رسالة الآثار العلوية: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|رسالة الآثار العلوية

|data-type='otherBookNames'|

|data-type='authors'|[[ابن رشد، محمد بن احمد]] (نويسنده)

|data-type='language'|عربي

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BBR‎‏ ‎‏642‎‏ ‎‏1373  

|data-type='subject'|ابن رشد، محمد بن احمد، 520 - 595ق. - واژگان  

|data-type='publisher'|دار الفکر اللبناني  

|data-type='publishPlace'|لبنان - بيروت

|ata-type='publishYear'|مجلد1: 1994م ,   

|-class='articleCode'

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE01777AUTOMATIONCODE

'''رسالة الآثار العُلوية''' اثر ابن رشد (متوفای 595ق)، شرح متوسط بر «متئورولوگیکا» یا «پدیده‎های جوی» ارسطو و برداشت‎ها و فهم وی از آن اثر می‎باشد.

آثار عُلوی، یا کائنات الجو، عنوانی كه فلاسفه اسلامی در مورد مباحث مربوط به پدیده‎های جوی به كار برده‎اند. در نظر این دانشمندان، آثار علوی یكی از 8 بخش اصلی دانش‎های طبیعی است كه «باز نماینده و خبر دهنده بُوَد از حادثه‎هایی كه در هوا پیدا شود چون رعدوبرق و باران و برف و شگفتی‎هایی كه بر زمین بُوَدْ چون بیرون آمدن چشمه‎ها و روان گشتن كاریزها و رودها از كوه‎ها و آن چیزها كه در زمین تولد كند مانند جوهرهایی كه آن را فلزات گویند و انواع كبریت (گوگرد) و زیبق (جیوه) و زاج و مانند این». زمینه اصلی این مباحث، كتاب «متئورولوگیای» ارسطوست كه توسط یحیی بن بطریق از مترجمان دوره مأمون عباسی، از سریانی به عربی ترجمه شده است. این كتاب از لحاظ ریشه‎یابی عقاید مربوط به زمین‎شناسی و هواشناسی و چگونگی تكوین نظریه‎های مربوط به طبیعیات، در میان مسلمانان اهمیت بسزایی دارد و از سده 3ق/9م توجه اهل‎فن را به خود برانگیخته و اینان در توضیح و یا تكمیل آن، كتاب‎ها نوشته‎اند که از جمله آن‎ها، ابن رشد می‎باشد<ref>موحد، صمد، ج1، ص110</ref>.

این رساله، از گروه رساله‎های ارسطو در علم طبیعت است. «رساله فیزیک» نخستین مباحثی است که ارسطو در کتابش ذکر کرده است. در این بخش، از اصول کلی تغییر، نامتناهی، مکان، خلأ و زمان سخن گفته شده است. پس‎ازآن، رساله «در آسمان» است که موضوع آن، نشان دادن تمایز اساسی میان جهان فوق قمر و جهان تحت قمر است. در ادامه آن، رساله «در کون و فساد» می‎آید که ادامه بررسی اجسام تحت قمر و خصوصیات اساسی آن‎ها، یعنی کون و فساد است و موضوع آن، عمدتاً بررسی عناصر چهارگانه، ماهیت آن‎ها و تبدل آن‎ها به یکدیگر است و بالاخره، رساله حاضر که رساله «آثار علوی» است که موضوع آن، به‎طورکلی، ارائه نظریه بدیع وجود دو بخار خشک و تر است که ارسطو به یاری آن، پدیده‎هایی را که در جو و خشکی و دریا روی می‎دهد، مانند شهاب ثاقب، ستارگان دنباله‎دار، راه شیری، باران، مه، برف، تگرگ، باد، زمین‎لرزه، رعدوبرق، صاعقه و رنگین‎کمان، هاله، رودها و دریاها و سنگ‎ها و فلزات را تبیین می‎کند. وی بر آن است که گویی جریانی دائمی از مرکز زمین به‎سوی بالاترین نقاط جو حرکت می‎کند و دوباره به آن باز می‎گردد<ref>ر.ک: سعادت، اسماعیل، صفحه نه- یازده</ref>.

لکن ابن رشد این کتاب را خلاصه کرده و با مقاله‎ای درباره طبیعت ستاره‎ها آغاز نموده است. در ادامه عناصر، جایگاه آتش و هوا، شهاب‎ها و ستارگان دنباله‎دار، منشأ حقیقی ستارگان دنباله‎دار، شکیل راه شیری، تشکیل ابر و مه، شبنم، باران، پدید آمدن تگرگ، عقاید نادرست درباره تشکیل بادها و جابه‎جایی آب‎ها و قاره‎ها سخن گفته است<ref>متن کتاب، ص27- 33</ref>. ایشان در مقاله دوم، از دریا و منشأ و مکان و نقش دریاها، شوری دریا، منشأ بادها، بادهای شمال و جنوب، جهت بادها درجات حرارت، زلزله‎ها و نظریات قدیم درباره آن‎ها و رعدوبرق، بحث کرده است<ref>همان، ص43- 63</ref>.

آثار علوی، در میان آثار ارسطو جایی ممتاز دارد، هم از جهت صورت و هم از جهت محتوا. این تنها رساله‎ای است که درعین‎حال، به قلمروهای متفاوت علوم، مانند نجوم، جغرافیا، فیزیک، هندسه، نورشناسی، زمین‎شناسی، زلزله‎شناسی، آتشفشان‎شناسی، شیمی و حتی هواشناسی، به معنای امروزی کلمه، یعنی پیش‎بینی هوا، می‎پردازد. همین تنوع موضوعات، آثار علوی را سندی استثنایی کرده است<ref>سعادت، اسماعیل، ص7- 8</ref>.