۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'مى كرد' به 'میكرد') |
جز (جایگزینی متن - 'روحاني' به 'روحانی') |
||
خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
«انصاف اين است كه تفسير دقيق از توحيد عملى اجتماعى و سياسى اسلام را هيچكس به خوبى علاّمه بزرگ و مجتهد سترگ ميرزا [[نائینی، محمدحسین|محمدحسین نائينى]] «قدسسره» توأم با استدلالها و استشهادهاى متقن از قرآن و نهجالبلاغه در كتاب ذى قيمت تنبيه الأمّة و تنزيه الملّة بيان نكرده است». | «انصاف اين است كه تفسير دقيق از توحيد عملى اجتماعى و سياسى اسلام را هيچكس به خوبى علاّمه بزرگ و مجتهد سترگ ميرزا [[نائینی، محمدحسین|محمدحسین نائينى]] «قدسسره» توأم با استدلالها و استشهادهاى متقن از قرآن و نهجالبلاغه در كتاب ذى قيمت تنبيه الأمّة و تنزيه الملّة بيان نكرده است». | ||
سرنوشت ناگوار مشروطه در ايران كه به حاكميت استبداد سياه خاندان پهلوى منتهى شد، و حوزه و | سرنوشت ناگوار مشروطه در ايران كه به حاكميت استبداد سياه خاندان پهلوى منتهى شد، و حوزه و روحانیت و رهبران مشروطه را مأيوس ساخت، از ارزش و اهميت اين اثر نمىكاهد، هر چند نائينى از اينكه كتابش پشتوانۀ چنان مشروطهاى باشد و مورد سوء استفادۀ قدرت طلبان و فرصت طلبان مدّعى مشروطه خواهى قرار گيرد، ابا داشت و ناراحتى خود را از انتشار كتابش در آن شرائط مخفى نمىكرد. | ||
كتاب حاضر مهمترين اثر [[نایینی، محمدحسین|ميرزاى نائينى]] كه شهرت اجتماعى-سياسى او مرهون آن است، به شمار مى رود. | كتاب حاضر مهمترين اثر [[نایینی، محمدحسین|ميرزاى نائينى]] كه شهرت اجتماعى-سياسى او مرهون آن است، به شمار مى رود. | ||
خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
#پارهاى از انگيزههايى كه براى اين اقدام بر شمردهاند، هم با مقام و منزلت معنوى مؤلف و هم با واقعيات عصر او ناسازگار مىنمايد.اينكه او براى اشتهار به «رجل دينى بودن» و رسيدن به مرجعيت چنين اقدامیكرده باشد، علاوه بر آن كه با مقام معنوى و زهد و وارستگى او از دنيا منافات دارد، حكايت از «تنافى مرجعيت با رجل سياسى بودن» دارد كه با شرائط مرجعيت در يكصد سال گذشته و پس از نهضت تنباكو بويژه در عراق منطبق نيست. | #پارهاى از انگيزههايى كه براى اين اقدام بر شمردهاند، هم با مقام و منزلت معنوى مؤلف و هم با واقعيات عصر او ناسازگار مىنمايد.اينكه او براى اشتهار به «رجل دينى بودن» و رسيدن به مرجعيت چنين اقدامیكرده باشد، علاوه بر آن كه با مقام معنوى و زهد و وارستگى او از دنيا منافات دارد، حكايت از «تنافى مرجعيت با رجل سياسى بودن» دارد كه با شرائط مرجعيت در يكصد سال گذشته و پس از نهضت تنباكو بويژه در عراق منطبق نيست. | ||
#:بسيارى از مراجع اين دوره حضور در عرصههاى سياسى-اجتماعى را وظيفۀ خويش دانسته و در دفاع از مبانى دين و حريم امت اسلامى ترديدى به خود راه نمىدادند. | #:بسيارى از مراجع اين دوره حضور در عرصههاى سياسى-اجتماعى را وظيفۀ خويش دانسته و در دفاع از مبانى دين و حريم امت اسلامى ترديدى به خود راه نمىدادند. | ||
