پرش به محتوا

دیوان مهستی گنجوی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - '(مقدمه نویس)' به '(مقدمه‌نویس)'
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR38853J1.jpg | عنوان =‏دیوان مهستی گنجوی | عنوان‌های د...» ایجاد کرد)
 
جز (جایگزینی متن - '(مقدمه نویس)' به '(مقدمه‌نویس)')
 
(۴۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۲: خط ۲:
| تصویر =NUR38853J1.jpg
| تصویر =NUR38853J1.jpg
| عنوان =‏دیوان مهستی گنجوی
| عنوان =‏دیوان مهستی گنجوی
| عنوان‌های دیگر =ديوان مهستي گنجوي
| عنوان‌های دیگر =دیوان مهستی گنجوی
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
[[مهستي گنجوي]] (نويسنده)
[[مهستی گنجوی]] (نویسنده)


[[فرامرزي، عبد الرحمن]] (مقدمه نويس)
[[فرامرزی، عبدالرحمن]] (مقدمه‌نویس)


[[طاهري شهاب، محمد]] (مصحح)
[[طاهری شهاب، محمد]] (مصحح)
| زبان =فارسي
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏
| کد کنگره =‏
| موضوع =
| موضوع =


| ناشر =ابن سينا
| ناشر =ابن سینا


| مکان نشر =ايران - تهران  
| مکان نشر =ایران - تهران  
| سال نشر =مجلد1: 1347ش,  
| سال نشر =مجلد1: 1347ش,  


خط ۲۲: خط ۲۲:
| شابک =
| شابک =
| تعداد جلد =1
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =
| کتابخانۀ دیجیتال نور =38853
| کتابخوان همراه نور =38853
| کد پدیدآور =23880
| کد پدیدآور =23880
| پس از =
| پس از =
خط ۲۸: خط ۲۹:
}}  
}}  


'''‏دیوان مهستی گنجوی'''، مجموعه اشعار مهستی گنجوی است که در قالب غزل، قطعه، رباعی و... ارائه شده است. این مجموعه، به اهتمام شهاب طاهری تصحیح و حاشیه‎نگاری  گردیده است.
'''‏دیوان مهستی گنجوی'''، مجموعه اشعار [[مهستی گنجوی|مهستی گنجوی]] است که در قالب غزل، قطعه، رباعی و... ارائه شده است. این مجموعه، به اهتمام [[طاهری شهاب، محمد|شهاب طاهری]] تصحیح و حاشیه‌نگاری گردیده است.


==ساختار==
==ساختار==
کتاب، دارای دو مقدمه از عبدالرحمن فرامرزی و شهاب طاهری است و محتوای آن در چند بخش ارائه گردیده است.
کتاب، دارای دو مقدمه از [[فرامرزی، عبدالرحمن|عبدالرحمن فرامرزی]] و [[طاهری شهاب، محمد|شهاب طاهری]] است و محتوای آن در چند بخش ارائه گردیده است.
مجموع ابیات دیوان مهستی چهارصدوهجده بیت است.
مجموع ابیات دیوان مهستی چهارصدوهجده بیت است.


