حديقة الحقيقة و شريعة الطريقة: تفاوت میان نسخه‌ها

[[سنایی، مجدود بن آدم]] (نويسنده)

نسخه‌هاى حديقه عموماً به ده باب تقسيم و هر بابى كه از چند فصل تشكيل يافته، به مطلب يا مطالبى اختصاص يافته است، اما اين ترتيب و تبويت كتاب معلوم نيست كه از آن نويسنده باشد، چه اختلاف بسيارى كه در مطالب ابواب و فصول و تقديم و تأخير آن‌ها در نسخ مختلف وجود دارد، دليل روشنى است كه مرتب كننده و جامع آن اشخاص مختلفى بوده و تنها از تصرف كاتب و نويسنده نسخه نيست.<ref>مقدمه ناشر، ص«لو»</ref>

از نكات قابل توجه كتاب، آن است كه نويسنده با خلق آن، راه تازه‌اى را براى بيان مواعظ عرفانى و اخلاقى گشوده است.<ref>قمشه‌اى، سيد احمد رضا، 1387، ص58</ref>

اين كتاب به سبب اهميت مطالب، شيوائى نظم و اسلوب بديع، در عهد خود نويسنده و در دوره زندگانى وى شهرت يافته و خداوندان حكمت و دانش، ادباء عصر، بلغاء و شعراى زمان و مشايخ صوفيه بدان توجه نموده، اشعار آن را نقل مجالس خويش ساخته و در تأليفات خود آورده و بدين سبب در اندك مدتى صيت و آوازه آن در اطراف بلاد منتشر گشته و زبانزد خاص و عام گرديده است.<ref>مقدمه ناشر، ص«لا»</ref>

در مقدمه نويسنده، به نحوه تدوين و تأليف كتاب، اشاره شده است.<ref>همان، ص27</ref>

اثر حاضر علاوه بر مزاياى ادبى آن كه نتيجه طبع روان، فكر بلند و ذوق سليم گوينده آنست، بيشتر مطالب آن ناظر به آيات قرآن كريم، اخبار نبوى، آثار صحابه، كلمات مشايخ و معانى دينى، اخلاقى، فلسفى، عرفانى و امثال و حكم و حكاياتست و از اين كتاب پيداست كه نويسنده آن علاوه بر تبحر كامل در زبان پارسى، از معارف و علوم اسلامى خصوصا علوم ادبيّه، تفسير، حديث، فقه، حكمت، عرفان، منطق، كلام، تاريخ، نجوم و طبّ اطلاع كامل داشته و به رموز دقيقه هريك به خوبى واقف بوده است و كمتر بيتى از اين كتاب خالى از سرّ و دقايق علمى و رموز و نكت ادبى است.

نويسنده معانى باريك عرفانى، مطالب عاليه فلسفى، مباحث مهم اجتماعى و نكات دلپذير اخلاقى را كه تا آن زمان در قالب شعرى درنيامده بود، با قدرت طبع و ذوق سرشار خود چنان در لباس الفاظ و عبارات درآورده و با يكديگر آميخته است كه گوئى عروسى است به هرهفت زينت كرده، در نهايت جمال و زيبائى در جلوه‌گاه محققان و سخن‌سرايان به نظر آورده است. طراوت الفاظ و رونق عباراتش، معانى خشك و دقيق حقايق عرفانى و تصوّف را آب داده و ذكر داستان‌هاى شيرين و حكايات دلپذيرش قهرا خواننده را از ملالت خاطر بازمى‌دارد.<ref>مقدمه ناشر، ص«كه»</ref>

نويسنده در نظم اين اثر، مبتكر بوده و كسى پيش از وى نظم بدين بديعى نياورده و كتابى بدين اسلوب نپرداخته است و با اين‌كه اين‌گونه نظم در زبان فارسى بى‌سابقه بوده و او اوّل كسى است كه معانى دقيقه عرفانى را به سلك نظم درآورده و كتابى بدين روش و اسلوب ساخته است، ولى به قوّت فصاحت و بلاغت و فكر بلند و طبع روان سحرآفرين خويش چنان مهارتى در تأليف و نظم آن بكار برده و به طورى لغات و اصطلاحات را به موقع استعمال كرده است كه از نظر زيبائى‌هاى ادبى در منت‌هاى درجه لطافت و براعت و در نهايت درجه حسن و خوبى واقع شده است.<ref>همان، ص«كو»</ref>

از جمله ويژگى‌هاى اين كتاب، آن است كه نويسنده آن، اوّل شاعريست كه افكار تصوّف و اصطلاحات عرفان و گفتار مشايخ را با ذوقيات شعرى آميخته و در قالب نظم درآورده و سخنان بلند و معانى دلپسند حكما را لباس موزون پوشانيده است.<ref>همان، ص«كج»</ref>

افكار نويسنده در ادبيات فارسى، تأثير بسزائى كرده و در شعر و شاعرى تحوّلى بزرگ پديد آورده است چه وى افكار متصوّفه و معانى عاليه تصوّف را در ادبيات فارسى گنجانيده و به بهترين و شيرين‌ترين عبارتى در سلك نظم درآورده است و بدين جهت است كه سبک و شيوه شعر فارسى از زمان او رنگ ديگرى به خود گرفته و تحول و انقلابى در آن پديد گشته و شعر فارسى با آميزش با افكار صوفيه جمال و زيبائى مخصوصى يافته است.<ref>همان</ref>