۰
ویرایش
تفسیر راهنما: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
«'''تفسير راهنما'''»، تأليف '''[[آيت‌الله اكبر هاشمى رفسنجانى]]''' و جمعى از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن، تفسيرى است گران‌بها از قرآن مجيد، براى دسترسى آسان و سريع مبلغان اسلامى و فرهيختگان دين‌پژوه به موضوعات قرآنى <ref> | «'''تفسير راهنما'''»، تأليف '''[[آيت‌الله اكبر هاشمى رفسنجانى]]''' و جمعى از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن، تفسيرى است گران‌بها از قرآن مجيد، براى دسترسى آسان و سريع مبلغان اسلامى و فرهيختگان دين‌پژوه به موضوعات قرآنى <ref>مقدمه، ج 1، ص 17</ref> كه به زبان فارسى و قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، تدوين شده است. | ||
هدف از تدوين و تنظيم اين اثر، تهيه مجموعه‌اى بود كه كليد مفاهيم و معارف قرآنى بشمار آيد <ref> | هدف از تدوين و تنظيم اين اثر، تهيه مجموعه‌اى بود كه كليد مفاهيم و معارف قرآنى بشمار آيد <ref> پيشگفتار، ج 1، ص 12</ref>. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
كتاب با دو مقدمه از نويسنده و آقاى على خراسانى (رئيس مركز فرهنگ و معارف قرآن) آغاز و مطالب در بيست و يك جلد، تنظيم شده است. | كتاب با دو مقدمه از نويسنده و آقاى على خراسانى (رئيس مركز فرهنگ و معارف قرآن) آغاز و مطالب در بيست و يك جلد، تنظيم شده است. | ||
نويسنده، اين اثر را در دوران مبارزات خود، در زندان‌هاى ساواك تدوين نموده است. وى به رغم كمبود ابزارهاى پژوهش، با بررسى همه آيات قرآن و تأمل در آن‌ها، 30000 برداشت از مفهوم‌ها و موضوعات قرآن كريم را در 22 دفتر دويست برگ، در سه سال فراهم آورده است <ref> | نويسنده، اين اثر را در دوران مبارزات خود، در زندان‌هاى ساواك تدوين نموده است. وى به رغم كمبود ابزارهاى پژوهش، با بررسى همه آيات قرآن و تأمل در آن‌ها، 30000 برداشت از مفهوم‌ها و موضوعات قرآن كريم را در 22 دفتر دويست برگ، در سه سال فراهم آورده است <ref>همان</ref>. | ||
وى هم‌زمان با فيش‌بردارى و نمايه‌زنى و نگارش موضوعات - كه مقدمه رسيدن به فرهنگ جامعى از موضوعات قرآن بود - دريافت كه عرضه مجموعه برداشت‌هاى ذيل هر آيه به شكل مستقل نيز فوايد بسيار دارد؛ زيرا در ميان تفاسير ترتيبى جاى چنين اثرى خالى بود و مى‌توانست پشتوانه طرح عظيم كليد راهيابى به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم باشد. بدين ترتيب، تفسير راهنما كه مجموعه‌اى بيست مجلدى و مشتمل بر ده‌ها هزار برداشت است، شكل گرفت <ref> | وى هم‌زمان با فيش‌بردارى و نمايه‌زنى و نگارش موضوعات - كه مقدمه رسيدن به فرهنگ جامعى از موضوعات قرآن بود - دريافت كه عرضه مجموعه برداشت‌هاى ذيل هر آيه به شكل مستقل نيز فوايد بسيار دارد؛ زيرا در ميان تفاسير ترتيبى جاى چنين اثرى خالى بود و مى‌توانست پشتوانه طرح عظيم كليد راهيابى به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم باشد. بدين ترتيب، تفسير راهنما كه مجموعه‌اى بيست مجلدى و مشتمل بر ده‌ها هزار برداشت است، شكل گرفت <ref>همان</ref>. | ||
