أمراء الكوفة و حكامها: تفاوت میان نسخه‌ها

'''امراء الكوفه و حكامها''' تأليف [[محمد علي آل خليفه]]، نویسنده شيعي به زبان عربی است. در اين اثر واليان و حكام كوفه در از زمان خلفاي راشدين تا پایان عصر عباسي گردآوري شده است. ارزش كتاب علاوه بر نگارش به قلم یک نویسنده شيعي بدين جهت است، اگر چه به جوانب علمي و سیاسی و اقتصادی كوفه توجه شده است؛ اما منبعي با اين موضوع خاص وجود ندارد.

در اين مقدمه به اهميت كوفه به عنوان مركز مهمي در عالم اسلام پرداخته شده است. اين شهر تأثير ویژه‌اي در ايجاد برخی وقايع سیاسی داشته است؛ از جمله مصيبت بارترين آنها بالا رفتن قرآن‌ها در صفين بود كه لشكر عراق در حال اشراف بر فتح، دچار فتنه گرديد و حكومت اموی به رهبري معاویه، اولين دشمن فكر اسلامی، سيطره يافت. به جهت اهميت كوفه، علي(ع) پس از واقعه جمل آن را به عنوان پايتخت برگزيد و به یک مركز نظامي و فقهي مهم تبديل گرديد. مورخين نقل كرده‌اند كه نهصد نفر از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] حديث اخذ مي‌كردند. جلسات ايشان در بيت معروف بزرگی در كوفه بوده است.

كوفه در نتيجه مركزيت سیاسی مركزيت علمي و ادبي پيدا كرد و علما، نحویون، لغتشناسان و شعراي بزرگی در اين شهر ظاهر شدند كه در اين مقدمه در بخش‌هاي مجزا به اسامي برخی از آنها اشاره شده است. مطالبی درباره خط كوفه و نيز كلام امام علي(ع) و جهانگرداني؛ همچون ابن‌جبير و [[ابن بطوطه، محمد بن عبدالله|ابن‌بطوطه]] از ديگر مطالب مختصر و مفيد در اين نوشتار مى‌باشد.

در طول زمامداري خلفاي راشدين 25 امارت كوفه را به عهده داشتند. البته اين مطلب با اين توجه است كه بعضي از اين افراد؛ مانند: سعد بن ابي‌وقاص و ابوموسي اشعري در اين مدت دو بار به امارت گماشته شدند.

اولين امير اين شهر سعد بن ابى‌وقاص بوده است. او از اصحاب نامدار پيامبر اسلام به شمار مى‌رود. از سوی عمر بن خطاب برای فتح عراق اعزام شد و در نبرد قادسيه اين منطقه را از سيطره حكومت ساساني خارج كرد.

مهم‌ترين نقطه ضعف سعد «حب ثروت و خلافت» بوده است. اين حب خلافت به گونه‌اى بوده كه وى را به رقابت شديد برای به دست گرفتن خلافت واداشت و در اين زمينه بيشترين اصطكاك را با اميرمؤمنان عليه‌السلام داشته كه مهم‌ترين آن در عدم بيعت و همكارى با امام و قرار گرفتن در صف مقدم «قاعدين» جلوه نمود.

پس از سعد، محمد بن مسلمه حارثي به حكومت منصوب شد. او نيز با اين كه در زمان پيامبر خدماتي داشت؛ اما در زمان امام علي(ع) جزء قاعدين بود.

بعضي از واليان كوفه برای مدت كوتاهي به اين سمت منصوب مى‌شدند؛ به عنوان نمونه زياد بن حنظله در سال 21 هجری پس از مدت كوتاهي به درخواست خودش عزل گرديد. جانشين او عمار بن ياسر نيز پس از اندك زماني در سال 22 هجری ولايت را به ابوموسي اشعري واگذار نمود.

امام علي(ع) در 12 رجب سال 36 هجری پس از بازگشت از بصره به كوفه وارد شد و مركز خلافت را به آنجا منتقل نمود. او در حالى كه اميرالمؤمنين و خليفه بود، امير كوفه نيز گرديد. نویسنده از نوشتن درباره اين شخصيت عظيم احساس عجز مى‌كند و چنين مى‌نگارد: «نمى‌دانم درباره امام علي بن ابى‌طالب چه بنویسم؟ من ناتوان و عاجزم و در برابر اين شخصيت عظيم قدر و اندازه ندارم؛ كسي كه درباره او هزاران كتاب نوشته شد... گزاف نمي‌گویم، اگر بگویم كه هيچ كتابخانه‌اي در عالم وجود ندارد، مگر اينكه درباره وی كتابی در آنجا وجود دارد». در ادامه قطره‌اي از فضايل و مناقب اين امام همام ذكر شده است.

