پرش به محتوا

تفسير جامع آيات الأحكام: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۶ نوامبر ۲۰۱۸
جز
جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده'
جز (جایگزینی متن - 'براي' به 'برای')
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۳: خط ۳:
| عنوان =تفسیر جامع آیات الاحکام
| عنوان =تفسیر جامع آیات الاحکام
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
[[قربانی لاهیجی، زین‌العابدین]] (نويسنده)
[[قربانی لاهیجی، زین‌العابدین]] (نویسنده)
| زبان =فارسی
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏FP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏4‎‏ت‎‏7
| کد کنگره =‏FP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏4‎‏ت‎‏7
خط ۲۷: خط ۲۷:


== ساختار ==
== ساختار ==
مطالب كتاب در دوازده جلد سامان يافته و در ابتداى هر جلد، مقدمه‌اى از نويسنده در توضيح اجمالى محتواى مجلدات، آمده است.
مطالب كتاب در دوازده جلد سامان يافته و در ابتداى هر جلد، مقدمه‌اى از نویسنده در توضيح اجمالى محتواى مجلدات، آمده است.


دانشمندان اهل سنت و تشيع، در نوشتن كتاب‌هاى آيات الأحكام، داراى دو شيوه مختلف بوده و هستند: اهل سنت آياتى را كه مبين حكم و يا موضوع و محور حكمى بوده، به ترتيب سوره‌هاى قرآن، مطرح مى‌كنند و مورد بررسى قرار مى‌دهند، ولى دانشمندان شيعه، تنها آيات مشتمل بر حكمى از احكام شرعى (نه موضوع و محور حكمى) را طبق ابواب فقه اسلامى، از طهارت تا ديات، مد نظر قرار داده، در فهم مفاد آن‌ها به بحث و اجتهاد مى‌پردازند؛ مثلاًاهل سنت نخستين آيه‌اى را كه مورد بحث قرار مى‌دهند، ''' «بسم الله الرحمن الرحيم» ''' است كه در ابتداى سوره «فاتحة الكتاب» قرار دارد و در آن از اين لحاظ بحث مى‌شود كه آيا ''' «بسم الله» ''' جزء سوره هست يا نه؟ آيا قرائت آن در فاتحة الكتاب لازم است يا نه و... ولى شيعه نخستين آيه‌اى را كه مورد بحث قرار مى‌دهد، آيه 6 از سوره مائده است: ''' «يا أيها الذين آمنوا إذا قمتم إلى الصلاة فاغسلوا وجوهكم و...» ''' كه مربوط به وضو، غسل و تيمم مى‌باشد. هركدام از اين دو شيوه، امتيازاتى دارد، ولى شيوه شيعه، نظر به همسانى با ابواب فقه اسلامى، سهل‌الوصول‌تر، منظم‌تر و طبيعى‌تر است و لذا نويسنده طبق همين شيوه، كتاب را سامان داده است.
دانشمندان اهل سنت و تشيع، در نوشتن كتاب‌هاى آيات الأحكام، داراى دو شيوه مختلف بوده و هستند: اهل سنت آياتى را كه مبين حكم و يا موضوع و محور حكمى بوده، به ترتيب سوره‌هاى قرآن، مطرح مى‌كنند و مورد بررسى قرار مى‌دهند، ولى دانشمندان شيعه، تنها آيات مشتمل بر حكمى از احكام شرعى (نه موضوع و محور حكمى) را طبق ابواب فقه اسلامى، از طهارت تا ديات، مد نظر قرار داده، در فهم مفاد آن‌ها به بحث و اجتهاد مى‌پردازند؛ مثلاًاهل سنت نخستين آيه‌اى را كه مورد بحث قرار مى‌دهند، ''' «بسم الله الرحمن الرحيم» ''' است كه در ابتداى سوره «فاتحة الكتاب» قرار دارد و در آن از اين لحاظ بحث مى‌شود كه آيا ''' «بسم الله» ''' جزء سوره هست يا نه؟ آيا قرائت آن در فاتحة الكتاب لازم است يا نه و... ولى شيعه نخستين آيه‌اى را كه مورد بحث قرار مى‌دهد، آيه 6 از سوره مائده است: ''' «يا أيها الذين آمنوا إذا قمتم إلى الصلاة فاغسلوا وجوهكم و...» ''' كه مربوط به وضو، غسل و تيمم مى‌باشد. هركدام از اين دو شيوه، امتيازاتى دارد، ولى شيوه شيعه، نظر به همسانى با ابواب فقه اسلامى، سهل‌الوصول‌تر، منظم‌تر و طبيعى‌تر است و لذا نویسنده طبق همين شيوه، كتاب را سامان داده است.


