پرش به محتوا

تنبيه الأمة و تنزيه الملة: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'جمع آورى' به 'جمع‌آورى'
جز (جایگزینی متن - 'فضل اللّه' به 'فضل‌للّه')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
جز (جایگزینی متن - 'جمع آورى' به 'جمع‌آورى')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۶۰: خط ۶۰:




يكى از نكات قابل توجه دربارۀ اين كتاب، نظر مؤلف آن بر جمع آورى نسخ آن در بازار است.
يكى از نكات قابل توجه دربارۀ اين كتاب، نظر مؤلف آن بر جمع‌آورى نسخ آن در بازار است.


اينكه بعضى از مستشرقين «نفى نگارش تنبيه الامه و طرد آن» را به عنوان يكى از عوارض شهادت شيخ فضل‌للّه نورى به مؤلف نسبت داده‌اند، و اينكه «نائينى تحت شرائط و عوارض بعدى مسوّده‌هاى تنبيه الامة را در رود فرات ريخت يا در آتش سوزاند» و يا اينكه «چون مؤلف اين كتاب را با مقام و موقعيت خود در عرصۀ مرجعيت منافى ديد، اقدام به جمع آورى آن نمود» و يا اينكه «چون نائينى احساس كرد با وجود اين كتاب دشمنان او كه مخالفان مشروطه بودند، او را زعيم سياسى مى‌شمارند نه زغيم دينى»همگى يا اخبارى بدون شاهد و مدرك‌اند و يا صرفا تحليل‌هايى غير واقعى به نظر مى‌رسند.چنانكه نسبت دادن جمع آورى اين كتاب به دشمنان مشروطه نيز گمانى بيش نبوده و چندان بر واقعيات منطبق نيست.
اينكه بعضى از مستشرقين «نفى نگارش تنبيه الامه و طرد آن» را به عنوان يكى از عوارض شهادت شيخ فضل‌للّه نورى به مؤلف نسبت داده‌اند، و اينكه «نائينى تحت شرائط و عوارض بعدى مسوّده‌هاى تنبيه الامة را در رود فرات ريخت يا در آتش سوزاند» و يا اينكه «چون مؤلف اين كتاب را با مقام و موقعيت خود در عرصۀ مرجعيت منافى ديد، اقدام به جمع‌آورى آن نمود» و يا اينكه «چون نائينى احساس كرد با وجود اين كتاب دشمنان او كه مخالفان مشروطه بودند، او را زعيم سياسى مى‌شمارند نه زغيم دينى»همگى يا اخبارى بدون شاهد و مدرك‌اند و يا صرفا تحليل‌هايى غير واقعى به نظر مى‌رسند.چنانكه نسبت دادن جمع‌آورى اين كتاب به دشمنان مشروطه نيز گمانى بيش نبوده و چندان بر واقعيات منطبق نيست.


در اين باره فقط به ياد آورى چند نكته بسنده مى‌كنيم:
در اين باره فقط به ياد آورى چند نكته بسنده مى‌كنيم:


