پرش به محتوا

جامی، عبدالرحمن: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (A-esmaili@noornet.net صفحهٔ جامی، عبدالرحمن بن احمد را به جامی، عبدالرحمن منتقل کرد)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۲: خط ۳۲:




به قول استاد حكمت در ميان شاعران و نويسندگان بزرگ ادبيات فارسى شخصيت ديگرى پيدا نمى‌شود كه به اندازه جامى زندگى و شرح حال او بر ما شناخته شده و راجع به او تا اين حد كتب معتبر نوشته شده باشد. استاد حكمت از بيشتر اين مآخذ در كتاب بسيار مفيد و هنوز بى‌نظير خود جامى استفاده كرده‌اند.تذكره‌هاى مختصرتر ولى در عين حال دقيق نيز به زبان فارسى و زبانهاى خارجى وجود دارد.
==ولادت==


نگارنده اين سطور مطلب تازه‌اى بر آنچه در اين مآخذ يافت مى‌شود نمى‌تواند بيفزايد،ولى-به قول بابر-اگر فقط از باب تيمن و تبرك هم باشد،نوشتن مختصرى در شرح حال جامى ضرورى است.
عبدالرحمن جامی به سال 817 در خرجرد(يا خرگرد)جامى از نواحى هرات چشم به جهان گشود.پدر او نظام الدين احمد دشتى از دشت اصفهان به خرجرد مهاجرت كرده بود.


مولانا نور الدين عبد الرحمن بن نظام الدين احمد بن شمس الدين محمد جامى نوشته هانرى ماسه،در دائرۀ المعارف اسلامى جديد(رك فهرست مآخذ كتاب حاضر).


به سال 817 در خرجرد(يا خرگرد)جامى از نواحى هرات چشم به جهان گشود.پدر او نظام الدين احمد دشتى از دشت اصفهان به خرجرد مهاجرت كرده بود.
==تحصیلات==


جامى در سنين كودكى همراه پدر خود به هرات رفت و در آنجا شروع به كسب علوم دينى و ادبى كرد.از اوايل حال استعداد عجيبى در فهم مسائل علمى از خود نشان مى‌داد و در طى چند سال در علوم نقلى و عقلى متبحر شد.صفى الدين على در رشحات عين الحيات،يكى از كتابهاى معتبر در شرح حال جامى،نقل مى‌كند كه در جوانى حتى در علم نجوم با بزرگان نامدار عصر خود مثل قاضى‌زاده رومى همپايه شد.
جامى در سنين كودكى همراه پدر خود به هرات رفت و در آنجا شروع به كسب علوم دينى و ادبى كرد.از اوايل حال استعداد عجيبى در فهم مسائل علمى از خود نشان مى‌داد و در طى چند سال در علوم نقلى و عقلى متبحر شد.صفى الدين على در رشحات عين الحيات،يكى از كتابهاى معتبر در شرح حال جامى،نقل مى‌كند كه در جوانى حتى در علم نجوم با بزرگان نامدار عصر خود مثل قاضى‌زاده رومى همپايه شد.
خط ۷۰: خط ۶۹:
== آثار جامى ==
== آثار جامى ==


به قول استاد حكمت در ميان شاعران و نويسندگان بزرگ ادبيات فارسى شخصيت ديگرى پيدا نمى‌شود كه به اندازه جامى زندگى و شرح حال او بر ما شناخته شده و راجع به او تا اين حد كتب معتبر نوشته شده باشد. استاد حكمت از بيشتر اين مآخذ در كتاب بسيار مفيد و هنوز بى‌نظير خود جامى استفاده كرده‌اند.تذكره‌هاى مختصرتر ولى در عين حال دقيق نيز به زبان فارسى و زبانهاى خارجى وجود دارد.
نگارنده اين سطور مطلب تازه‌اى بر آنچه در اين مآخذ يافت مى‌شود نمى‌تواند بيفزايد،ولى-به قول بابر-اگر فقط از باب تيمن و تبرك هم باشد،نوشتن مختصرى در شرح حال جامى ضرورى است.
مولانا نور الدين عبد الرحمن بن نظام الدين احمد بن شمس الدين محمد جامى نوشته هانرى ماسه،در دائرۀ المعارف اسلامى جديد(رك فهرست مآخذ كتاب حاضر).