== گزارش محتوا ==
== گزارش محتوا ==
جلد اول، «كتاب طهارت» و «كتاب صلاة» را در خود جاى داده و لذا آياتى كه مربوط به احكام مرتبط با طهارت و نماز مى‌باشند، در آن آمده است. در مقدمه نويسنده در اين جلد، ابتدا ضرورت تفسير قرآن و تفسير آيات الأحكام توضيح داده شده و سپس به نمونه‌هايى از تفاسير آيات الأحكام (از جمله «[[أحكام القرآن (شافعی)|أحكام القرآن]]» [[شافعی، محمد بن ادریس|ابوعبدالله محمد بن ادريس شافعى]]، «أحكام القرآن» ابوالحسن على بن حجر بن محمد سعدى، «أحكام القرآن» قاضى ابواسحق اسماعيل بن اسحق ازدى، «تفسير آيات الأحكام» شمس‌الدين محمد بن ابى‌بكر دمشقى حنبلى و...)، نخستين مؤلف آيات الأحكام، ويژگى‌هاى عامه و خاصه در نگارش آيات الأحكام و مهم‌ترين كتاب در اين رابطه، اشاره شده است..<ref>مقدمه، ص13 - 27</ref>
جلد اول، «كتاب طهارت» و «كتاب صلاة» را در خود جاى داده و لذا آياتى كه مربوط به احكام مرتبط با طهارت و نماز مى‌باشند، در آن آمده است. در مقدمه نویسنده در اين جلد، ابتدا ضرورت تفسير قرآن و تفسير آيات الأحكام توضيح داده شده و سپس به نمونه‌هايى از تفاسير آيات الأحكام (از جمله «[[أحكام القرآن (شافعی)|أحكام القرآن]]» [[شافعی، محمد بن ادریس|ابوعبدالله محمد بن ادريس شافعى]]، «أحكام القرآن» ابوالحسن على بن حجر بن محمد سعدى، «أحكام القرآن» قاضى ابواسحق اسماعيل بن اسحق ازدى، «تفسير آيات الأحكام» شمس‌الدين محمد بن ابى‌بكر دمشقى حنبلى و...)، نخستين مؤلف آيات الأحكام، ويژگى‌هاى عامه و خاصه در نگارش آيات الأحكام و مهم‌ترين كتاب در اين رابطه، اشاره شده است..<ref>مقدمه، ص13 - 27</ref>


نويسنده، معتقد است با آنكه عامه و خاصه، از همان قرن‌هاى دوم و سوم قمرى، به جهت كثرت نياز جامعه اسلامى به فهم و درك معانى بلند «آيات الأحكام»، به شرح و تفسير آن پرداخته‌اند، اما اولا بسيارى از آن‌ها به‌مرور زمان از بين رفته و يا به حليه طبع آراسته نشده است و ثانيا همه آن‌ها در يك مرحله و رتبه نيستند. به نظر وى مهم‌ترين كتبى كه در اين زمينه، نگارش يافته است، عبارتند از: «كنز العرفان» [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله|فاضل مقداد]]، «[[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الأفهام]]» علامه محمدجواد كاظمى، «قلائد الدرر» علامه جزائرى و.....<ref>همان، ص25</ref>
نویسنده، معتقد است با آنكه عامه و خاصه، از همان قرن‌هاى دوم و سوم قمرى، به جهت كثرت نياز جامعه اسلامى به فهم و درك معانى بلند «آيات الأحكام»، به شرح و تفسير آن پرداخته‌اند، اما اولا بسيارى از آن‌ها به‌مرور زمان از بين رفته و يا به حليه طبع آراسته نشده است و ثانيا همه آن‌ها در يك مرحله و رتبه نيستند. به نظر وى مهم‌ترين كتبى كه در اين زمينه، نگارش يافته است، عبارتند از: «كنز العرفان» [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله|فاضل مقداد]]، «[[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الأفهام]]» علامه محمدجواد كاظمى، «قلائد الدرر» علامه جزائرى و.....<ref>همان، ص25</ref>


