دو رساله در فلسفه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|دو رساله در فلسفه اسلامی

|data-type='otherBookNames'|تجدد امثال و حرکت جوهري - جبر و اختيار از ديدگاه مولوي   

|data-type='authors'|[[همايي، جلال الدين]] (نويسنده)

|data-type='language'| فارسي

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BBR‎‏ ‎‏55‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏43‎‏ ‎‏ه‎‏8‎‏  

|data-type='subject'|جبر و اختيار  

|data-type='publisher'|موسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران  

|data-type='publishPlace'| ايران - تهران

|ata-type='publishYear'|مجلد1: 1381ش ,   

|-class='articleCode'

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE21442AUTOMATIONCODE

'''دو رساله در فلسفه اسلامی'''، مشتمل بر دو مقاله از مباحث مهم فلسفه و کلام اسلامى به قلم جلال‎الدین همایی (متوفی 1359ش) است. نویسنده، هدف از نگارش مقاله اول را گفتگو درباره دو قاعده بزرگ فلسفى و عرفانى «تجدّد امثال» و «حرکت جوهرى» در سطح عمومى و قابل فهم خوانندگان دانسته است.  

«تجدّد امثال»،‏ در اصطلاح عرفا به این معنى است که وجود و حیات انسانى، همچنین سایر موجودات امکانى پیوسته و آن‎به‎آن، در تغیر و تبدّل و تازه‎به‎تازه شدن است و فیض هستى که از مبدأ هستى‏بخش به ممکنات مى‏سد، دم‌‏به‌‏دم و لحظه‏به‏لحظه نو می‌شود و تغییر می‌یابد؛ یعنى به‎طور «خلع و لبس» آنچه در «آن» سابق بود، به‎کلى معدوم مى‎گردد و در «آن» لاحق حیات جدید و وجود تازه که مماثل با حیات و وجود سابق است، به ما مى‏رسد؛ نه اینکه هستى سابق عیناً بدون تغییر، ثابت و پاى‎برجا مانده باشد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص5</ref>.

عرفا با حکما و متکلّمان در تجدّد امثال و حرکت جوهرى‏ اختلاف نظر دارند. تفاوت عمده مسلک و مشرب عرفا با فلاسفه و متکلّمان از این جهت است که عارف، از دیده مى‎گوید - ‎‎یعنى حقایق امور را از منبع اشراق و کشف و شهود باطنى مى‎گیرد، نه از روى منقولات و مسموعات و نه از طریق قیاسات عقلى منطقى - ‎‎اما حکیم فلسفى پیرو براهین عقلى و قیاسات منطقى است، خواه مؤداى برهانش با وضع ظاهر شرایع منطبق باشد، خواه نباشد؛ یعنى در بحث علمى، تقید به مسائل مذهبى ندارد، برخلاف متکلّم که تمام اهتمام او مقصور بر حول‏وحوش‏ مسائل مذهبى است؛ یعنى ملتزم و مقید است که براى معتقدات مذهبى خود دلایل عقلى بیاورد و بدین ‏سبب مسائل علمى - ‎‎فلسفى را به نفع عقاید دینى استخدام مى‎کند<ref>ر.ک: همان، ص7</ref>.

فرق تجدّد امثال با حرکت جوهرى ملاصدرا، از جمله مباحث رساله اول است. نویسنده، معتقد است که هرچند تجدّد امثال به‏ نظر محققین، شامل حرکت جوهرى نیز می‌شود، اما به طریقه‏اى که ملاصدرا براى تعریف و اثبات حرکت جوهرى اختیار کرده است، می‌توان مابین آن دو قاعده را به‎حسب ظاهر از چند جهت فرق گذاشت:

# یکى اینکه موضوع تجدّد امثال، نفس وجود است، اما موضوع حرکت جوهرى به عقیده ملاصدرا هیولى یا مادّه است که به‌‏صورت جوهرى متحصّل شده باشد.

# فرق دیگر اینکه تجدّد امثال، شامل همه عالم وجود است، اعم از مجرّدات و مادیات، اما حرکت جوهرى به اعتقاد ملاصدرا و پیروانش در عالم مجرّدات و مفارقات از ماده، راه ندارد؛ چراکه حالت منتظره در آن عالم وجود ندارد و سراسر همه فعلیت است.

مسئله جبر و اختیار یا جبر و تفویض و قضا و قدر، یکى از مسائل مهم کلامى و اعتقادى است که مولانا جلال‎الدین محمد بلخى رومى در مثنوى شریف بیش از دیگر مسائل اصولى‏ به آن اهمیت داده و همه‏ جا مخصوصاً در مجلد اول و پنجم، آن را دنبال کرده و در هر موضع با تقریر و تمثیلى تازه در تشیید مبانى عقیده خود که اثبات اختیار و انکار جبر است، سخت کوشیده و پافشارى نموده است<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>.

نویسنده پس از استخراج هشت دلیل از اشعار مولوی بر اثبات اختیار و رد دیدگاه جبریان می‎افزاید: « پنهان نماند که آنچه تا اینجا گفته شد و آن همه تلاشى که براى اثبات اختیار بشر به‎کار رفت، همه از جهت رعایت اصول کلامى و مماشات با حجج و براهین عقلى و استحسانات خطابى بود؛ اما از نظر تحقیق و کشف و شهود عرفانى که همه موجودات امکانى را ظل وجود و پرتو ذات حق و مظهر اسماء و صفات الهى ببینند و حقیقت‏ '''كُلُّ شَيْ‎ءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ'''‎ ﴿القصص: 88﴾ را به‎عیان مشاهده کنند، همچنین با منطق کسانى که قضیه وحدت وجود و توحید حقیقى صفات و افعال واجب را پذیرفته و آن را به درجه‏ «عین‎الیقین» و «حق‎الیقین» دریافته باشند، دیگر از هستى مستعار و نمودار اختیار بشر اثرى نیست، بلکه هرچه هست اثر حق و فعل حق است<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>.

<references/>