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
محقق دیوان حاضر در مورد جمع‎آوری این دیوان بیان می‎دارد که رباعیات این بانوی دانشمند و فاضله با ذوق، دارای سبک و طعم مخصوصی هستند که با آثار دیگران به‎سهولت مشتبه نمی‎شوند؛ اگرچه رباعیاتی به نام او در کتب تذکره و جنگ‎های کهن، ثبت است، نمی‎توان بی‎تحقیق اغلب آن‎ها را از مهستی دانست و به وی منسوب داشت، ولی تا جایی که سبک سخن یکدستی گفتار را مسلم می‎داشت، به جمع‎آوری آثار او کوشیده و آنچه را هم که منافی با اخلاق و عفت بوده از لحاظ تدوین کلیه آثار او بدون هیچ‎گونه تغییری ثبت و آثار وی را تااندازه‎ای که در اصالت آن‎ها اطمینان داشتم انتخاب و گردآوری نمودم<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص‎29-30</ref>.
محقق دیوان حاضر در مورد جمع‌آوری این دیوان بیان می‌دارد که رباعیات این بانوی دانشمند و فاضله با ذوق، دارای سبک و طعم مخصوصی هستند که با آثار دیگران به‌سهولت مشتبه نمی‌شوند؛ اگرچه رباعیاتی به نام او در کتب تذکره و جنگ‎های کهن، ثبت است، نمی‌توان بی‌تحقیق اغلب آن‌ها را از [[مهستی گنجوی|مهستی]] دانست و به وی منسوب داشت، ولی تا جایی که سبک سخن یکدستی گفتار را مسلم می‌داشت، به جمع‌آوری آثار او کوشیده و آنچه را هم که منافی با اخلاق و عفت بوده از لحاظ تدوین کلیه آثار او بدون هیچ‎گونه تغییری ثبت و آثار وی را تااندازه‌ای که در اصالت آن‌ها اطمینان داشتم انتخاب و گردآوری نمودم<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص‎29-30</ref>.


به عقیده عبدالرحمن فرامرزی، هیچ‎کس رباعی را مثل مهستی نساخته، حتی خیام. رباعیات مهستی به‎قدری روان و لطیف و بی‎حشو است که شبیه به یک زر خالصی می‎باشد که ابدا بار ندارد. به یک کلمه از کلمات مهستی نمی‎توان اعتراض کرد که بی‎جا استعمال گشته یا برخلاف فصاحت یا بلاغت انتخاب شده است.
به عقیده [[فرامرزی، عبدالرحمن|عبدالرحمن فرامرزی]]، هیچ‎کس رباعی را مثل [[مهستی گنجوی|مهستی]] نساخته، حتی خیام. رباعیات مهستی به‌قدری روان و لطیف و بی‎حشو است که شبیه به یک زر خالصی می‌باشد که ابدا بار ندارد. به یک کلمه از کلمات [[مهستی گنجوی|مهستی]] نمی‌توان اعتراض کرد که بی‌جا استعمال گشته یا برخلاف فصاحت یا بلاغت انتخاب شده است.
اشعارش به‎قدری روان و شیرین است که بااینکه در بسیاری از آن‎ها صنایع بدیعی به‎کار برده، ابدا این تکلف در آن معلوم نیست و از این بابت شباهت تامی به گفته‎های سعدی دارد<ref>ر.ک: مقدمه عبدالرحمن فرامرزی، ص‎8</ref>.
اشعارش به‌قدری روان و شیرین است که بااینکه در بسیاری از آن‌ها صنایع بدیعی به‌کار برده، ابدا این تکلف در آن معلوم نیست و از این بابت شباهت تامی به گفته‌های سعدی دارد<ref>ر.ک: مقدمه عبدالرحمن فرامرزی، ص‎8</ref>.