اولين آيه‌اى كه در كتاب طهارت آمده، آيه 6 سوره مبارکه مائده مى‌باشد با اين مضمون: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، هنگامى كه براى نماز بپاخاستيد، صورت و دست‌هايتان را تا آرنج بشوييد و...». نويسنده، معتقد است كه اين آيه، از جامع‌ترين آيات قرآن در باب طهارت است؛ زيرا هم دستور وضو، غسل و تيمم در آن آمده و هم شرايط و چگونگى انجام آن‌ها در آن بيان شده و شامل مسائل و نكات فراوانى است؛ تا جايى كه بعضى از نويسندگان كتب آيات الأحكام، تصريح كرده‌اند كه اين آيه، متضمن 800 تا 1000 نكته و مسئله است. از اين‌رو، با آنكه از نظر طبيعى، بعضى از آيات ديگر مانند آيه 50 سوره فرقان، آيه 11 سوره انفال و آيه 109 سوره توبه بر آن مقدم بوده‌اند، نويسنده همانند بسيارى از مؤلفين آيات الأحكام، اين آيه مبارکه را بر ديگر آيات مربوطه، در مقام نگارش، مقدم داشته است..<ref>متن كتاب، ص36</ref>
اولين آيه‌اى كه در كتاب طهارت آمده، آيه 6 سوره مبارکه مائده مى‌باشد با اين مضمون: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، هنگامى كه براى نماز بپاخاستيد، صورت و دست‌هايتان را تا آرنج بشوييد و...». نویسنده، معتقد است كه اين آيه، از جامع‌ترين آيات قرآن در باب طهارت است؛ زيرا هم دستور وضو، غسل و تيمم در آن آمده و هم شرايط و چگونگى انجام آن‌ها در آن بيان شده و شامل مسائل و نكات فراوانى است؛ تا جايى كه بعضى از نويسندگان كتب آيات الأحكام، تصريح كرده‌اند كه اين آيه، متضمن 800 تا 1000 نكته و مسئله است. از اين‌رو، با آنكه از نظر طبيعى، بعضى از آيات ديگر مانند آيه 50 سوره فرقان، آيه 11 سوره انفال و آيه 109 سوره توبه بر آن مقدم بوده‌اند، نویسنده همانند بسيارى از مؤلفين آيات الأحكام، اين آيه مبارکه را بر ديگر آيات مربوطه، در مقام نگارش، مقدم داشته است..<ref>متن كتاب، ص36</ref>


از جمله نكاتى كه نويسنده در مورد اين آيه، بدان پرداخته است، عبارتند از:
از جمله نكاتى كه نویسنده در مورد اين آيه، بدان پرداخته است، عبارتند از:


