۱۴۴٬۹۶۹
ویرایش
←وابستهها
جز (جایگزینی متن - 'مىكردند' به 'میكردند') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
| چاپ =4 | | چاپ =4 | ||
| تعداد جلد =2 | | تعداد جلد =2 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =15396 | ||
| کتابخوان همراه نور =15396 | | کتابخوان همراه نور =15396 | ||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|المغني (ابهامزدایی)}} | |||
'''مغني اللبيب عن كتب الأعاريب'''، اثر [[ابن هشام، عبدالله بن یوسف|ابىمحمد عبدالله جمالالدين بن يوسف بن احمد بن عبدالله بن هشام انصارى مصرى]] (متوفى 761ق)، كتابى است نحوى و ادبى كه به زبان عربى نوشته شده و تأليف آن در ماه ذىالقعده 756ق، در مكه به پايان رسيده است. | '''مغني اللبيب عن كتب الأعاريب'''، اثر [[ابن هشام، عبدالله بن یوسف|ابىمحمد عبدالله جمالالدين بن يوسف بن احمد بن عبدالله بن هشام انصارى مصرى]] (متوفى 761ق)، كتابى است نحوى و ادبى كه به زبان عربى نوشته شده و تأليف آن در ماه ذىالقعده 756ق، در مكه به پايان رسيده است. | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۳: | ||
در اهميت اين اثر، همين بس كه يكى از كتابهاى بسيار معروف و مهم علم نحو مىباشد كه در حوزههاى علمى تدريس شده و بر آن حواشى و شرحهاى فراوانى نوشتهاند. | در اهميت اين اثر، همين بس كه يكى از كتابهاى بسيار معروف و مهم علم نحو مىباشد كه در حوزههاى علمى تدريس شده و بر آن حواشى و شرحهاى فراوانى نوشتهاند. | ||
[[ابن خلدون، | [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] از جمله كسانى است كه كتاب مغنى را در مغرب يافته و به گفته خود از آن بهرهها برده و جامعيت كتاب را دليل بر مقام ارجمند مؤلف و توان علمى او دانسته است<ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ج 5، ص 114</ref> | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۲: | ||
نویسنده، وابسته به مكتب نحوى خاصى نيست، زيرا در زمان او كشمكش و درگيرى بين مكتبهاى نحوى بصرى و كوفه ديگر فروكش كرده بود و نحويان تعصبى نسبت به شخص يا مكتب خاصى نداشتند؛ ازهمينرو، وى در آثار خود به آراء نحويان بصره و كوفه هر دو استناد كرده است؛ هرچند كه آراء منطقى بصريان به هر حال در سراسر اثر او ديده مىشود<ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ج 5، ص 115</ref> | نویسنده، وابسته به مكتب نحوى خاصى نيست، زيرا در زمان او كشمكش و درگيرى بين مكتبهاى نحوى بصرى و كوفه ديگر فروكش كرده بود و نحويان تعصبى نسبت به شخص يا مكتب خاصى نداشتند؛ ازهمينرو، وى در آثار خود به آراء نحويان بصره و كوفه هر دو استناد كرده است؛ هرچند كه آراء منطقى بصريان به هر حال در سراسر اثر او ديده مىشود<ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ج 5، ص 115</ref> | ||
ابن هشام، تقريباً همه شهرت خود را، لااقل در شرق جهان اسلام، مديون كتاب مغنى خويش است كه مورد تمجيد و ستايش بسيار اهل علم، بهويژه [[ابن خلدون، | ابن هشام، تقريباً همه شهرت خود را، لااقل در شرق جهان اسلام، مديون كتاب مغنى خويش است كه مورد تمجيد و ستايش بسيار اهل علم، بهويژه [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] قرار گرفته است<ref>همان</ref> | ||
وى كتاب مغنى را نخست در 749ق / 1348م، در مكه تأليف كرد، اما به گفته خود، در راه بازگشت به مصر مفقود شد. او بار ديگر در 756ق / 1355م كه به مكه رفت، مجدداً به تأليف آن پرداخت<ref>همان</ref> | وى كتاب مغنى را نخست در 749ق / 1348م، در مكه تأليف كرد، اما به گفته خود، در راه بازگشت به مصر مفقود شد. او بار ديگر در 756ق / 1355م كه به مكه رفت، مجدداً به تأليف آن پرداخت<ref>همان</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۹: | ||