نکته‎ای که از مطالعه رباعیات مهستی شایان دقت است، رباعیاتی است که در وصف کسبه بازار ساخته و حکایاتی که به‎مناسبت همین رباعیات درباره معاشقه سراینده با اصناف مختلف پرداخته شده، که از آن جمله اشخاص رباعیات او را راجع به پسر قصاب موضوع داستانی قرار داده و حدس زده‎اند که مهستی عاشق قصاب‎پسری بوده، ولی پس از مطالعه باقی رباعیات او که در وصف باقی کسبه بازار ساخته است معلوم می‎شود که این معاشقه شاعرانه منحصر به پسر قصاب نبوده و سایرین نیز از آن نصیبی برده‎اند و این رباعیات را شاعره فقط محظ مناسباتی که میان کلمات کلاه‎دوز و پاره‎دوز و غیره بوده و زمینه تشبیه و ایهام در آن‎ها مهیا بوده است، می‎ساخته و در اغلب آنها با کلمات بازی شده و معانی تاریک دور از ذهنی پرورده شده است که البته عاشق شیفته به این نکات نمی‎پردازد و برای بیان احساسات سرکش این تصنیفات را به‎کار نمی‎برد و مناسبت پیدا کردن با یار را بهتر می‎داند از مناسبت پیدا کردن میان الفاظ و معانی<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص30</ref>.
نکته‌ای که از مطالعه رباعیات مهستی شایان دقت است، رباعیاتی است که در وصف کسبه بازار ساخته و حکایاتی که به‌مناسبت همین رباعیات درباره معاشقه سراینده با اصناف مختلف پرداخته شده، که از آن جمله اشخاص رباعیات او را راجع به پسر قصاب موضوع داستانی قرار داده و حدس زده‌اند که مهستی عاشق قصاب‌پسری بوده، ولی پس از مطالعه باقی رباعیات او که در وصف باقی کسبه بازار ساخته است معلوم می‌شود که این معاشقه شاعرانه منحصر به پسر قصاب نبوده و سایرین نیز از آن نصیبی برده‌اند و این رباعیات را شاعره فقط محظ مناسباتی که میان کلمات کلاه‌دوز و پاره‌دوز و غیره بوده و زمینه تشبیه و ایهام در آن‌ها مهیا بوده است، می‌ساخته و در اغلب آنها با کلمات بازی شده و معانی تاریک دور از ذهنی پرورده شده است که البته عاشق شیفته به این نکات نمی‌پردازد و برای بیان احساسات سرکش این تصنیفات را به‌کار نمی‌برد و مناسبت پیدا کردن با یار را بهتر می‌داند از مناسبت پیدا کردن میان الفاظ و معانی<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص30</ref>.


شادروان اسماعیل امیرخیزی در این‎باره می‎گوید: عقیده نگارنده در خصوص معاشقه مهستی چنین است که این قضیه تنها از توسعه معنی رباعیات شاعره پیدا نشده، بلکه این سهو، یعنی اسناد تعشق، اولین دفعه از کسی سر زده است که شرح حال مهستی را در تاریخ گزیده دیده که می‎نویسد: مهستی رباعیات خوب دارد در حق خوش‎پسری قصاب. سپس همان شخص با رویه افراط در قیاسی که اغلب تذکره‎نویسان دارند از اینکه حمدالله مستوفی در شرح حال مهستی به ذکر یک رباعی (راجع به پسر قصاب) اکتفا نموده، به اشتباه افتاده است که مهستی را با قصاب سروکاری بوده؛ رفته‎رفته این خبط، وسعت یافته و هر کسی که آمده خدمتی به مهستی کرده و در حق این معاشقه الهامی حکایتی ساخته است<ref>ر.ک: همان، ص30-31</ref>.
شادروان اسماعیل امیرخیزی در این‌باره می‌گوید: عقیده نگارنده در خصوص معاشقه [[مهستی گنجوی|مهستی]] چنین است که این قضیه تنها از توسعه معنی رباعیات شاعره پیدا نشده، بلکه این سهو، یعنی اسناد تعشق، اولین دفعه از کسی سر زده است که شرح حال مهستی را در تاریخ گزیده دیده که می‌نویسد: مهستی رباعیات خوب دارد در حق خوش‌پسری قصاب. سپس همان شخص با رویه افراط در قیاسی که اغلب تذکره‌نویسان دارند از اینکه حمدالله مستوفی در شرح حال مهستی به ذکر یک رباعی (راجع به پسر قصاب) اکتفا نموده، به اشتباه افتاده است که مهستی را با قصاب سروکاری بوده؛ رفته‌رفته این خبط، وسعت یافته و هر کسی که آمده خدمتی به مهستی کرده و در حق این معاشقه الهامی حکایتی ساخته است.<ref>ر.ک: همان، ص30-31</ref>.