#«اقدام به جمع آورى كتاب از سوى مؤلف» على رغم آنكه توسط يكى از فرزندان ايشان در سالهاى اخير به شدّت تكذيب شده و اظهار نموده‌اند كه اين داستان را در ايران شنيده‌اند، با شواهد متعددى كه دارد دور از واقعيت نيست.گذشته از اينكه [[امین، محسن|سيد محسن امين]] و محمد حرز‌الدين اين مطلب را مطرح كرده‌اند، عبدالهادى حائرى به نقل از فرزند ارشد مؤلف كه شاگرد وى نيز بوده، اين مطلب را نقل كرده است.
#«اقدام به جمع‌آورى كتاب از سوى مؤلف» على رغم آنكه توسط يكى از فرزندان ايشان در سالهاى اخير به شدّت تكذيب شده و اظهار نموده‌اند كه اين داستان را در ايران شنيده‌اند، با شواهد متعددى كه دارد دور از واقعيت نيست.گذشته از اينكه [[امین، محسن|سيد محسن امين]] و محمد حرز‌الدين اين مطلب را مطرح كرده‌اند، عبدالهادى حائرى به نقل از فرزند ارشد مؤلف كه شاگرد وى نيز بوده، اين مطلب را نقل كرده است.
#:البته نسبت به جزئياتى كه در اين زمينه گفته شده، نمى‌توان اطمينان پيدا كرد، اما اصل اين اقدام از مؤلف فقيه آن دور از انتظار نيست.
#:البته نسبت به جزئياتى كه در اين زمينه گفته شده، نمى‌توان اطمينان پيدا كرد، اما اصل اين اقدام از مؤلف فقيه آن دور از انتظار نيست.
#پاره‌اى از انگيزه‌هايى كه براى اين اقدام بر شمرده‌اند، هم با مقام و منزلت معنوى مؤلف و هم با واقعيات عصر او ناسازگار مى‌نمايد.اينكه او براى اشتهار به «رجل دينى بودن» و رسيدن به مرجعيت چنين اقدامی‎كرده باشد، علاوه بر آن كه با مقام معنوى و زهد و وارستگى او از دنيا منافات دارد، حكايت از «تنافى مرجعيت با رجل سياسى بودن» دارد كه با شرائط مرجعيت در يكصد سال گذشته و پس از نهضت تنباكو بويژه در عراق منطبق نيست.
#پاره‌اى از انگيزه‌هايى كه براى اين اقدام بر شمرده‌اند، هم با مقام و منزلت معنوى مؤلف و هم با واقعيات عصر او ناسازگار مى‌نمايد.اينكه او براى اشتهار به «رجل دينى بودن» و رسيدن به مرجعيت چنين اقدامی‎كرده باشد، علاوه بر آن كه با مقام معنوى و زهد و وارستگى او از دنيا منافات دارد، حكايت از «تنافى مرجعيت با رجل سياسى بودن» دارد كه با شرائط مرجعيت در يكصد سال گذشته و پس از نهضت تنباكو بويژه در عراق منطبق نيست.
#:بسيارى از مراجع اين دوره حضور در عرصه‌هاى سياسى-اجتماعى را وظيفۀ خويش دانسته و در دفاع از مبانى دين و حريم امت اسلامى ترديدى به خود راه نمى‌دادند.
#:بسيارى از مراجع اين دوره حضور در عرصه‌هاى سياسى-اجتماعى را وظيفۀ خويش دانسته و در دفاع از مبانى دين و حريم امت اسلامى ترديدى به خود راه نمى‌دادند.
#از اين رو، احتمال اينكه سرنوشت مشروطه در ايران و حوادث غير مترقبه‌اى چون شهادت شيخ فضل‌للّه نورى كه بر اثر نفوذ بيگانگان و خوش رقصى بيگانه پرستان رخ داد و روحانیت به كلّى از صحنه خارج شد و مشروطه‌اى بر خلاف نظر رهبران مشروطه تحقق يافت، علت اصلى جمع آورى كتابى باشد كه در حقيقت با هدف تحكيم پايه‌هاى نظام مشروطه نگاشته شده بود.اما با سرنوشت مشروطه، جمع آورى كتاب مى‌توانست اين اثر را داشته باشد كه قدرت طلبان و آزاديخواهان غربزده با استناد به آثارى از اين قبيل مستظهر به حمايت علما نباشند و اين نكتۀ بسيار مهمى است كه حاكى از هوشيارى مؤلف است.فقيه وارسته‌اى چون نائينى كه با احساس مسئوليت اين اثر را تأليف كرد، ولى در همان ايام با حادثه ناگوار اعدام نورى و انحراف مشروطه روبرو شد، [1]چنانكه كتابش را جمع آورى كند تا اسبتداد پيشگان جديد از آن سوء استفاده نكنند، دور از انتظار نيست، هر چند كتاب او حاوى مباحثى فراتر از مشروطه است.
#از اين رو، احتمال اينكه سرنوشت مشروطه در ايران و حوادث غير مترقبه‌اى چون شهادت شيخ فضل‌للّه نورى كه بر اثر نفوذ بيگانگان و خوش رقصى بيگانه پرستان رخ داد و روحانیت به كلّى از صحنه خارج شد و مشروطه‌اى بر خلاف نظر رهبران مشروطه تحقق يافت، علت اصلى جمع‌آورى كتابى باشد كه در حقيقت با هدف تحكيم پايه‌هاى نظام مشروطه نگاشته شده بود.اما با سرنوشت مشروطه، جمع‌آورى كتاب مى‌توانست اين اثر را داشته باشد كه قدرت طلبان و آزاديخواهان غربزده با استناد به آثارى از اين قبيل مستظهر به حمايت علما نباشند و اين نكتۀ بسيار مهمى است كه حاكى از هوشيارى مؤلف است.فقيه وارسته‌اى چون نائينى كه با احساس مسئوليت اين اثر را تأليف كرد، ولى در همان ايام با حادثه ناگوار اعدام نورى و انحراف مشروطه روبرو شد، [1]چنانكه كتابش را جمع‌آورى كند تا اسبتداد پيشگان جديد از آن سوء استفاده نكنند، دور از انتظار نيست، هر چند كتاب او حاوى مباحثى فراتر از مشروطه است.
