الاعتقاد و الهداية إلی سبيل الرشاد علی مذهب السلف أهل السنة و الجماعة: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بیهقی، احمد بن حسین]] (نويسنده)

| زبان =عربي

| سال نشر = |مجلد1: 2002م , 1423ق ,

| کتابخانۀ دیجیتال نور =18416

بیهقی در مقدمه «السنن الصغری»، کتاب حاضر را چنین توصیف می‎کند: «إن الله تبارك و تعالی سهل علي ت‎نيف كتاب مختصر في بيان ما يجب علی العاقل البالغ اعتقاده و الاعتراف به في الأصول منور بذكر أطراف أدلته من كتاب الله تعالی و سنة الرسول - صلی الله عليه و سلم - و من إجماع السلف و دلائل النقول» (خدای بلندمرتبه نگارش کتاب مختصری را در بیان آن اصول اعتقادی که اعتقاد و اعتراف به آن بر شخص عاقل بالغ لازم است بر من آسان کرد؛ کتابی که ادله آن را از کتاب خدا و سنت پیامبرش(ص) و اجماع پیشینیان و دلایل نقلی استخراج کرده‎ام)<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص26</ref>.

محقق کتاب، مطالعه آن را حول دو محور تاریخی و زمانی، توضیح داده؛ وی در محور اول، مسیر تاریخی اندیشه عقیدتی‎ای را که [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در کتابش بیان کرده، نشان می‎دهد و عناصر و تأثیرات مختلفی که این اندیشه از آنها تشکیل شده را نشان می‎دهد و در محور دوم، با توجه به داده‎های جدید، به تعامل با متن، یعنی توضیح، تحلیل و تفسیر آن، پرداخته است تا محتوای مناسبی را به‎منظور افزایش خروجی به نفع جامعه علمی، ارائه کند. علاوه بر آنچه منتقدان درباره این کار، تقریر کرده‎اند، می‎توان متن آن را در قالب جدیدی که اصالت آن از دست نرود و درعین‎حال برای معاصران نیز قابل درک‎تر باشد، نیز ارائه کرد تا پروسه فهم برای خواننده آن تسهیل گردد<ref>ر.ک: همان، ص21</ref>.

[[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در نوشتن این کتاب، بسیار از علوم لغت استفاده کرده است؛ اساسا طبیعت نگارش چنین کتابی این است. او واژگان بحث را بر همین اساس بیان می‎کند و هر لغتی را به ریشه‎های اصلی آن برمی‎گرداند. وی برای این کار به اشعار قدیمی استشهاد می‎کند و از کلمات ائمه لغت استفاده می‎نماید. او برای فهم معانی آیات قرآنی، به کلمات صحابه رجوع می‎کند تا از مضمون آیه تخطی نکرده باشد و هنگامی که به چیزی برخورد کند که در آن نیاز به تقویت متن را احساس کند، متون بسیاری را در تأیید آنچه بدان معتقد گشته، ارائه می‎کند؛ لذا شاهد این هستیم که از ائمه لغت، مانند ابومنصور ازهری و ابوعبید و نضر بن شمیل و یحیی بن زیاد فراء نقل می‎کند و از مجموعه‎های لغوی فقهی مانند «الجزية و الأيمان» و «الوصية» شافعی، بهره می‎برد<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>.

محقق کتاب در توضیح آن، به اهمیت روابط اجتماعی و اجزای تشکیل‎دهنده آن برای فهم درست این متن تذکر می‎دهد: نیازهای اجتماعی مرتبط با زمان و مکان از مواردی‎اند که برخاسته از هنجارها، مقررات، اهداف و سایر وجوه پنهان یا آشکار نهادهای اجتماعی هستند و در مضامین یک کلام یا نوشته وجود دارند. درباره متن حاضر نیز باید این وجوه را در نظر گرفت.

به همین منظور، او در مقدمه‎ای که بر کتاب نوشته، اندکی درباره جوانب سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی زمانه [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] توضیح داده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

طبیعی است، آنچه [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در این کتاب نوشته، علاوه بر دو مورد فوق، برآمده از تضارب با سایر افکار مخالفینش هم بوده است<ref>ر.ک: همان، ص22-23</ref>.

توصیف [[درويش، عبدالله محمد|عبدالله محمد درویش]] از این اثر در استفاده‎ کردن آن از دیگران، چنین است: این کتاب، صریح در نصوصی است که از قرآن کریم و سنت و اقوال پیشینیان ارائه کرده، ضمنی است در روش برخورد با این نصوص و استنباط از آنها، فعلی حقیقی است در مواردی که نویسنده از عباراتی مانند «قال أصحابنا» و «كذلك استدل فلان» استفاده می‎کند و فعلی ذهنی است در نقد نویسنده از فرقه‎های متعددی که مستقیما متعرض ذکرشان نمی‎شود<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>.