#باآنكه طبق نظر شيعه و برخى از طوائف اهل سنت (مانند شافعى‌ها) كفار، همان‌گونه كه مكلف به اصولند، مكلف به فروع نيز مى‌باشند؛ بنابراین، چگونه در آيه مورد بحث، تنها مؤمنين مخاطب و مورد حكم قرار گرفته‌اند؟..<ref>همان</ref>
#باآنكه طبق نظر شيعه و برخى از طوائف اهل سنت (مانند شافعى‌ها) كفار، همان‌گونه كه مكلف به اصولند، مكلف به فروع نيز مى‌باشند؛ بنابراین، چگونه در آيه مورد بحث، تنها مؤمنين مخاطب و مورد حكم قرار گرفته‌اند؟..<ref>همان</ref>
خط ۶۱: خط ۶۱:
كتاب صوم و زكات، در جلد سوم گنجانده شده است. در ابتداى اين جلد، مقدمه‌اى ذكر گرديده كه در آن، اختلاف ميان مسلمانان و علت چندگانگى موجود ميان آن‌ها در دو امر زير، خلاصه شده است:
كتاب صوم و زكات، در جلد سوم گنجانده شده است. در ابتداى اين جلد، مقدمه‌اى ذكر گرديده كه در آن، اختلاف ميان مسلمانان و علت چندگانگى موجود ميان آن‌ها در دو امر زير، خلاصه شده است:


#اختلاف در چگونگى استنباط: نويسنده، معتقد است كه داشتن ديدگاه‌هاى مختلف درباره مسائل و موضوعات و به‌كارگيرى مقدمات ويژه در استنباط آن‌ها، نتايج مختلفى را به دنبال خواهد داشت..<ref>مقدمه، ج 3، ص15</ref>
#اختلاف در چگونگى استنباط: نویسنده، معتقد است كه داشتن ديدگاه‌هاى مختلف درباره مسائل و موضوعات و به‌كارگيرى مقدمات ويژه در استنباط آن‌ها، نتايج مختلفى را به دنبال خواهد داشت..<ref>مقدمه، ج 3، ص15</ref>
#سوء نيت و تعصب گروهى و مذهبى: گرچه بسيارى از اختلافات كلامى و فقهى ناشى از اختلاف اجتهاد و برداشت‌هاست، ولى سوء نيت‌ها و تعصبات گروهى و مذهبى را نمى‌شود در پيدايش نحله‌ها و فرقه‌هاى كلامى و فقهى منكر شد..<ref>همان، ص16</ref>
#سوء نيت و تعصب گروهى و مذهبى: گرچه بسيارى از اختلافات كلامى و فقهى ناشى از اختلاف اجتهاد و برداشت‌هاست، ولى سوء نيت‌ها و تعصبات گروهى و مذهبى را نمى‌شود در پيدايش نحله‌ها و فرقه‌هاى كلامى و فقهى منكر شد..<ref>همان، ص16</ref>
#ناديده گرفتن ثقلين: اين امر، باعث غفلت از مرجعيت علمى بعد از رسول خدا(ص) بوده كه با تعيين او، دين كامل و نعمت تمام گرديده است..<ref>همان، ص17</ref>
#ناديده گرفتن ثقلين: اين امر، باعث غفلت از مرجعيت علمى بعد از رسول خدا(ص) بوده كه با تعيين او، دين كامل و نعمت تمام گرديده است..<ref>همان، ص17</ref>


اولين آيه‌اى كه در كتاب صوم آمده، آيه مبارکه 183 از سوره بقره ''' (يا أيها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام...) ''' مى‌باشد كه نويسنده ضمن شرح و تفسير آن، به نكات زير در مورد اين آيه، اشاره كرده است:
اولين آيه‌اى كه در كتاب صوم آمده، آيه مبارکه 183 از سوره بقره ''' (يا أيها الذين آمنوا كتب عليكم الصيام...) ''' مى‌باشد كه نویسنده ضمن شرح و تفسير آن، به نكات زير در مورد اين آيه، اشاره كرده است:


