جوامع حديثی اهل سنت: تفاوت میان نسخه‌ها

[[معارف، مجید]] (نويسنده)

كتاب با پيشگفتار نويسنده آغاز و مطالب در يك بخش مقدماتى -مشتمل بر سه فصل - و دو بخش ديگر كه هر كدام از آنها نيز مشتمل بر فصولى هستند، تنظيم شده است.

در بخش مقدماتى كتاب، اهم مسائل حديث اهل سنت در قرن نخست و مشخصاً تا قبل از تدوين كتب حديثى، مورد بحث قرار گرفته است. از آنجا كه مطالب اين بخش، ارتباط مستقيمى با عنوان كتاب ندارد، نويسنده تلاش نموده تا ضمن مرورى سريع بر حوادث مهم تاريخ اهل سنت در نخستين سده، پايه‌اى جهت ورود به مطالب اصلى، فراهم آورد<ref>همان، ص12</ref>

هر يك از اين دو روش، اقسامى از كتب حديث را به خود اختصاص مى‌دهد. به عنوان مثال كتاب‌هاى جوامع، سنن، مصنفات، مستدركات و مستخرجات، مطابق روش نخست و كتاب‌هاى مسانيد و در برخى از موارد كتاب‌هاى معاجم، بر مبناى روش دوم تدوين شده‌اند. به نظر نويسنده، از اين دو روش، نمى‌توان تقدم يكى را بر ديگرى از نظر تاريخى اثبات نمود، بلكه در هر عصر و زمان، اين دو روش كم و بيش مورد توجه محدثان بوده است. البته در كتب مصنفات، سنن و صحاح، تدوين حديث بيشتر بر مبناى ابواب و موضوعات و در كتب مسانيد و معاجم، تدوين حديث بيشتر بر مبناى اشخاص، رواج داشته است. سپس به بررسى مصنفات و مستندات حديثى پرداخته شده است.<ref>متن كتاب، ص21-22</ref>

به نظر نويسنده، از آنجا كه روايات در كتب مسانيد، فاقد طبقه‌بندى موضوعى بود، به همين جهت جز براى حفّاظ حديث، استفاده از مسندها با دشوارى فراوان همراه بود. از طرف ديگر، در مسندها هرگونه حديث اعم از صحيح، ضعيف و حتى موضوع وارد شده بود كه تميز اين روايات براى مبتديان و محدثان نوپا به راحتى ممكن نبود. در اين شرايط بود كه برخى از بزرگان حديث تصميم گرفتند به پالايش روايات پرداخته، منتخبات خود را بر حسب موضوعات اعتقادى، فقهى و... تدوين كنند. در اين راستا كتب مختلفى به ظهور رسيد كه در صدر آنها مى‌توان از «جوامع» و «سنن» نام برد<ref>همان، ص65</ref>

بخش آخر، به معرفى جوامع و آثار مهم حديثى در دوره متأخران، اختصاص يافته است. از آنجا كه كتب حديثى اين دروه متأثر از آثار دوره متقدمان است، نويسنده در معرفى آن‌ها نيازى به بررسى مفصل نديده و لذا بيشتر توجه وى، به مشخص ساختن نسبت اين كتب به كتب قدماى اهل سنت و نيز بيان ويژگى‌هاى هر كتاب، معطوف گرديده است.<ref>پيشگفتار، ص2</ref>

در اين مجامع نيز حديث به چند گونه تدوين شد: روش نخست، تنظيم روايات بر اساس كتب و ابواب مستقل- اعتقادى، فقهى، سيره و...- بود، آنچنان كه در صحاح و سنن مرسوم بوده است كه از اين دست كتب مى‌توان به «مصابيح السنة» و «جامع الأصول» اشاره كرد. روش ديگر، تنظيم روايات بر حسب نخستين كلمه حديث بود كه از اين قسم كتب مى‌توان از «الجامع الكبير» و «الجامع الصغير» هر دو از [[سيوطى]] اشاره كرد و ديگر آنكه برخى از اين مجامع به شيوه معمول در مسانيد بر حسب صحابه يا راويان تدوين شد كه «جامع المسانيد» [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] نمونه‌اى از اين كتب است. نويسنده در اين بخش، به اختصار به معرفى اهم مجامع حديثى پرداخته است.<ref>همان</ref>

در فصل اول، به معرفى كتاب‌هاى تأليفى كه در جمع صحيحين نوشته شده‌اند، پرداخته شده است. تعداد اين كتب، نسبتاً زياد است و هر يك از خصوصيتى برخوردار است. نويسنده در ابتدا به معرفى مهمترين مدونان اين كتب پرداخته و سپس نگاهى به برخى از آثار آنان افكنده است. برخى از نويسندگان اين كتب عبارتند از: جوزقى نيشابورى؛ ابومسعود ابراهيم بن محمد بن عبيد دمشقى؛ اسماعيل بن احمد معروف به ابن فرات سرخسى هروى و ابوبكر احمد بن محمد برقانى<ref>همان، ص170</ref>

عده‌اى از محدثان اهل سنت، به تدوين جوامعى از كتب ششگانه خود دست زدند و روايات اين كتب را به شكل ناقص يا كامل، در قالب كتاب بزرگ‌ترى جمع‌آورى كردند. نويسنده معتقد است فايده اين كار، برطرف كردن نياز طالبان حديث از مراجعه به كتاب‌هاى مختلف و سهولت بيشتر در پيدا كردن روايات يك موضوع بوده است. در فصل دوم، اهم اين كتب، به ترتيب پيدايش تاريخى معرفى شده‌اند<ref>همان، ص181</ref>

در فصل سوم، به معرفى جوامع فراگير حديثى در اهل سنت پرداخته شده است. مقصود نويسنده از جوامع فراگير حديثى، كتبى است كه با استفاده از صحاح سته، مسندها و ديگر كتب حديثى تدوين شده است.<ref>همان، ص197</ref>

در پايان مى‌توان چنين گفت كه مهمترين ويژگى اين اثر آن است كه نويسنده سعى وافر داشته تا اثر حاضر به نحوى منعكس كننده تلاش‌هاى محدثان اهل سنت در به وجود آوردن آثار حديثى در دوره‌هاى مختلف باشد و تا حدى نيز از عهده اين مهم، برآمده است.

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده نويسنده، در انتهاى كتاب آمده است.