#از اين رو، احتمال اينكه سرنوشت مشروطه در ايران و حوادث غير مترقبهاى چون شهادت شيخ فضل اللّه نورى كه بر اثر نفوذ بيگانگان و خوش رقصى بيگانه پرستان رخ داد و | #از اين رو، احتمال اينكه سرنوشت مشروطه در ايران و حوادث غير مترقبهاى چون شهادت شيخ فضل اللّه نورى كه بر اثر نفوذ بيگانگان و خوش رقصى بيگانه پرستان رخ داد و روحانیت به كلّى از صحنه خارج شد و مشروطهاى بر خلاف نظر رهبران مشروطه تحقق يافت، علت اصلى جمع آورى كتابى باشد كه در حقيقت با هدف تحكيم پايههاى نظام مشروطه نگاشته شده بود.اما با سرنوشت مشروطه، جمع آورى كتاب مىتوانست اين اثر را داشته باشد كه قدرت طلبان و آزاديخواهان غربزده با استناد به آثارى از اين قبيل مستظهر به حمايت علما نباشند و اين نكتۀ بسيار مهمى است كه حاكى از هوشيارى مؤلف است.فقيه وارستهاى چون نائينى كه با احساس مسئوليت اين اثر را تأليف كرد، ولى در همان ايام با حادثه ناگوار اعدام نورى و انحراف مشروطه روبرو شد، [1]چنانكه كتابش را جمع آورى كند تا اسبتداد پيشگان جديد از آن سوء استفاده نكنند، دور از انتظار نيست، هر چند كتاب او حاوى مباحثى فراتر از مشروطه است. | ||
#:[1]اين اثر در ربيعالاول سال 1327 ه.ق به پايان رسيد و در همين سال در بغداد به چاپ رسيد. | #:[1]اين اثر در ربيعالاول سال 1327 ه.ق به پايان رسيد و در همين سال در بغداد به چاپ رسيد. | ||
#:شيخ فضل اللّه نورى نيز در 13 رجب همين سال در تهران به شهادت رسيد.(ر.ک:ناظم الاسلام کرمانى، تاريخ بيدارى ايرانيان، ج 2، ص535). | #:شيخ فضل اللّه نورى نيز در 13 رجب همين سال در تهران به شهادت رسيد.(ر.ک:ناظم الاسلام کرمانى، تاريخ بيدارى ايرانيان، ج 2، ص535). | ||
#:على رغم بى ميلى مؤلف نسبت به نشر اين اثر پس از به وجود آمدن شرائط جديد، چاپ دوم آن در تهران در چنين شرائطى به سال 1328 ه، خود شاهدى بر فراهم بودن زمينههاى سوء استفاده است.در شرائطى كه رهبران مشروطه و علما و | #:على رغم بى ميلى مؤلف نسبت به نشر اين اثر پس از به وجود آمدن شرائط جديد، چاپ دوم آن در تهران در چنين شرائطى به سال 1328 ه، خود شاهدى بر فراهم بودن زمينههاى سوء استفاده است.در شرائطى كه رهبران مشروطه و علما و روحانیان از مشروطه روگردان شده و منزوى گشتهاند، و نائينى نيز از آن دل سرد گشته، چاپ مجدّد اثر او توسط چه كسانى مىتوانست صورت بگيرد؟به هر صورت احتمال اينكه چنين انگيزهاى در جمع آورى نسخ كتاب مطرح بوده، بعيد نيست. | ||
#نكتۀ حائز اهميت ديگر آنكه، اين كتاب با انگيزۀ پاسخگويى به شبهات مخالفان مشروطه نگاشته شد، در حالى كه پس از خروج مخالفان مشروطه از صحنه و يكّه تازى مشروطه خواهان غربزده اين كتاب جوابگو نبود، و به عبارتى لا اقل بخش مهمى از آن «بلا موضوع»گشته بود، اينك اثرى مورد نياز بود تا از مشروطۀ مورد نظر رهبران مذهبى مشروطه در برابر مشروطه خواهان غربزده دفاع كند و پاسخگوى تفكرات آنان باشد.در آن شرائط علماى مشروطه خواه در مصاف با مشروعه خواهان نبودند تا اين كتاب راهگشا باشد، بلكه در مصاف با روشنفكران غربزده بودند و تأليفى نو لازم بود تا مبانى فكرى علماى مشروطه خواه را مدلّل سازد. | #نكتۀ حائز اهميت ديگر آنكه، اين كتاب با انگيزۀ پاسخگويى به شبهات مخالفان مشروطه نگاشته شد، در حالى كه پس از خروج مخالفان مشروطه از صحنه و يكّه تازى مشروطه خواهان غربزده اين كتاب جوابگو نبود، و به عبارتى لا اقل بخش مهمى از آن «بلا موضوع»گشته بود، اينك اثرى مورد نياز بود تا از مشروطۀ مورد نظر رهبران مذهبى مشروطه در برابر مشروطه خواهان غربزده دفاع كند و پاسخگوى تفكرات آنان باشد.در آن شرائط علماى مشروطه خواه در مصاف با مشروعه خواهان نبودند تا اين كتاب راهگشا باشد، بلكه در مصاف با روشنفكران غربزده بودند و تأليفى نو لازم بود تا مبانى فكرى علماى مشروطه خواه را مدلّل سازد. | ||