#خطاب به مؤمنين از يك‌سو تنها شامل مكلفين است؛ چراكه تنها آنها مى‌توانند مسائل اعتقادى را درست تصور و تصديق كنند و به مرحله باور برسند نه غير مكلفين و از سوى ديگر، اين خطاب، يك نوع تشريفى است كه هرگونه خستگى روزه‌دارى را از روزه‌دار، دور مى‌كند.
#خطاب به مؤمنين از يك‌سو تنها شامل مكلفين است؛ چراكه تنها آنها مى‌توانند مسائل اعتقادى را درست تصور و تصديق كنند و به مرحله باور برسند نه غير مكلفين و از سوى ديگر، اين خطاب، يك نوع تشريفى است كه هرگونه خستگى روزه‌دارى را از روزه‌دار، دور مى‌كند.
خط ۷۹: خط ۷۹:
در مجلدات بعدى نيز به همين ترتيب، ابواب مختلف فقهى جاى گرفته است؛ بدين صورت كه كتاب خمس و حج در جلد چهارم، حكومت اسلامى و ولايت فقيه در جلد پنجم، جهاد و دفاع در جلد ششم، امر به معروف و نهى از منكر و تقيه در جلد هفتم، مكاسب، متاجر، عقود و ايقاعات، بيع، دين، قرض، رهن، ضمان، صلح، وكالت، اجاره، شركت، مضاربه، ابضاع، وديعه، عاريه، سبق و رمايه، شفعه، لقطه، غصب، اقرار، وصيت، حجر، وقف، سكنى، عمرى، صدقه و هبه، نذر، عهد، يمين و عتق در جلد هشتم، نكاح، طلاق و احكام مربوط به آن‌ها در جلد نهم و دهم و اطعمه و اشربه، البسه، ميراث، قضا، شهادات، حدود و ديات در جلد يازدهم و دوازدهم ذكر شده است.
در مجلدات بعدى نيز به همين ترتيب، ابواب مختلف فقهى جاى گرفته است؛ بدين صورت كه كتاب خمس و حج در جلد چهارم، حكومت اسلامى و ولايت فقيه در جلد پنجم، جهاد و دفاع در جلد ششم، امر به معروف و نهى از منكر و تقيه در جلد هفتم، مكاسب، متاجر، عقود و ايقاعات، بيع، دين، قرض، رهن، ضمان، صلح، وكالت، اجاره، شركت، مضاربه، ابضاع، وديعه، عاريه، سبق و رمايه، شفعه، لقطه، غصب، اقرار، وصيت، حجر، وقف، سكنى، عمرى، صدقه و هبه، نذر، عهد، يمين و عتق در جلد هشتم، نكاح، طلاق و احكام مربوط به آن‌ها در جلد نهم و دهم و اطعمه و اشربه، البسه، ميراث، قضا، شهادات، حدود و ديات در جلد يازدهم و دوازدهم ذكر شده است.


يكى از ويژگى‌ها و امتيازات بارز اين كتاب، دامنه وسيع تحقيقات و تتبعات در متون تفسيرى و علوم قرآنى و كتب فقهى است كه نويسنده با داشتن كتابخانه‌اى معظم، اثر خويش را با آراى آن‌ها زينت بخشيده است و اين اثر در حقيقت يك تفسير آيات الأحكام نمونه، با زبان نوشتارى متداول عصر ماست كه هم نياز مراكز دانشگاهى را برآورده نموده و هم جامعه اهل تحقيق را دست‌مايه‌اى گران‌سنگ است..<ref>مقدمه ناشر، ص11</ref>
يكى از ويژگى‌ها و امتيازات بارز اين كتاب، دامنه وسيع تحقيقات و تتبعات در متون تفسيرى و علوم قرآنى و كتب فقهى است كه نویسنده با داشتن كتابخانه‌اى معظم، اثر خويش را با آراى آن‌ها زينت بخشيده است و اين اثر در حقيقت يك تفسير آيات الأحكام نمونه، با زبان نوشتارى متداول عصر ماست كه هم نياز مراكز دانشگاهى را برآورده نموده و هم جامعه اهل تحقيق را دست‌مايه‌اى گران‌سنگ است..<ref>مقدمه ناشر، ص11</ref>


== وضعيت كتاب ==
== وضعيت كتاب ==
۶۱٬۱۸۹

ویرایش