رضاقلی خان هدایت فقدان اشعار مهستی را از اثر حمله عبدالله خان اوزبک بر شهر هرات می‎داند. محمدعلی تربیت در تذکره دانشمندان آذربایجان می‎گوید: لسانی شیرازی که مدتی در تبریز ساکن بوده و در آنجا به سال نه‎صدوچهل‎ویک هجری مرده است، مجموعه‎ای در مقابل رباعیات این بانو مشتمل بر شصت‎وهشت رباعی عاشقانه به‎عنوان «مجمع الأوصاف» در وصف اهل حرفه و اصناف تبریز و ارباب فضل و هنر آن شهر منظوم ساخته که از آن جمله رباعی زیر است:
رضاقلی خان هدایت فقدان اشعار مهستی را از اثر حمله عبدالله خان اوزبک بر شهر هرات می‌داند. محمدعلی تربیت در تذکره دانشمندان آذربایجان می‌گوید: لسانی شیرازی که مدتی در تبریز ساکن بوده و در آنجا به سال نه‌صدوچهل‌ویک هجری مرده است، مجموعه‌ای در مقابل رباعیات این بانو مشتمل بر شصت‌وهشت رباعی عاشقانه به‌عنوان «مجمع الأوصاف» در وصف اهل حرفه و اصناف تبریز و ارباب فضل و هنر آن شهر منظوم ساخته که از آن جمله رباعی زیر است:
'''شاعربچه‎ای مطلع ابرو بنمود   انگیز دو مصرعش دل از من بربود'''
{{شعر}}
'''گفتم دهنت حکم معما دارد     خندید و معمای غریبی بنمود'''
{{ب|'' شاعربچه‌ای مطلع ابرو بنمود''|2='' انگیز دو مصرعش دل از من بربود''}}
تدوین و انتشار اشعار مهستی برای ادبیات ایران نعمتی است و سبکی را زنده می‎کند که هیچ‎یک از شعرای نامدار قدیم به تقلید آن دست نیافته‎اند و به آن پایه از ملاحت و حلاوت گفتار نتوانسته‎اند برسند. روی این منظور به تهیه این دیوان اقدام شد<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>.
{{ب|'' گفتم دهنت حکم معما دارد''|2='' خندید و معمای غریبی بنمود''}}{{پایان شعر}}
تدوین و انتشار اشعار [[مهستی گنجوی|مهستی]] برای ادبیات ایران نعمتی است و سبکی را زنده می‌کند که هیچ‎یک از شعرای نامدار قدیم به تقلید آن دست نیافته‌اند و به آن پایه از ملاحت و حلاوت گفتار نتوانسته‌اند برسند. روی این منظور به تهیه این دیوان اقدام شد<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>.


پروفسور ژان ریپکا (استاد السنه شرقیه دانشگاه پراک)، درباره اشعار مهستی بیان می‎دارد که ورود دیوان اشعار مهستی به دنیای ادبیات فارسی، موجب آن شد که دری گران‎بها بر گنجینه ادب پارسی افزوده شود و شیفتگان شعر اصیل دری از این سرچشمه زلال سیراب و روح افسرده را سیراب نمایند. قدرت بیان و تسلط کامل مهستی در تلفیق الفاظ به‎قدری استادانه و شیواست که مانند نغمات دلکش موسیقی و صدای آبشار و نوای هزاردستان گوش جان آدمی را نوازشگر و خاطر پژمرده را نشاط‎آور است. همت والای شما (شهاب طاهری) در جمع‎آوری این گلبرگ‎های پراکنده که دست تصاریف زمان هر برگ آن را به گوشه‎ای و هر شاخه آن را در بیغوله‎ای افکنده بود به‎صورت دسته‎گلی زیبا با بهترین وجهی آراسته و به دست مشتاقان حقیقی سپرده است تا مشام جان را از عطر جان‎فزای آن عبیرآگین و دیده دل را از تماشای آن مشعوف و مسرور سازد و مانند پروانه به گرد چنین گلی در سماع آیند.
پروفسور ژان ریپکا (استاد السنه شرقیه دانشگاه پراک)، درباره اشعار [[مهستی گنجوی|مهستی]] بیان می‌دارد که ورود دیوان اشعار [[مهستی گنجوی|مهستی]] به دنیای ادبیات فارسی، موجب آن شد که دری گران‌بها بر گنجینه ادب پارسی افزوده شود و شیفتگان شعر اصیل دری از این سرچشمه زلال سیراب و روح افسرده را سیراب نمایند. قدرت بیان و تسلط کامل مهستی در تلفیق الفاظ به‌قدری استادانه و شیواست که مانند نغمات دلکش موسیقی و صدای آبشار و نوای هزاردستان گوش جان آدمی را نوازشگر و خاطر پژمرده را نشاط‎آور است. همت والای شما ([[طاهری شهاب، محمد|شهاب طاهری]]) در جمع‌آوری این گلبرگ‎های پراکنده که دست تصاریف زمان هر برگ آن را به گوشه‌ای و هر شاخه آن را در بیغوله‌ای افکنده بود به‌صورت دسته‌گلی زیبا با بهترین وجهی آراسته و به دست مشتاقان حقیقی سپرده است تا مشام جان را از عطر جان‎فزای آن عبیرآگین و دیده دل را از تماشای آن مشعوف و مسرور سازد و مانند پروانه به گرد چنین گلی در سماع آیند.


