هداية الحجاج؛ سفرنامه مکه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[طباطبایی تبریزی، محمدرضا بن عبدالجلیل]] (نويسنده)

'''هداية الحُجاج (سفرنامه مكه)''' اثر محمدرضا طباطبائى تبريزى، به بيان و وصف مناطق مختلفى كه نويسنده، در سفر مكه از آنها گذر نموده پرداخته است. اين كتاب در يك جلد و به زبان فارسى به رشته تحرير درآمده و به همت استاد [[رسول جعفريان]] تصحيح گرديده است.

كتاب با مقدمه‌اى از [[رسول جعفريان]] آغاز شده است. در اين بخش از كتاب مطالب مفيدى درباره نويسنده، سفرنامه‌نويسى و اطلاعات مندرج در كتاب بيان شده است. متن كتاب در ضمن سه فصل ارائه شده كه نويسنده در دو بخش اول كلياتى را بيان نموده و در فصل سوم به سفرنامه پرداخته است.

اين سفرنامه، تركيبى از گزارش‌هاى روزانه و مباحث موضوعى است و اين ويژگى باعث شده است تا بر سفرنامه‌هاى ديگر، برترى يابد. بخش گزارشهاى روزانه آن نياز به توضيح ندارد، اما در بخش موضوعى، نويسنده تلاش مى‌كند تا آنجا كه ممكن است مباحث مربوط به يك موضوع را در ذيل يك عنوان ارائه نموده تا كار استفاده از اين اثر را آسان سازد.

از روش نويسنده چنين به دست مى‌آيد كه در تدوين كتاب، از منابع مختلف استفاده كرده و كوشيده است تا كتاب خود را از حالت سفرنامه‌اى صرف درآورد. بدين معنى كه بسيارى از سفرنامه‌ها صرفاً گزارش روزانه مشاهدات است، اما در اين سفرنامه به دليل آنكه مؤلف درگير مباحث موضوعى هم بوده و نيز تدوين را در بازگشت انجام داده است، علاوه بر استفاده از مطالب شفاهى، از منابع مكتوب هم استفاده كرده است؛ براى نمونه، زمانى كه استانبول را توصيف مى‌كند، آشكار است كه از منبع يا منابعى، تاريخ فتح استانبول را به‌دست آورده و حتى شرحى از تركيب تاريخى اين اسم به دست مى‌دهد. وى گاه نام برخى از منابع خود را نيز ياد كرده است كه از آن جمله مى‌توان به کتاب‌هايى همچون: أخبارالدول، كتابچه استاتستيك، كتابچه نظارت جليله ماليه مصر، نورالايضاح، روضة الأخبار، مناسك نووى و سالنامه ولايت سوريه اشاره نمود.

نويسنده، در دو فصل اول كتاب مباحثى مقدماتى راجع به فوايد سفر و آداب آن از کتاب‌هاى حديثى شيعه گردآورى نموده است تا براى خوانندگانى كه به مناسبت‌هاى مختلف، عازم سفر هستند سودمند و مفيد واقع گردد. وى، مسافرت را از عواملى مى‌داند كه بوسيله آن انسان، با مشاهده آثار خلقت و ديدن اقوام و ملل مختلف به درك ديگرى از جهان دست يافته و علاوه بر آن، به تجربياتى آموزنده نيز مى‌رسد كه براى آينده زندگى او مفيد است.

نويسنده، در آغاز فصل سوم كتاب خود، همراهان خود را به صورتى مختصر و گزيده معرفى مى‌نمايد و با توجه به مقام و منزلت هريك از ايشان، شرح حالى را براى او مى‌نويسد.

شرايط استفاده از كشتى بخار و آداب زندگى در جزيرةالعرب، از ديگر بخشهاى اين فصل است كه نويسنده براى حجاج ايرانى به رشته تحرير درآورده است تا اينكه به مشكل خاصى برخورد ننمايند. او مى‌نويسد:

نحوه محاسبه كرايه از مكه تا مدينه، تهيه بليت كشتى و مواردى ديگر، از جمله آداب زندگى در سرزمين حجاز است كه نويسنده، با دلسوزى فراوان و به جهت حفظ مصالح حجاج آن زمان- نوشته است.

چشمه‌هاى آب گرم، حمامها، مدارس، مساجد و كليساها، اوضاع اجتماعى، سرگرمى‌ها، آثار علمى شهر و چاپخانه از جمله مواردى است كه نويسنده، در ادامه توضيحات خود از شهر تفليس آورده است.

بخش پايانى كتاب، به ذكر مدينه منوره اختصاص دارد كه در آن نويسنده، همچون ديگر بخشهاى كتاب، طول و عرض جغرافيايى آن را بيان نموده و سپس به آثار تاريخى- اسلامى آن مى‌پردازد كه از جمله اين آثار، روضات مقدسه مدينه منوره است.

نويسنده با نگاشتن وقايعى كه در بازگشت اتفاق افتاده است، كتاب خود را به پايان مى‌رساند.