#:[1]اين اثر در ربيع‌الاول سال 1327 ه‍.ق به پايان رسيد و در همين سال در بغداد به چاپ رسيد.
#:[1]اين اثر در ربيع‌الاول سال 1327 ه‍.ق به پايان رسيد و در همين سال در بغداد به چاپ رسيد.
#:شيخ فضل‌للّه نورى نيز در 13 رجب همين سال در تهران به شهادت رسيد.(ر.ک:ناظم الاسلام کرمانى، تاريخ بيدارى ايرانيان، ج 2، ص535).
#:شيخ فضل‌للّه نورى نيز در 13 رجب همين سال در تهران به شهادت رسيد.(ر.ک:ناظم الاسلام کرمانى، تاريخ بيدارى ايرانيان، ج 2، ص535).
#:على رغم بى ميلى مؤلف نسبت به نشر اين اثر پس از به وجود آمدن شرائط جديد، چاپ دوم آن در تهران در چنين شرائطى به سال 1328 ه‍، خود شاهدى بر فراهم بودن زمينه‌هاى سوء استفاده است.در شرائطى كه رهبران مشروطه و علما و روحانیان از مشروطه روگردان شده و منزوى گشته‌اند، و نائينى نيز از آن دل سرد گشته، چاپ مجدّد اثر او توسط چه كسانى مى‌توانست صورت بگيرد؟به هر صورت احتمال اينكه چنين انگيزه‌اى در جمع آورى نسخ كتاب مطرح بوده، بعيد نيست.
#:على رغم بى ميلى مؤلف نسبت به نشر اين اثر پس از به وجود آمدن شرائط جديد، چاپ دوم آن در تهران در چنين شرائطى به سال 1328 ه‍، خود شاهدى بر فراهم بودن زمينه‌هاى سوء استفاده است.در شرائطى كه رهبران مشروطه و علما و روحانیان از مشروطه روگردان شده و منزوى گشته‌اند، و نائينى نيز از آن دل سرد گشته، چاپ مجدّد اثر او توسط چه كسانى مى‌توانست صورت بگيرد؟به هر صورت احتمال اينكه چنين انگيزه‌اى در جمع‌آورى نسخ كتاب مطرح بوده، بعيد نيست.
#نكتۀ حائز اهميت ديگر آنكه، اين كتاب با انگيزۀ پاسخگويى به شبهات مخالفان مشروطه نگاشته شد، در حالى كه پس از خروج مخالفان مشروطه از صحنه و يكّه تازى مشروطه خواهان غربزده اين كتاب جوابگو نبود، و به عبارتى لا اقل بخش مهمى از آن «بلا موضوع»گشته بود، اينك اثرى مورد نياز بود تا از مشروطۀ مورد نظر رهبران مذهبى مشروطه در برابر مشروطه خواهان غربزده دفاع كند و پاسخگوى تفكرات آنان باشد.در آن شرائط علماى مشروطه خواه در مصاف با مشروعه خواهان نبودند تا اين كتاب راهگشا باشد، بلكه در مصاف با روشنفكران غربزده بودند و تأليفى نو لازم بود تا مبانى فكرى علماى مشروطه خواه را مدلّل سازد.
#نكتۀ حائز اهميت ديگر آنكه، اين كتاب با انگيزۀ پاسخگويى به شبهات مخالفان مشروطه نگاشته شد، در حالى كه پس از خروج مخالفان مشروطه از صحنه و يكّه تازى مشروطه خواهان غربزده اين كتاب جوابگو نبود، و به عبارتى لا اقل بخش مهمى از آن «بلا موضوع»گشته بود، اينك اثرى مورد نياز بود تا از مشروطۀ مورد نظر رهبران مذهبى مشروطه در برابر مشروطه خواهان غربزده دفاع كند و پاسخگوى تفكرات آنان باشد.در آن شرائط علماى مشروطه خواه در مصاف با مشروعه خواهان نبودند تا اين كتاب راهگشا باشد، بلكه در مصاف با روشنفكران غربزده بودند و تأليفى نو لازم بود تا مبانى فكرى علماى مشروطه خواه را مدلّل سازد.
#:با اين همه اقدام به جلوگيرى از نشر و گسترش اين اثر در آن مقطع تاريخى نمى‌تواند اين اثر نفيس را، كه پاره‌اى از ديدگاههاى اسلام در زمينۀ نظام سياسى را مدلّل ساخته، بى اعتبار نمايد، به شرط آنكه با اين اثر علمى «برخورد سياسى» و «معاملۀ منفعت طلبانۀ گروهى» نشود، بلكه به عنوان اثرى نفيس و تلاشى علمى در تاريخ روحانیت شيعه در عرصه «فقه سياسى» مورد توجه قرار گيرد.
#:با اين همه اقدام به جلوگيرى از نشر و گسترش اين اثر در آن مقطع تاريخى نمى‌تواند اين اثر نفيس را، كه پاره‌اى از ديدگاههاى اسلام در زمينۀ نظام سياسى را مدلّل ساخته، بى اعتبار نمايد، به شرط آنكه با اين اثر علمى «برخورد سياسى» و «معاملۀ منفعت طلبانۀ گروهى» نشود، بلكه به عنوان اثرى نفيس و تلاشى علمى در تاريخ روحانیت شيعه در عرصه «فقه سياسى» مورد توجه قرار گيرد.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش