سفرنامه حج سلیم خان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سفرنامه حج'''، از آثار حج عصر قاجار، سفرنامه‌اى است، به قلم حاجى سليم‌خان كه از خان‌هاى كرد منطقه تيكان‌تپه يا تكاب امروزى بوده است. در اين كتاب جداى از اطلاعات سفرنامه‌اى كه صورتى از سياحت‌نامه دارد، مى‌توان فهرستى از احكام و مناسك حج و همين طور ادعيه و آداب زيارت را به روش اهل‌سنت ملاحظه كرد. بنابرين نويسنده دو هدف را دنبال مى‌كند: هدف سياحتى و ديگرى زيارتى.

حاجى سليم‌خان در تكاپ موقعيت خانى داشته و در همين سفر، زمانى كه به تبريز رسيده نزد مظفرالدين ميرزاى وليعهد رفته و ضمن اجازه گرفتن از او براى رفتن به سفر حج، از او نشان و درجه سرتيپى و خانى دريافت كرده است: «همگى در خدمت جناب ايشان محض تقبيل آستان بوسى و تحصيل اجازه سفر حجاز، حضور مبارك اقدس والا وليعهد كه در حياط ديوان‌خانه تفرّجاً گردش مى‌فرمودند، شرفياب شده... و همان روز امر والا به صدور رقم عنبر شيم كه محتوى بر منصب سرتيپى و لقب خانى بود، به سرافرازى اين بنده درگاه، عزّ نفاذ يافت».

همان‌جا وليعهد دستور داده است تا به سفير كبير ايران در استانبول، ناظم‌الدوله ميرزا ملكم‌خان، گفته شود، احترامات لازمه را نسبت به سليم‌خان مبذول دارند كه چنين هم كرده و وى در سفرنامه از اين مسأله ياد كرده است.

سليم‌خان بايد پيش از سال 1326ق درگذشته باشد، زيرا روى نسخه ما كه در سال مزبور به دستور برادر و همسفر سليم‌خان نوشته شده چنين آمده است: «حج‌نامه مرحوم حاج سليم‌خان كه انشا فرموده».

از نيمه‌هاى قرن سيزدهم به اين سوى، بيشتر زائرانى كه از نيمه شمالى ايران و حتى تهران بودند، مسير تبريز به سمت باكو از آن جا به تفليس را انتخاب كرده، از طريق كشتى در درياى سياه، با عبور از حاشيه دريا و گذر از شهرهاى بندرى مهم به سمت استانبول مى‌رفتند. نويسنده نيز در اين سفر همين راه را انتخاب كرده است. كسانى كه مشتاق ديدن اسكندريه و قاهره بودند، به آن ناحيه عزيمت كرده از آن جا به سمت سوئز آمده، سوار كشتى شده، و راهى درياى سرخ مى‌شدند. كسانى كه ابتدا قصد عزيمت به مدينه را داشتند، به بندر ينبع رفته، پس از آن با شتر با گذراندن فاصله 150 كيلومترى عازم مدينه منوّره مى‌شدند. آن‌گاه از آنجا به سمت مكه حركت كرده، طى ده يا يازده روز به مكه معظّمه، مشرّف مى‌گشتند. اين راهى است كه سليم‌خان با دوستان خويش طى كرده است.

پس از انجام فريضه حج، برخى زائران ايرانى از طريق راه جبل بر مى‌گشتند؛ اما شمار زيادترى به جده رفته از طريق كشتى راهى ايران مى‌شدند. كسانى كه از نيمه جنوبى ايران بودند، سوار كشتى‌هايى مى‌شدند كه به سمت جنوب درياى سرخ و گذر از درياى عرب و اقيانوس هند وارد خليج فارس شده و به شهرهاى بندرى جنوبى ايران مى‌رسيد. اما سليم‌خان اين مسير را طى نكرده است. كشتى آنان ابتدا به طور سينا آمده و در آن جا به دليل بيمارى وباى مكه و البته طبق قاعده‌اى كه وجود داشت، پس از گذراندن يك دوره قرنطينه بيست روزه عازم بيروت شده و در آن جا نيز باز پس از يك دوره قرنطينه در بيروت، با كشتى به سمت بندر طرابلس و اسكندرونه رفته از آنجا از طريق خشكى راهى حلب شده‌اند.