#:با اين همه اقدام به جلوگيرى از نشر و گسترش اين اثر در آن مقطع تاريخى نمىتواند اين اثر نفيس را، كه پارهاى از ديدگاههاى اسلام در زمينۀ نظام سياسى را مدلّل ساخته، بى اعتبار نمايد، به شرط آنكه با اين اثر علمى «برخورد سياسى» و «معاملۀ منفعت طلبانۀ گروهى» نشود، بلكه به عنوان اثرى نفيس و تلاشى علمى در تاريخ | #:با اين همه اقدام به جلوگيرى از نشر و گسترش اين اثر در آن مقطع تاريخى نمىتواند اين اثر نفيس را، كه پارهاى از ديدگاههاى اسلام در زمينۀ نظام سياسى را مدلّل ساخته، بى اعتبار نمايد، به شرط آنكه با اين اثر علمى «برخورد سياسى» و «معاملۀ منفعت طلبانۀ گروهى» نشود، بلكه به عنوان اثرى نفيس و تلاشى علمى در تاريخ روحانیت شيعه در عرصه «فقه سياسى» مورد توجه قرار گيرد. | ||
==گفتار بزرگان درباره كتاب== | ==گفتار بزرگان درباره كتاب== | ||
خط ۱۰۶: | خط ۱۰۶: | ||
در چاپ سوم كتاب كه امروز در بازار موجود است، اغلاط فراوانى به چشم مىخورد، علاوه بر آن پارهاى از عبارات حذف شده و در پارهاى موارد براى سهولت در فهم تغييراتى به عمل آمده كه گاه معنا را دگرگون ساخته است.از اين رو انتشار متنى تصحيح شده، همراه با ذكر مآخذ و منابع كه نياز امروز جامعۀ علمى است،ضرورى مىنمود. | در چاپ سوم كتاب كه امروز در بازار موجود است، اغلاط فراوانى به چشم مىخورد، علاوه بر آن پارهاى از عبارات حذف شده و در پارهاى موارد براى سهولت در فهم تغييراتى به عمل آمده كه گاه معنا را دگرگون ساخته است.از اين رو انتشار متنى تصحيح شده، همراه با ذكر مآخذ و منابع كه نياز امروز جامعۀ علمى است،ضرورى مىنمود. | ||
اهميت اين اثر در تاريخ فلسفه سياسى شيعه بالاخص تاريخ نهضتهاى صد سالۀ اخير | اهميت اين اثر در تاريخ فلسفه سياسى شيعه بالاخص تاريخ نهضتهاى صد سالۀ اخير روحانیت از يك سو، و كثرت مراجعه محققان و پژوهشگران به اين كتاب،ضرورت انتشار متن منقّح و منطبق بر چاپ اول كه به رؤيت مؤلف محقق رسيده و در عين حال همراه با توضيحاتى مختصر و مآخذ و منابع و فهارس مربوطه را دو چندان مىنمود.چاپ مجدّد اين اثر به معناى ناديده گرفتن تلاش در خور تقدير [[طالقانی، محمود|آیتالله طالقانى]] رحمه اللّه در وارد كردن اين كتاب به متن ادبيات سياسى جامعه در فضاى استبداد زدۀ رژيم گذشته نيست، اما پس از گذشت قريب به نيم قرن، نگاهى دوباره به اين كتاب لازم بنظر مىرسد تا متناسب با شرائط امروز به جامعه عرضه شود. | ||
متأسفانه على رغم تلاش فراوانى كه صورت گرفت به نسخهاى خطى از اين اثر دسترسى پيدا نشد، ظاهرا دو نسخه خطى از اين كتاب در كتابخانهها موجود است: | متأسفانه على رغم تلاش فراوانى كه صورت گرفت به نسخهاى خطى از اين اثر دسترسى پيدا نشد، ظاهرا دو نسخه خطى از اين كتاب در كتابخانهها موجود است: |
ویرایش