باب اول كه بيشترين حجم كتاب را تشكيل مىدهد، به حرف و اقسام آن اختصاص دارد. نویسنده در اين باب روش سنتى نحويان در تقسيمبندى حروف را ناديده گرفته و آنها را براساس حروف الفبا مرتب ساخته و سپس به تفصيل و با ذكر شواهد بسيار، به شرح هريك پرداخته است؛ مثلاً حروف نداى «أ» و «أيا» را در ابتداى اين باب و «يا» را در پايان آورده است<ref>همان</ref> | باب اول كه بيشترين حجم كتاب را تشكيل مىدهد، به حرف و اقسام آن اختصاص دارد. نویسنده در اين باب روش سنتى نحويان در تقسيمبندى حروف را ناديده گرفته و آنها را براساس حروف الفبا مرتب ساخته و سپس به تفصيل و با ذكر شواهد بسيار، به شرح هريك پرداخته است؛ مثلاً حروف نداى «أ» و «أيا» را در ابتداى اين باب و «يا» را در پايان آورده است<ref>همان</ref> | ||
در باب دوم، مؤلف مسئله جمله را كه معمولاً كمتر بدان عنايت مىشود و حتى نحويان بزرگى چون [[ | در باب دوم، مؤلف مسئله جمله را كه معمولاً كمتر بدان عنايت مىشود و حتى نحويان بزرگى چون [[ابن مالک، محمد بن عبدالله|ابن مالك]] آن را ناديده گرفتهاند، مطرح ساخته است. دستمايه اصلى وى در اين باب، بيشتر دو كتاب «المفصل» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و «دلائل الإعجاز» عبدالقاهر جرجانى است كه هر دو، به ساختمان عمومى جمله و تئورى آن عنايت فراوان داشتهاند<ref>همان</ref> | ||
بسيارى از گذشتگان، ميان جمله ساده، مركب، جمله اصلى و فراكرد پيرو، تفاوت قائل شدهاند، اما در نامگذارى فراكرد پايه و پيرو هميشه مردد بودهاند و مثلاً هر دو را «جمله» خواندهاند، اما ابن هشام خواسته است اين عيب را برطرف سازد و ازاينرو، پس از نقد آراء گذشتگان، بهطور كلى جملههاى اصلى را «كلام» و فراكردهاى پيرو را «جمله» خوانده است<ref>همان</ref> | بسيارى از گذشتگان، ميان جمله ساده، مركب، جمله اصلى و فراكرد پيرو، تفاوت قائل شدهاند، اما در نامگذارى فراكرد پايه و پيرو هميشه مردد بودهاند و مثلاً هر دو را «جمله» خواندهاند، اما ابن هشام خواسته است اين عيب را برطرف سازد و ازاينرو، پس از نقد آراء گذشتگان، بهطور كلى جملههاى اصلى را «كلام» و فراكردهاى پيرو را «جمله» خوانده است<ref>همان</ref> | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۱: | ||
باب سوم، به شبه جمله و احكام آن اختصاص دارد كه همه برگرفته از آثار پيشينيان است. | باب سوم، به شبه جمله و احكام آن اختصاص دارد كه همه برگرفته از آثار پيشينيان است. | ||
باب چهارم نيز همان گونه كه گفته شد، به كلياتى از قبيل احكام مبتدا و خبر، فاعل و مفعول، عطف بيان، بدل، حال، تمييز، وجوه اختلاف حال و تمييز و اقسام هريك، اعراب اسمهاى شرط، مسوّغات ابتداى به نكره، اقسام عطف و اضافه اختصاص دارد و ازهمينرو اين باب در مدارس علميه از اهميت فراوان برخوردار است. ساير بابهاى كتاب نيز همه اقتباس و برگرفته از آثار نحويان كهن است كه در آنها هيچ ابداع و نوآورى به چشم نمىخورد. عناوين اين ابوب، عبارتند از: وجوه معرب، امور مشهور بين علما و صواب و خلاف آن، | باب چهارم نيز همان گونه كه گفته شد، به كلياتى از قبيل احكام مبتدا و خبر، فاعل و مفعول، عطف بيان، بدل، حال، تمييز، وجوه اختلاف حال و تمييز و اقسام هريك، اعراب اسمهاى شرط، مسوّغات ابتداى به نكره، اقسام عطف و اضافه اختصاص دارد و ازهمينرو اين باب در مدارس علميه از اهميت فراوان برخوردار است. ساير بابهاى كتاب نيز همه اقتباس و برگرفته از آثار نحويان كهن است كه در آنها هيچ ابداع و نوآورى به چشم نمىخورد. عناوين اين ابوب، عبارتند از: وجوه معرب، امور مشهور بين علما و صواب و خلاف آن، کیفیت اعراب، امور كلى. | ||