امام حسن عليه‌السلام پس از شهادت پدر شش يا هفت ماه حاكميت در كوفه را به عهده داشت. به اعتقاد نویسنده، مهم‌ترين حادثه زندگی آن بزرگوار صلح با معاویه بوده است كه در اين نوشتار شرح شده است. آن حضرت نيز در سنه 49 هجری با مسموم گرديد و معاویه با شنيدن اين حادثه بسيار شادمان شد و به سجده افتاد.

تعدادي از واليان كوفه در مدتي كه والي به جهت امري از شهر خارج مى‌شد، نائب وی بودند و پس از بازگشت او از آن منصب كنار مى‌رفتند. یکی از اين حاكمان موقت، مغيرة بن نوفل بود كه در سال 40 هجری كه امام حسن(ع) به جهت آماده نمودن سپاه برای جنگ صفين به نخيله رفت، جانشين آن حضرت گرديد.

معاویه بن ابى‌سفيان اولين امير كوفه بود كه پس از صلح با امام حسن(ع) تا انتقال مركز حكومت به شام در سال بعد بر اين شهر حكومت كرد. از كساني كه معاویه به اميري كوفه منصوب كرد، زياد بن ابيه بود. او در سال 49 هجری علاوه بر اين شهر حكومت بصره را نيز به عهده گرفت و اولين كسي بود كه دو امارت در او جمع شد. اگر چه درباره سرگذشت او به تفصيل سخن رفته است؛ اما عجيب اين است كه با وجود نگارش كتاب به قلم نویسنده شيعي از تأثيرگذاري او در ايجاد حادثه كربلا مطلبي ذكر نشده است.

عدالملك بن مروان ديگر امير كوفه بود كه در سال 72 هجری به آنجا وارد شد. حجاج بن يوسف ثقفي به او نوشت كه اگر دوست داري در اين ملك بماني علي بن حسین را به قتل برسان. او جاسوس‌هايي را بر امام گماشته بود و آنها تمامي رفتارهاي شخصي و اجتماعی امام و حتي عبادات او را گزارش مى‌كردند. ابن خلكان نقل كرده است كه عبدالملك به حجاج گفت كه هر كس به عيوب خودش آگاه است و در آن درخواست كرد كه عيب‌هاي خودش را بازگو كند و چيزي از آن را مخفي نكند. او گفت: «من لجوج و كينه‌اي هستم». عبدالملك گفت: «بنابراین بين تو و ابليس نسبتي هست». حجاج گفت: «شيطان اگر مرا ببيند تسليم من مى‌شود».

در اين بخش نيز برخی از افراد در مقاطع مختلف زماني امير كوفه شده‌اند. از جمله اين افراد عيسي بن موسي و عيسي بن موسي هستند كه نویسنده در انتصابات دوم و سوم نسب آنها را ذكر نكرده و در پانوشت به قبل ارجاع داده است؛ اما در برخی موارد؛ مانند مورد 91 هيچ گونه اشاره‌اي به یکی بودن اين فرد با امير اولين سال تأسيس حكومت عباسي(132ق) نشده است و البته با فاصله زماني كه بين اين دو وجود دارد، تذكر اين مطلب لازم به نظر مي‌رسد.

آنچه در منابع درباره امراي كوفه ذكر شده متفاوت است. شرح حال برخی از افراد به تفصيل آمده و برخی نيز تنها به نام و نسبشان اشاره شده است. فردي مانند "المبرقع" در شماره 99 نيز در پرده‌اي از ابهام مانده است و حتي نسب او نيز مشخص نيست. او خود را علوی معرفي و در كوفه قيام كرده است. اگر فرض را بر قيام او در برابر امير كوفه بگذاريم، نویسنده نمي‌بايست او را در فهرست امراي كوفه ذكر مي‌كرد؛ اما اگر توانسته است برای مدت هرچند كوتاهي حكومت بر اين شهر را به دست بگيرد، ذكر آن در اين فهرست بدون اشكال است.