آثار جامى را استاد حكمت در كتاب جامى براى اولين بار در دوران معاصر با دقت بر شمرده است،و فهرست ايشان اساس همه كارهاى بعدى است.از روى اين فهرست آقاى مدرس گيلانى در مقدمه مثنوى هفت اورنگ و آقاى هاشم رضى در مقدمه ديوان كامل جامى هر يك فهرست جداگانه‌اى تهيه كرده‌اند.ولى هر كدام از اين سه فهرست به عللى ناقص است،و با اينكه نگارنده اين سطور فقط تا حدى درباره آثار جامى تحقيق كرده است،لازم مى‌بيند كه براى بار سوم فهرست آثارى كه استاد حكمت آورده است تصحيح كند.علاوه بر اين،چون هر يك از اين فهرستها بدون اتخاذ روش خاصى تهيه شده است،چنانكه نه مطابق تاريخ تأليف است و نه موضوع و نه حتى تنظيم الفبائى،لذا تقسيم بندى موضوعى اين آثار بى‌فايده نيست.در اينجا لازم به تذكر است كه به علت فقدان مآخذ حل بعضى از مسائل-مانند انتساب برخى از كتب مشكوك به جامى-براى نگارنده اين سطور ميسر نبود.اميد است كه در آينده محققان اين كار را به انجام رسانند.
آثار جامى را استاد حكمت در كتاب جامى براى اولين بار در دوران معاصر با دقت بر شمرده است،و فهرست ايشان اساس همه كارهاى بعدى است.از روى اين فهرست آقاى مدرس گيلانى در مقدمه مثنوى هفت اورنگ و آقاى هاشم رضى در مقدمه ديوان كامل جامى هر يك فهرست جداگانه‌اى تهيه كرده‌اند.ولى هر كدام از اين سه فهرست به عللى ناقص است،و با اينكه نگارنده اين سطور فقط تا حدى درباره آثار جامى تحقيق كرده است،لازم مى‌بيند كه براى بار سوم فهرست آثارى كه استاد حكمت آورده است تصحيح كند.علاوه بر اين،چون هر يك از اين فهرستها بدون اتخاذ روش خاصى تهيه شده است،چنانكه نه مطابق تاريخ تأليف است و نه موضوع و نه حتى تنظيم الفبائى،لذا تقسيم بندى موضوعى اين آثار بى‌فايده نيست.در اينجا لازم به تذكر است كه به علت فقدان مآخذ حل بعضى از مسائل-مانند انتساب برخى از كتب مشكوك به جامى-براى نگارنده اين سطور ميسر نبود.اميد است كه در آينده محققان اين كار را به انجام رسانند.
خط ۷۷: خط ۸۱:
در اين فهرست نخست اسم يا اسمهاى هر كتاب ذكر مى‌شود،سپس تاريخ تأليف آن اگر معلوم باشد،سپس تعداد صفحات چاپ شده آن اگر چاپ شده باشد، و اگر نه،تعداد تخمينى صفحه‌ها در صورتى كه به زيور طبع آراسته شود،و سپس توضيحات مختصر درباره موضوع آن.سرانجام در بين الهلالين شماره هر اثر در فهرست استاد حكمت(جامى،ص 161-162)،آقاى مدرس گيلانى(هفت اورنگ، ص نوزده-سى و چهارم)و آقاى هاشم رضى(ديوان كامل جامى،مقدمه،ص 293- 300)داده خواهد شد.هرگاه كتابى به زبان عربى باشد تصريح خواهد شد،و هرگاه تصريح نشده باشد آن كتاب به زبان فارسى است.در پاورقيها سعى شده است كه بعضى از جزئيات طبع اين آثار داده شود،منتها به چاپهاى معروف و يا چاپهائى كه نگارنده ديده است اكتفا شده است،و قصد آن نبود كه تمام چاپهاى مختلف هر اثر قيد شود.
در اين فهرست نخست اسم يا اسمهاى هر كتاب ذكر مى‌شود،سپس تاريخ تأليف آن اگر معلوم باشد،سپس تعداد صفحات چاپ شده آن اگر چاپ شده باشد، و اگر نه،تعداد تخمينى صفحه‌ها در صورتى كه به زيور طبع آراسته شود،و سپس توضيحات مختصر درباره موضوع آن.سرانجام در بين الهلالين شماره هر اثر در فهرست استاد حكمت(جامى،ص 161-162)،آقاى مدرس گيلانى(هفت اورنگ، ص نوزده-سى و چهارم)و آقاى هاشم رضى(ديوان كامل جامى،مقدمه،ص 293- 300)داده خواهد شد.هرگاه كتابى به زبان عربى باشد تصريح خواهد شد،و هرگاه تصريح نشده باشد آن كتاب به زبان فارسى است.در پاورقيها سعى شده است كه بعضى از جزئيات طبع اين آثار داده شود،منتها به چاپهاى معروف و يا چاپهائى كه نگارنده ديده است اكتفا شده است،و قصد آن نبود كه تمام چاپهاى مختلف هر اثر قيد شود.