اين كتاب، مهمترين اثر ابن هشام مىباشد. كثرت شواهد شعرى و استناد بسيار به متون ادبى و آيات قرآنى، اين كتاب را از صورت اثرى صرفاً نحوى، خارج ساخته و آن را به اثرى نحوى - ادبى تبديل كرده است و گويا گذشتگان نيز به اين مسئله توجه داشتهاند، زيرا مختصر اين كتاب كه توسط احمد نائب تهيه شده، «قراضة الذهب فى علمى النحو و الأدب» ناميده شده است<ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ج 5، ص 115</ref> | اين كتاب، مهمترين اثر ابن هشام مىباشد. كثرت شواهد شعرى و استناد بسيار به متون ادبى و آيات قرآنى، اين كتاب را از صورت اثرى صرفاً نحوى، خارج ساخته و آن را به اثرى نحوى - ادبى تبديل كرده است و گويا گذشتگان نيز به اين مسئله توجه داشتهاند، زيرا مختصر اين كتاب كه توسط احمد نائب تهيه شده، «قراضة الذهب فى علمى النحو و الأدب» ناميده شده است<ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ج 5، ص 115</ref> | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۷: | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
اين اثر نخستين بار در تهران (1264ق) به چاپ رسيده است. چاپهاى انتقادى اين كتاب به كوشش [[مبارک، مازن|مازن المبارك]] و محمدعلى خير الله در قاهره (1959م) و محمد محيىالدين عبدالحميد در بيروت (1964م) منتشر شده است. علاوه بر دو شرحى كه مؤلف با عنوانهاى شرح الكبير و شرح الصغير بر شواهد آن نوشته، مهمترين شرحها و حواشى آن عبارتند از: شرح تقىالدين احمد بن محمد شمتنى (شمنى) با عنوان «الكلام على مغني ابن هشام» (قاهره، 1305ق)؛ شرح شيخ محمد بن ابىبكر دمامينى (متوفای 828ق) با عنوان «تحفة الغريب بشرح مغني اللبيب» كه بارها از جمله در حاشيه شرح شمنى به چاپ رسيده است؛ شرح ابوياسر شمسالدين محمد بن عمار مالكى (متوفای 844ق) با نام «كافي المغني»؛ شرح عبدالله بن اسماعيل صاوى با عنوان «شرح المغني و شواهده» (قاهره، 1958م)؛ حاشيه شيخ شمسالدين محمد بن عبدالرحمن بن صائغ (متوفای 776ق) بهعنوان «تنزيه السلف عن تمويه الخلف»؛ حاشيه محمد بن احمد دسوقى (بولاق، 1284، 1286 و 1302ق؛ قاهره، 1305ق)؛ حاشيه محمد بن محمد سنباوى با عنوان «حاشية الكبير على مغني اللبيب» (قاهره، 1299 و 1302ق)؛ شرح سيوطى بر شواهد آن با عنوان «فتح الغريب بشرح شواهد مغني اللبيب عن كتب الأعاريب» (قاهره، 1322 و 1324ق). | |||
اين اثر نخستين بار در تهران (1264ق) به چاپ رسيده است. چاپهاى انتقادى اين كتاب به كوشش مازن المبارك و محمدعلى خير الله در قاهره (1959م) و محمد محيىالدين عبدالحميد در بيروت (1964م) منتشر شده است. علاوه بر دو شرحى كه مؤلف با عنوانهاى شرح الكبير و شرح الصغير بر شواهد آن نوشته، مهمترين شرحها و حواشى آن عبارتند از: شرح تقىالدين احمد بن محمد شمتنى (شمنى) با عنوان «الكلام على مغني ابن هشام» (قاهره، 1305ق)؛ شرح شيخ محمد بن ابىبكر دمامينى ( | |||
فهرست مطالب هر جزء، در انتهاى همان جزء و فهرست شواهد مورد استفاده در متن، در انتهاى كتاب آمده است. | فهرست مطالب هر جزء، در انتهاى همان جزء و فهرست شواهد مورد استفاده در متن، در انتهاى كتاب آمده است. | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
{{وابستهها}} | {{وابستهها}} | ||
[[تحصيل الأنس لزائر القدس]] | |||
[[مغني الأديب]] | |||
[[شرح باب رابع مغنی الادیب]] | |||
[[شرح شواهد المغني]] | [[شرح شواهد المغني]] | ||
[[شرح الدمامیني علی مغني اللبیب]] | [[شرح الدمامیني علی مغني اللبیب]] | ||
[[مغني الأريب في تهذيب مغني اللبيب عن كتب الأعاريب]] | |||
[[ترجمه و شرح مغني الأدیب]] | [[ترجمه و شرح مغني الأدیب]] | ||