات موردنیاز کاتبان قرآن کریم در آن جمع شده است. مباحث این رساله به سه موضوع علائم و مواضع وقف در قرآن کریم، قرائت عاصم به دو روایت ابوبکر(شعبه) و حفص و رسمالخط مصحف اختصاص دارد. ازآنجاکه در این رساله، نام ابوبکر پیش از نام حفص ذکر شده مىتوان احتمال داد در زمان تألیف این اثر، روایت شعبه بیش از روایت حفص رواج داشته است. این رساله، فاقد نام مشخص است و در آن اسمى از مؤلف برده نشده است. ولى با توجه به اینکه مؤلف در آن از ابن الجزرى(م833ق) بهعنوان شیخ خود نام مىبرد، شاید بتوان آن را از مصنفات یکى از شاگردان ابن الجزرى در سده نهم هجرى دانست<ref>مقدمه، صفحه بیستوهفت</ref>. نگارنده در بیان مواضع وقف علاوه بر نظرات علمای متقدم، به نظرات اساتیدی چون سجاوندی، قوامالدین فقیه و ابن جزری نیز اشاره کرده است. وی از مصحف ابن جزری بهعنوان یکی از منابع خود در وقف و تجزیه یاد میکند. مؤلف از ابن جزری بهعنوان استاد خود یاد میکند، بنابراین میتوان گفت نگارنده این مجموعه از شاگردان مکتب جزری بهحساب میآید<ref>ر.ک: متن کتاب، ص309</ref>. | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
10) معرفة المقارئ: تألیف مؤلفى ناشناخته اهل شمال آفریقا یا اندلس است. در این رساله، تقسیمات قرآنى بر اساس آنچه در این مناطق رایج است، مشخص شده است<ref>مقدمه، صفحه بیستوهشت؛ متن کتاب، ص579</ref>. | 10) معرفة المقارئ: تألیف مؤلفى ناشناخته اهل شمال آفریقا یا اندلس است. در این رساله، تقسیمات قرآنى بر اساس آنچه در این مناطق رایج است، مشخص شده است<ref>مقدمه، صفحه بیستوهشت؛ متن کتاب، ص579</ref>. | ||
11) رسالة في | 11) رسالة في عدد الآي و السور المكية و المدنية: رساله حاضر، نام خاصی ندارد و مؤلف آن ناشناخته است؛ ولی با توجه به نثر ضعیف عربی آن میتوان گفت که یا نویسنده سواد عربی دانی خوبی نداشته و یا کاتب عربی نمیدانسته و در کتابت دچار تصحیفاتی شده است. این رساله، شامل موضوعات زیر است: بیان نام یا نامهای سورههای قرآن؛ ذکر مکی یا مدنی بودن سورهها و آیات استثناء شده از آن؛ بیان تعداد آیات هر سوره؛ ذکر اختلاف در شمارش آیات؛ اشاره به تعداد حروف، کلات و رکوعات هر سوره<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه بیستوهشت؛ متن کتاب ص609</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
رسالههای «عجائب القرآن»، «مختصر ما رسم في المصحف الكريم»، «ارجوزة في السور المكية و المدنية» و «رسالة في | رسالههای «عجائب القرآن»، «مختصر ما رسم في المصحف الكريم»، «ارجوزة في السور المكية و المدنية» و «رسالة في عدد الآي و السور المكية و المدنية» توسط کریم دولتی؛ رسالههای «منهل العطشان في رسم أحرف القرآن»، «الوقوف و الفوائد» و «ترجمه و شرح قصيده عقليه أتراب القصائد» توسط سید حسین مرعشی؛ رساله «رموز مصاحف» توسط احمد زرنگار؛ رساله «رسالة في كتابة المصحف» توسط محمدرضا شهیدی پور و حجتالله بیاتانی؛ رساله «ارجوزة في معرفة الوقوف» توسط عبدالرسول عبائی؛ رساله «معرفة المقاري» توسط محمدرضا شهیدی پور مورد تصحیح و تحقیق قرار گرفته است. | ||
در پایان کتاب تصاویری از نسخ خطی رسالهها آمده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص651-672</ref>. | در پایان کتاب تصاویری از نسخ خطی رسالهها آمده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص651-672</ref>. | ||