در بین شعرای مغرب‎زمین تنها کسی که توانسته است از عهده تجسم مناظر طبیعت و روحیات جامعه برآید و به قول شما ایرانیان که می‎گویید: «جانا سخن از زبان ما می‎گویی» را به وجه احسن ادا نماید شخص «اندره شنیه» سراینده فرانسوی است، ولی با همه طراوتی که در بیان اوست در مقابل سخنان ازدل‎برخاسته مهستی مانند قیاس قطره با دریاست. من وقتی این رباعی مهستی را که می‎گوید:
در بین شعرای مغرب‎زمین تنها کسی که توانسته است از عهده تجسم مناظر طبیعت و روحیات جامعه برآید و به قول شما ایرانیان که می‌گویید: «جانا سخن از زبان ما می‌گویی» را به وجه احسن ادا نماید شخص «اندره شنیه» سراینده فرانسوی است، ولی با همه طراوتی که در بیان اوست در مقابل سخنان ازدل‎برخاسته [[مهستی گنجوی|مهستی]] مانند قیاس قطره با دریاست. من وقتی این رباعی مهستی را که می‌گوید:
'''در طاس فلک جرعه شادی و غم است     گه محنت و دولت است و گه بیش و کم است'''
{{شعر}}
'''آسوده‎ دلی بود که هر جرعه چرخ     نوشید و ننالید اگر جمله دم است'''
{{ب|'' در طاس فلک جرعه شادی و غم است''|2='' گه محنت و دولت است و گه بیش و کم است''}}
خواندم، به فکری عمیق فرورفتم و بر آزاداندیشی زنی که تراوشات طبع سلیمش تا بدین پایه در اوج اعلی است، سر تعظیم فرود آوردم. کیست که بتواند تار جان محنت‎زده‎ای را با مضراب اندیشه‎اش این‎طور به نوا درآورده و آلام درونی‎اش را به چنین نغماتی تسکین و تسلی بخشد:
{{ب|'' آسوده‎ دلی بود که هر جرعه چرخ''|2='' نوشید و ننالید اگر جمله دم است''}}{{پایان شعر}}
'''آن روز که توسن فلک زین کردند     آرایش مشتری و پروین کردند'''
خواندم، به فکری عمیق فرورفتم و بر آزاداندیشی زنی که تراوشات طبع سلیمش تا بدین پایه در اوج اعلی است، سر تعظیم فرود آوردم. کیست که بتواند تار جان محنت‎زده‌ای را با مضراب اندیشه‌اش این‎طور به نوا درآورده و آلام درونی‌اش را به چنین نغماتی تسکین و تسلی بخشد:
'''این بود نصیب ما ز دیوان قضا     ما را چه گنه، قسمت ما این کردند'''
{{شعر}}
کدام طبیب است که بتواند به چنین دارویی مرحم‎نه زخم دل بیماران و شفابخش درد عاشقان شده و با گفتاری دلنشین به چاره‎جویی برخیزد و گوید:
{{ب|'' آن روز که توسن فلک زین کردند''|2='' آرایش مشتری و پروین کردند''}}
'''تا کی ز غم تو رخ به خون شوید دل     و آزرم وصال تو به جان جوید دل'''
{{ب|'' این بود نصیب ما ز دیوان قضا''|2='' ما را چه گنه، قسمت ما این کردند''}}{{پایان شعر}}
'''رحم آر کز آسمان نمی‎بارد جان     بخشای که از زمین نمی‎روید دل'''
کدام طبیب است که بتواند به چنین دارویی مرحم‌نه زخم دل بیماران و شفابخش درد عاشقان شده و با گفتاری دلنشین به چاره‌جویی برخیزد و گوید:
