اخگر حیدرآبادی، قاسم علی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''میرزا قاسم‎على اخگر حیدرآبادى''' (زنده در 1312 تا 1365ق)، از نویسندگان و شارحان اسلامی، صاحب رساله‏هایى (نگاشته یا شرح) در ادبیات و پزشکى و نجوم و ادیان هندى و عرفان و فلسفه است.

درباره اخگر، در بیشتر تذکره‏هاى موجود نشانى نمی‎توان یافت. ترک‎على‎شاه ترکى قلندر نور محلى در تذکره سخنوران چشم‎دیده، که به سال 1322ق، تألیف شده است، در شرح حال مؤلّف مورد نظر ما مى‏نویسد:

اخگر تخلّص، میرزا قاسم‎على نام، حیدرآبادى، نوجوان و خوش‏خو و خوش‎گو، از ملازمان سرکار نظام است - ‎با فقیر شناسایى مى‏دارد - ‎این اشعار از فکر بلندش به صد تلاش به دست رسیده:

'''شب وصل است و با من خوش بیامیز    لب اندر لب، دهان اندر دهان کن'''‏

'''جفا تا کى دل سنگین خود را      گهى بر حال ما هم مهربان کن'''‏

'''نگاه التفاتى گاه‎گاهى      به‎سوى اخگر آزرده‏جان کن'''

این گزارش با آنچه که درباره تخلّص میرزا قاسم‎على به «اخگر» در دیوان عرفانى/ فلسفى‏اش مى‏دانیم هماهنگ است. این دیوان اشعار که تاریخ سرودن آن به سال 1326ق، بازمى‎گردد، درعین‎حال، نخستین اثر تألیفى مؤلّف‏ محسوب مى‏شود و تأمّل در اشعار ژرف آن، ضمن اینکه فاصله فراوان سراینده آنها از اشعار عاشقانه‏اى را که ترک‎على‎شاه از وى نقل کرده است نشان مى‏دهد، بر دانش گسترده او در علوم حکمى دلالت دارد و سندى گویا از دانش‏اندوزى او در این علوم است. ذکر این نکته نیز بایسته مى‏نماید که مولّف مورد نظر ما، افزون بر کار تألیف و تدریس حکمت، به کتابت آثار مختلف هم علاقه‏مند بوده است و بسا که بتوان گفت از این آثار در کار نگارش رساله‏هاى خویش بهره مى‏برده است<ref>ر.ک: کریمی زنجانی اصل، محمد، ص25-26</ref>.

در تذکره نزهة الخواطر عبدالحى حسنى لکهنوى به شرح حال یکى از پیشینیان هم‎نام او به این شرح برمی‎خوریم: میرزا قاسم‎على حیدرآبادى، شیخ فاضل قاسم‎على شیعى رشتى حیدرآبادى، یکى از علماى مبرّز در دانش‏هاى فلسفى. در زمان خود در هیئت و نجوم و خط یگانه بوده، بسیارى از اهل علم در شهر حیدرآباد از محضر او استفاده کرده‏اند. در سال 1302 در ماه جمادى‎الاوّل در حیدرآباد درگذشت.

حکیم مورد بحث در این گزارش، با مؤلّف رساله پیش رو تنها شباهت اسمى دارد؛ چه، اکنون به‎واسطه مجموعه‏اى از رسایل مختلف که به قلم میرزا قاسم‎على اخگر در اختیار داریم و مشتمل است بر رساله‏هایى در ادبیات و پزشکى و نجوم و ادیان هندى و عرفان و فلسفه، مى‏دانیم که او دست کم از تاریخ 1312 تا 1365ق، در قید حیات بوده است<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>.

فهرست آثار تألیفى قاسم‎على اخگر، بر اساس فهرست‏نگارى کتابخانه ملّى، بدین شرح است:

# شرح بیتى از امیر خسرو دهلوى‏: نگاشته میرزا قاسم‎على اخگر به سال 1353ق؛

# شرح برهان العاشقين: رساله‏اى است در شرح یکى از مشهورترین نوشته‏هاى سید محمّد گیسودراز (م 825ق) از مشایخ فرقه چشتیه در هند؛

# شرح سؤال کمیل و جواب امیرالمؤمنین: این اثر به‎عنوان واپسین نگاشته میرزا قاسم‎على اخگر به سال 1365ق، رساله‏اى است در شرح حدیث حقیقت با زبانى عرفانى و ممتنع که در آن از آموزه‏هاى ابن عربى هم یاد شده است؛

# رسالة في المعراج:‏ اثر سهروردی؛

# روضة القلوب‏ یا بستان القلوب: نوشته شیخ اشراق؛

# تحفه: رساله‏اى است در شناخت روان و سرگذشت آن پس از جدا شدن از تن در رستاخیز، به قلم خواجه نصیرالدّین طوسى (م 672ق)؛

# کلمات عشره: رساله‏اى است فلسفى در معرفت مبدأ و معاد از خواجه طوسی؛

# رسالة في أحوال النّفس‏: به زبان عربى درباره روح پس از جدا شدن از بدن، اثر خواجه نصیرالدین طوسی؛

# رساله عشقیه: رساله‏اى عرفانى در معنى عشق و محبّت و وصف و مراتب آن بر اساس آیات قرآن کریم با شواهدى از شعر عرفا و صوفیان، به نثر روان آمیخته به نظم با سربندهاى «هیهات هیهات» و «اى جان»، به قلم خواجه حمیدالدّین محمّد بن عطا ناگورى؛

# بهارستان سخن‏: تذکره شمارى از شعراى بزرگ فارسى‎زبان به‎همراه نمونه‏هایى از اشعار آنان با مقدّمه مفصّلى در بدیع و عروض و قافیه و صنایع شعرى و انشاء؛

# حفظ مراتب: رساله‏اى در شرح مطالب عرفانى که خوب‎محمّد چشتى حسینى (م 1023ق)، در سال 1009ق، به نگارش درآورده است و در آن به بیان مراتب وجود و تعینات حضرت حق پرداخته و شمارى از اسماء و رابطه آنها با افلاک را نیز شرح داده است؛

# خلاصة العيش عالم‎شاهى‏: رساله‏اى در بیان چگونگى تقویت حرارت غریزى و نیروى جنسى جهت افزایش توالد و تناسل که مؤلّف با بهره‏گیرى از آثار متقدّمان در این زمینه و با افزایش مطالب مختلف دیگر به لباب در تاریخ 1177ق، تألیف نموده است‏<ref>ر.ک: همان، ص26-39</ref>.