در تقسيم بندى آثار جامى به سه بخش عمده توجه مى‌شود:اول ادبيات به معنى متداول لفظ،يعنى شعر و انشاء و نثرهاى ادبى؛دوم علوم نقلى(قرآن،حديث، سيره،فقه،تصوف،علوم زبان)،سوم علوم عقلى(موسيقى،عرفان و حكمت).
در تقسيم بندى آثار جامى به سه بخش عمده توجه مى‌شود:
 
اول ادبيات به معنى متداول لفظ،يعنى شعر و انشاء و نثرهاى ادبى؛
 
دوم علوم نقلى(قرآن،حديث، سيره،فقه،تصوف،علوم زبان)،
 
سوم علوم عقلى(موسيقى،عرفان و حكمت).


ناگفته نماند كه ديوان جامى و مثنوى هفت اورنگ و منشآت او هر كدام سرشار از مطالب عرفانى و حكمى است،و ممكن بود اينها را نيز تحت عنوان«عرفان و حكمت»
ناگفته نماند كه ديوان جامى و مثنوى هفت اورنگ و منشآت او هر كدام سرشار از مطالب عرفانى و حكمى است،و ممكن بود اينها را نيز تحت عنوان«عرفان و حكمت»
خط ۸۳: خط ۹۳:
قرار دهيم. ليكن از آنجا كه اين نوشته‌ها بيشتر جنبه ادبى دارد،آنها را تحت عنوان«ادبيات»قرار داديم و قسمت«عرفان و حكمت»را به كتب و رسائل جداگانه اختصاص داديم.
قرار دهيم. ليكن از آنجا كه اين نوشته‌ها بيشتر جنبه ادبى دارد،آنها را تحت عنوان«ادبيات»قرار داديم و قسمت«عرفان و حكمت»را به كتب و رسائل جداگانه اختصاص داديم.


1.ادبيات
===ادبيات===


الف.نثر
====الف.نثر====


1.بهارستان،892،چاپى،116 ص.كتابى است به اسلوب گلستان سعدى (30،18،26).
1.بهارستان،892،چاپى،116 ص.كتابى است به اسلوب گلستان سعدى (30،18،26).
خط ۹۱: خط ۱۰۱:
2.منشآت يا رقعات يا انشاء،چاپى،حدود 80 ص.نامه‌هائى كه جامى به اشخاص مختلف نوشته است.بعضى از آنها شامل نكته‌هاى نظرى عرفانى نيز هست (37،18،34).
2.منشآت يا رقعات يا انشاء،چاپى،حدود 80 ص.نامه‌هائى كه جامى به اشخاص مختلف نوشته است.بعضى از آنها شامل نكته‌هاى نظرى عرفانى نيز هست (37،18،34).


ب.نظم
====ب.نظم====


(مثنوى هفت اورنگ)
(مثنوى هفت اورنگ)
خط ۱۱۵: خط ۱۲۵:
12.ديوان سوم،تدوين و تنظيم 896(28،43،-).
12.ديوان سوم،تدوين و تنظيم 896(28،43،-).


2.علوم نقلى
===علوم نقلى===


الف.علوم قرآنى
====الف.علوم قرآنى====


13.تفسير تا به آيه«و اياى فارهبون»40:2(سوره بقره،آيه 38).ظاهرا رساله كوتاهى است به عربى.يك نسخه از آن نزد استاد حكمت بوده است(1،19،1).
13.تفسير تا به آيه«و اياى فارهبون»40:2(سوره بقره،آيه 38).ظاهرا رساله كوتاهى است به عربى.يك نسخه از آن نزد استاد حكمت بوده است(1،19،1).


ب.حديث
====ب.حديث====


14.اربعين يا ترجمه چهل حديث،886،چاپى،در حدود 10 صفحه.
14.اربعين يا ترجمه چهل حديث،886،چاپى،در حدود 10 صفحه.
خط ۱۲۷: خط ۱۳۷:
احاديث به رباعيهاى فارسى ترجمه شده است(12،13،12).
احاديث به رباعيهاى فارسى ترجمه شده است(12،13،12).


ج.سيره نبوى و شرح احوال بزرگان
====ج.سيره نبوى و شرح احوال بزرگان====


15.شواهد النبوة،885،چاپى،234 ص.سيره نبوى و نيز شامل شرح حال تابعين تا صدر اول صوفيه است(2،2،2).
15.شواهد النبوة،885،چاپى،234 ص.سيره نبوى و نيز شامل شرح حال تابعين تا صدر اول صوفيه است(2،2،2).
خط ۱۳۷: خط ۱۴۷:
18.مناقب مولوى.اطلاعى از اين كتاب در دست نيست(44،35،41).
18.مناقب مولوى.اطلاعى از اين كتاب در دست نيست(44،35،41).


د.اصول دين و فقه و شرعيات
====د.اصول دين و فقه و شرعيات====


3.اعتقاد نامه يا عقايد،چاپى،13 ص.اين مثنوى كوتاه بيانى است از اصول اسلامى كه با وحدت وجود شروع مى‌شود و با درجات بهشت به آخر مى‌رسد.
3.اعتقاد نامه يا عقايد،چاپى،13 ص.اين مثنوى كوتاه بيانى است از اصول اسلامى كه با وحدت وجود شروع مى‌شود و با درجات بهشت به آخر مى‌رسد.
خط ۱۴۵: خط ۱۵۵:
19.رساله مناسك يا اركان حج،887،حدود 80 ص با حواشى مفصل از خود جامى.رساله فقهى است در بيان مناسك حج و زيارت اماكن مقدسه در حجاز طبق مذاهب اربعه سنى(17،4،17).
19.رساله مناسك يا اركان حج،887،حدود 80 ص با حواشى مفصل از خود جامى.رساله فقهى است در بيان مناسك حج و زيارت اماكن مقدسه در حجاز طبق مذاهب اربعه سنى(17،4،17).


ه.تصوف و آداب عملى آن
====ه.تصوف و آداب عملى آن====


20.رساله طريق صوفيان،رساله در طريق خواجگان،رساله پاس انفاس،رساله طريق توجه خواجه‌ها،رساله در شرايط ذكر،رساله در طريق نقشبنديه،رساله سررشته، نوريه،نقشبنديه.چاپى،حدود 5 ص.در بيان مسائل عملى تصوف و اركان آن، يعنى ذكر،توجه و مراقبه،رابطه با پير پرونده.شبيه است به آنچه در شرح آخرين رباعى رساله شرح رباعيات جامى(رك شماره 33)و در بعضى از مواضع نفحات الانس و همچنين در صفحات زيادى از تكلمه عبد الغفور لارى آمده است (42،32،39).
20.رساله طريق صوفيان،رساله در طريق خواجگان،رساله پاس انفاس،رساله طريق توجه خواجه‌ها،رساله در شرايط ذكر،رساله در طريق نقشبنديه،رساله سررشته، نوريه،نقشبنديه.چاپى،حدود 5 ص.در بيان مسائل عملى تصوف و اركان آن، يعنى ذكر،توجه و مراقبه،رابطه با پير پرونده.شبيه است به آنچه در شرح آخرين رباعى رساله شرح رباعيات جامى(رك شماره 33)و در بعضى از مواضع نفحات الانس و همچنين در صفحات زيادى از تكلمه عبد الغفور لارى آمده است (42،32،39).
خط ۱۷۳: خط ۱۸۳:
و الحمد لله...يهدى من يشاء إلى صراط مستقيم.
و الحمد لله...يهدى من يشاء إلى صراط مستقيم.


و.علوم زبان:دستور،لغات،فنون شاعرى
====و.علوم زبان:دستور،لغات،فنون شاعرى====


22.صرف فارسى منظوم و منثور.رساله‌اى درباره صرف عربى به زبان فارسى است(49،37،46).
22.صرف فارسى منظوم و منثور.رساله‌اى درباره صرف عربى به زبان فارسى است(49،37،46).
خط ۱۹۳: خط ۲۰۳:
30.رساله منظومه اصغر در معما،890،چاپى،حدود 6 ص در 68 بيت (34،28،31).
30.رساله منظومه اصغر در معما،890،چاپى،حدود 6 ص در 68 بيت (34،28،31).


3.علوم عقلى
===علوم عقلى===


الف.رياضيات
====الف.رياضيات====


31.رساله در موسيقى،890،چاپى،حدود 50 ص.رساله‌اى است فنى در باره دستگاهها و مايه‌هاى موسيقى كه حاوى جداول توضيحى نيز هست(36، 30،33).
31.رساله در موسيقى،890،چاپى،حدود 50 ص.رساله‌اى است فنى در باره دستگاهها و مايه‌هاى موسيقى كه حاوى جداول توضيحى نيز هست(36، 30،33).
خط ۲۰۳: خط ۲۱۳:
انجام:اين است بيان آنچه از اصول و فروع اين فن ميسر شد.و الله سبحانه ملهم الصواب،و منه المبدأ و اليه المآب.و تيسر ذلك الاتمام فى غرة رجب- المرجب سنة تسعين و ثمانمائة.
انجام:اين است بيان آنچه از اصول و فروع اين فن ميسر شد.و الله سبحانه ملهم الصواب،و منه المبدأ و اليه المآب.و تيسر ذلك الاتمام فى غرة رجب- المرجب سنة تسعين و ثمانمائة.


ب.عرفان و حكمت
====ب.عرفان و حكمت====


بخش اول:آثار طويل
بخش اول:آثار طويل
خط ۳۳۸: خط ۳۴۸:


47.رساله منظومه.ممكن است اين رساله همان اعتقادنامه باشد(رك توضيحات قبلى بين شماره‌هاى 18 و 19)يا همان رساله اصغر در معما(30)(29،-،43).
47.رساله منظومه.ممكن است اين رساله همان اعتقادنامه باشد(رك توضيحات قبلى بين شماره‌هاى 18 و 19)يا همان رساله اصغر در معما(30)(29،-،43).
== وابسته‌ها ==
== وابسته‌ها ==
{{وابسته‌ها}}
[[الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتكلمین و الحكماء المتقدمین]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
[[الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتكلمین و الحكماء المتقدمین]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده


۵۳٬۳۲۷

ویرایش