شما در گفتار کدام فیلسوف جهان‎بینی چنین ژرف‎اندیشی را که در شعر مهستی متجلی است، توانید یافت که می‎گوید:
{{شعر}}
'''چندان‎که به کار خویش وا می‎بینم    خود را به غم تو مبتلا می‎بینم'''
{{ب|'' تا کی ز غم تو رخ به خون شوید دل''|2='' و آزرم وصال تو به جان جوید دل''}}
'''این طرفه که در آینه دل شب و روز     من می‎نگرم، ولی تو را می‎بینم'''
{{ب|'' رحم آر کز آسمان نمی‌بارد جان''|2='' بخشای که از زمین نمی‌روید دل''}}{{پایان شعر}}
در کلام کدام عارف واصلی وصف عشق و سوز و گدازهای درونی را بدین التهاب که مهستی بیان می‎نماید می‎توان جستجو کرد و از تنگنای سینه بر زبان آورد که او ادا نموده است و گفته:
شما در گفتار کدام فیلسوف جهان‌بینی چنین ژرف‌اندیشی را که در شعر [[مهستی گنجوی|مهستی]] متجلی است، توانید یافت که می‌گوید:
'''در دام غم تو خسته‎ای نیست چو من     وز جور تو دل‎شکسته‎ای نیست چو من'''
{{شعر}}
'''برخاستگان عشق تو بسیارند     لیکن به وفا نشسته‎ای نیست چو من'''<ref>ر.ک: آخر کتاب، ص‎86-88</ref>.
{{ب|'' چندان‌که به کار خویش وا می‌بینم''|2='' خود را به غم تو مبتلا می‌بینم''}}
{{ب|'' این طرفه که در آینه دل شب و روز''|2='' من می‌نگرم، ولی تو را می‌بینم''}}{{پایان شعر}}
در کلام کدام عارف واصلی وصف عشق و سوز و گدازهای درونی را بدین التهاب که [[مهستی گنجوی|مهستی]] بیان می‌نماید می‌توان جستجو کرد و از تنگنای سینه بر زبان آورد که او ادا نموده است و گفته:
{{شعر}}
{{ب|'' در دام غم تو خسته‌ای نیست چو من''|2='' وز جور تو دل‎شکسته‌ای نیست چو من''}}
{{ب|'' برخاستگان عشق تو بسیارند ''|2='' لیکن به وفا نشسته‌ای نیست چو من''<ref>ر.ک: آخر کتاب، ص‎86-88</ref>}}{{پایان شعر}}


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
فهرست مطالب در کتاب ذکر نگردیده است.
فهرست مطالب در کتاب ذکر نگردیده است.
در پاورقی‎ها گاه توضیح برخی مطالب ذکر گردیده است.
 
نظریه پرفسور ژان ریپکا درباره اشعار مهستی و نیز فهارس فنی (شامل اسماء رجال و قبایل، اماکن و کتب) در آخر کتاب ذکر شده است.
در پاورقی‌ها گاه توضیح برخی مطالب ذکر گردیده است.
 
نظریه پرفسور ژان ریپکا درباره اشعار [[مهستی گنجوی|مهستی]] و نیز فهارس فنی (شامل اسماء رجال و قبایل، اماکن و کتب) در آخر کتاب ذکر شده است.


==پانویس ==
==پانویس ==
<references />
<references/>


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
خط ۷۹: خط ۸۸:
   
   
== وابسته‌ها ==
== وابسته‌ها ==
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:قربانی-باقی زاده]]
[[رده:سال97-25شهریور الی24 مهر]]