ناسخ التواريخ، تاریخ قاجاریه: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

[[پرونده:NUR11504J1.jpg|بندانگشتی|ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه]]

{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"

! نام کتاب!! data-type='bookName'|ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه

|-

|data-type='otherBookNames'|

|data-type='authors'|[[سپهر، محمدتقی بن محمدعلی]] (نويسنده)

|زبان  

|data-type='language'|فارسی

|کد کنگره  

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏DSR‎‏ ‎‏1311‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏3‎‏ن‎‏2

|موضوع  

|data-type='subject'|ایران - تاریخ - قاجاریان، 1193 - 1344ق.

|ناشر  

|data-type='publisher'|اساطير

|مکان نشر  

|data-type='publishPlace'|تهران - ایران

|سال نشر  

|data-type='publishYear'| 1377 هـ.ش  

'''ناسخ التواريخ تاريخ قاجاريه'''، نوشته محمدتقى لسان‌الملك سپهر، به كوشش جمشيد كيانفر

ناسخ التواريخ كتابى فارسى است در تاريخ عمومى عالم در نُه جلد كه نويسنده، نوشتن آن را در 1258 هجرى قمرى به فرمان محمدشاه و تشويق حاجى ميرزا آقاسى آغاز كرد و در 1274 به پايانش رساند. او كتاب نخست اين جُنگ را در دوره‌هاى پنج ساله در دو جلد سامان داد (1263ه)؛ سپس در روزگار پادشاهى ناصرالدين شاه به نوشتن تاريخ قاجاريه دست زد و پس از پايان دادن به اين بخش، به نوشتن ديگر جلدهاى كتاب دوم ناسخ التواريخ (شش جلد) روى آورد. بخش تاريخ قاجاريه اين كتاب، مستقل است و به شرح احوال و تبار و نسل و نسب قاجاريان و زمينه‌هاى پيدايى آنان را در صحنه سياست از صفويه تا زنديه می‌پردازد. تاريخ برپايى حكومت قاجار را تا رويدادهاى ده‌ساله پادشاهى ناصرالدين شاه در اين اثر می‌توان جست. سپهر در نگارش بخش قاجاريه اين كتاب، از ديده‌ها و شنيده‌هاى خود و اسناد و مدارك رسمى بهره برد.

جلد نخست اين كتاب با گفتارى درباره علت مقدم شدن تاريخ قاجار بر همروزگارانشان آغاز و با «بيان نسب سلسله قاجار و احوال نواب فتحعلى خان و پادشاهى و جهانگيرى محمدحسن خان» و سرانجام كار وى دنبال می‌شود. اين بخش از كتاب، به رويدادها زندگانى و ويژگيهاى شخصى شاهان قاجار مانند حسينقلى خان، آقا محمدخان و فتحعلى شاه قاجار می‌پردازد و جلد دوم آن، ماجراهاى روزگار محمد شاه و گزارش‌هايى درباره جنگ و دلاوريهاى وى دربردارد.

جلد سوم، درباره دوره ناصرى؛ يعنى از جلوس ناصرالدين شاه بر تخت شاهى و تا 1273 هجرى گزارش ميدهد. بنابراين، اوضاع ايران از مرگ محمدشاه تا جلوس ناصرالدين شاه، نشستن ناصرالدين بر تخت شاهى در تبريز و آمدنش به دارالخلافه تهران و رويدادهاى پس از آن تا زمان پيشگفته در اين جلد جاى ميگيرند.

وى در 1247 هجرى قمرى در تبريز به دنيا آمد. مادرش مهد عليا نام داشت و خبر درگذشت پدرش (محمدشاه) را در ميلادى در تبريز شنيد. سپس به يارى اميركبير به پادشاهى رسيد. او براى بازپس‌گيرى منطقههاى شرقى ايران به‌ويژه هرات از دست انگليسيان كوشيد، اما پس از تهديد و حمله آنان به بوشهر ناگزير واپس نشست.  