[[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]]، شیوه واضحی را در این کتاب در پیش گرفته است. او هر باب از مطالب را با آیات دال بر آن شروع می‎کند. سپس آیات را با احادیث نبوی مؤید یا شارح مضامین آنها مقایسه و مقابله می‎کند. سپس معانی حدیث و مورد شاهد در آیه و دلالت احادیث بر معانی مورد نظر را نشان می‎دهد. او در این رابطه روایتی که مؤید نظریات اوست را انتخاب می‎کند و روایات دیگر را به‎عنوان مؤید پس از این روایات ذکر می‎نماید. او در انتخاب روایات، احادیث خالی از ضعف را بر روایاتی که ضعف و علتی در آنهاست مقدم می‎دارد... همچنین برای رعایت اختصار، تنها بخش مورد نظرش از روایات را ذکر می‎کند و مابقی آن را ذکر نمی‎کند. او در باب ذکر اسانید هم این‎گونه عمل می‎کند؛ یعنی هنگامی که مشاهده کند، ذکر سند مطلب را طولانی می‎کند، برخی اسانید را ذکر می‎کند و شناخت سایر اسانید را به دیگر کتاب‎های مسند حواله می‎دهد. [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]]، در ذکر روایات، به برخی نقاط ضعف آنها مثل تفرد یکی از راویان در فلان مطلب روایت، هم اشاره می‎کند و برخی نقاط ضعف را هم از دیگران نقل می‎کند. البته وی این مورد را به‎گونه‎ای نقل می‎کند که گویا خودش به نقطه ضعفی که از دیگران نقل کرده، معتقد نیست و خلاف آن را اعتقاد دارد؛ زیرا این مطلب را با عباراتی مانند «زعم بعض أهل العلم بالحديث» و... ذکر می‎کند. البته [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در برخی موارد در این کتاب برای رد یک حدیث به مدعیات دیگر محدثانی که با آنان موافق نیست (زیرا شواهدی از کتاب و سنت و دلالت نص برخلاف نظر آنان دارد) اعتماد می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>.

هنگامی که [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]] در این کتاب، اسناد به کسی را به‎صورت تعلیقی آغاز می‎کند و پس از آن اسناد آن را ادامه می‎دهد، اشاره به وجود ضعف و علتی در آن شخص می‎کند و خواستار این است که بگوید تمام طرق این روایت بر مدار این شخص دور می‎زند. او در تعریف طرق تحملی که روایات و آثار و غیره را از طریق آن نقل می‎کند، دقیق است و عبارات واضح و روشنی را در بیان اخذ علوم از دیگران به‎کار می‎برد؛ مثلاًدر املاء از همان عبارت املاء، در قرائت بر او از «عرض»، در سماع از «سمعت» و در وجاده، از «قرأت في كتاب» استفاده می‎کند. وی مواردی را که از شیوخش شنیده، با عبارت «حدثنا» و «أخبرنا» ذکر می‎کند و هرگاه، در نصی که نقل می‎کند دارای اجازه از کسی باشد با عبارت «بلغني إجازة...» به این امر تذکر می‎دهد<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>.

[[بیهقی، احمد بن حسین|احمد بن حسین بیهقی]]، با عباراتی مختصر، اندیشه‎اش را بیان می‎کند و در نشان دادن خطای مخالفانش هم همین شیوه را دارد. اساسا شیوه او این است که نشان دهد در بسیاری از مواردی که اختلاف صورت گرفته، نیازی به این همه بسط بحث نیست، بلکه با توضیح مختصری می‎توان مطلب را بیان کرد و اختلاف را نشان داد؛ برای مثال می‎توان به بحث اثبات دست برای خدا، در کتاب مراجعه کرد. مطالعه این اثر [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبکر بیهقی]]، علاوه بر افزایش اطلاعات کلامی و ترسیخ عقیده، معلومات خواننده را در دیگر حوزه‎ها مانند اصول فقه، طرق استدلال، استدلالات علما در اثبات و نفی یک مسئله و... افزایش می‎دهد. همچنین خواننده با مطالعه این اثر، روایات زیادی از سنت نبوی را مطالعه می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص25-26</ref>.

فهرست مطالب در ابتدای اثر و فهارس آیات قرآن کریم به‎ترتیب سوره‎ها و احادیث نبوی به‎ترتیب الفبا و پس از آن اسامی برخی از کتاب‎های محقق در انتهای کتاب ذکر شده است<ref>ر.ک: کتاب، ص511-544</ref>.

بدرالدین حسن بن عمر بن حبیب حلبی (متوفی 779ق) در کتاب «الكوكب الوقاد من كتاب الاعتقاد» و [[بقاعی، ابراهیم بن عمر|برهان‎الدین ابراهیم بن عمر بقاعی]] (متوفی 885ق) شاگرد [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]]، در «خير الزاد من كتاب الاعتقاد» این اثر را خلاصه کرده‎اند<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص102</ref>. تعداد نسخه‎های خطی و چاپی این اثر در صفحه 99 و راویان آن در صفحه‎های 100 و 101، ذکر شده است.