نويسنده رويدادها را تا 1273 پى گرفته و از اينرو، ماجراى سفر ناصرالدين شاه به اروپا (1873م) و ارمغان وى (دروبين عكاسى)، در اين اثر نيامده است. اين بخش با خاتمهاى درباره بناهاى دوره ناصرالدين شاه، وقف‌نامه‌هاى وى، نام و نشان فرزندان بهويژه دخترانش و سرودههاى او تشبيب (آراسته) می‌شود.

نويسنده به فرمان شاه و صدر اعظم وقت به نوشتن اين كتاب دست گشاد و از اينرو، از مبالغه و گزافهگويى بر كنار نماند و انديشه خشنود ساختن حاكمان و بيم جان و بسيارى از پيشگيريها و احتياطهاى شخصى و مصلحتانديشيهاى ديگر، وى را رها نساخت؛ چنانكه اگر رگههايى از دودلى و كاستى در اثرش ديده می‌شود، بيشتر از همين علل، نه ناآگاهياش درباره ماجراها و رويدادها سرچشمه ميگيرد. نويسنده ناگزير بوده است كه از شرح بسيارى از رويدادها چشم بپوشد و حتى گاهى آنها را تحريف كند، اما به هر روى، اين رويدادها از روى اسناد و نوشتههايى گزارش شده‌اند كه از آغاز پادشاهى قاجاريه به دربار، گرد آمده بود و به همين دليل، بخش قاجاريه ناسخ التواريخ وى، از سودمندترين پارههاى آن و فراگيرترين تاريخهاى دوره قاجاريه به شمار می‌رود. متن اين كتاب از ديد انشا، تركيبى از لغات، كلمات و تعبيرات فارسى و عربى است و گاهى واژگان مهجور و ناآشنا نيز در آن ديده می‌شود و آن را داراى ارزش ادبى فروانى نمی‌توان برشمرد.

نويسنده به جنبشها و نهضتهاى اجتماعى روزگار قاجاريان توجه و اطلاعات خوبى در این‌باره گزارش كرده و بيش از تاريخ منتظم ناصرى يا حقايق الاخبار و مآثر الآثار بدانها پرداخته است.

 

 

منابع مؤلف در ساماندهى تاريخ قاجاريه، شنيده‌ها و ديده‌ها و خاطره‌هاى شخصی‌اش و شمارى از اسناد و نوشته‌هاى رسمى بوده است و از اينرو، كار او بيشتر به وقايع‌نگارى ميماند تا تاریخ‌نويسی. سپهر در تدوين مجلدات ناسخ التواريخ بسيار رنج برد و به گفته كنت گوبينو «دست به كارى زد كه در اروپا هيئتى مركب از چند تن بايد بدان دست بگشايند». بارى، كتاب وى از كاستى و كمبود تهى نيست. البته برخى از مشكلات آن كمابيش در همه كتابهاى اين دوره يافت می‌شود و شمارى از آنها نيز مانند استنتاجهاى نادرست، بر اثر دوره تاريخى مؤلف به كتاب او راه يافته است.

جدولهايى كه نويسنده درباره نام، زادروز، لقب و تخلص پسران و دختران و خويشان فتحعلى شاه در پايان جلد يكم آورده است، در كار پژوهش درباره قاجاريان بسيار سودمند و نيكو می‌نماید. او همچنين، از عهدنامه اتحاد ميان ناپلئون و فتحعلى شاه در فينكن اشتاين و آموزههاى ناپلئون به سربازانش، در همين بخش گزارش داده است.

پانوشتهاى مصحح محترم جمشيد كيانفر و پيشگفتار او نيز درباره نام و تبار نويسنده و منابع ناسخ التواريخ او، بر ارزش اين نسخه می‌افزاید. اطلاعات نسخه‌شناختى وى نيز درباره اين اثر بسيار سودمند و شيوه‌اش در تصحيح آن بسى خواندنى است. نمايه عام اين كتاب (پايان جلد سوم)، نام كسان، لقبها، جايها را دربردارد و به برخى از واژگان يا موضوعها نيز می‌پردازد.

== پیوندها ==