منابعى كه پژوهشگران اين اثر براى آشنايى بيشتر با واژگان قرآنى، از آن‌ها بهره برده‌اند، عبارتند از: مفردات راغب؛ لسان العرب؛ القاموس المحيط؛ المصباح المنير؛ معجم مقاييس اللغة؛ تاج العروس؛ نهايه ابن اثير و صحاح جوهرى <ref> | منابعى كه پژوهشگران اين اثر براى آشنايى بيشتر با واژگان قرآنى، از آن‌ها بهره برده‌اند، عبارتند از: مفردات راغب؛ لسان العرب؛ القاموس المحيط؛ المصباح المنير؛ معجم مقاييس اللغة؛ تاج العروس؛ نهايه ابن اثير و صحاح جوهرى <ref>مقدمه على خراسانى، ج 1، ص 18</ref>. | ||
همچنين افزون بر دقت‌ورزى فردى و گروهى در باره آيات، براى برداشت‌هاى بيشتر دست‌كم به ده تفسير مراجعه شده است كه عبارتند از: مجمع البيان طبرسى؛ الميزان علامه طباطبايى؛ تبيان شيخ طوسى؛ تفسير كبير فخر رازى؛ تفسير كشاف زمخشرى؛ تفسير قُرطُبى؛ كشف الأسرار ميبدى؛ روح المعاني آلوسى؛ التحرير و التنوير ابن عاشور و في ظلال القرآن سيد قطب <ref> | همچنين افزون بر دقت‌ورزى فردى و گروهى در باره آيات، براى برداشت‌هاى بيشتر دست‌كم به ده تفسير مراجعه شده است كه عبارتند از: مجمع البيان طبرسى؛ الميزان علامه طباطبايى؛ تبيان شيخ طوسى؛ تفسير كبير فخر رازى؛ تفسير كشاف زمخشرى؛ تفسير قُرطُبى؛ كشف الأسرار ميبدى؛ روح المعاني آلوسى؛ التحرير و التنوير ابن عاشور و في ظلال القرآن سيد قطب <ref>همان</ref>. | ||
مأخذهاى روايى براى استخراج روايات تفسيرى اين اثر، عبارتند از: احتجاج طبرسى؛ اختصاص شيخ مفيد؛ استبصار شيخ طوسى؛ الميزان علامه طباطبايى؛ امالى شيخ صدوق؛ امالى شيخ طوسى؛ بحار الأنوار علامه مجلسى؛ تفسير برهان؛ بصائر الدرجات؛ تأويل الآيات الظاهرة؛ تفسير تبيان؛ تحف العقول؛ توحيد صدوق؛ تهذيب شيخ طوسى؛ ثواب الأعمال شيخ صدوق؛ خصال شيخ صدوق؛ الدر المنثور جلال‌الدين سيوطى؛ دعائم الإسلام؛ رجال كشى؛ تفسير صافى؛ تفسير طبرى؛ علل الشرائع؛ تفسير عياشى؛ عيون أخبار الرضا؛ غيبت شيخ طوسى؛ غيبت نعمانى؛ تفسير فرات كوفى؛ قرب الإسناد؛ تفسير قمى؛ كافى؛ كشف الغُمة؛ كمال الدين صدوق؛ مجمع البيان؛ محاسن برقى؛ معاني الأخبار؛ مصباح الشريعة؛ مناقب ابن شهرآشوب؛ من لا يحضره الفقيه؛ نهج البلاغه و نور الثقلين <ref> | مأخذهاى روايى براى استخراج روايات تفسيرى اين اثر، عبارتند از: احتجاج طبرسى؛ اختصاص شيخ مفيد؛ استبصار شيخ طوسى؛ الميزان علامه طباطبايى؛ امالى شيخ صدوق؛ امالى شيخ طوسى؛ بحار الأنوار علامه مجلسى؛ تفسير برهان؛ بصائر الدرجات؛ تأويل الآيات الظاهرة؛ تفسير تبيان؛ تحف العقول؛ توحيد صدوق؛ تهذيب شيخ طوسى؛ ثواب الأعمال شيخ صدوق؛ خصال شيخ صدوق؛ الدر المنثور جلال‌الدين سيوطى؛ دعائم الإسلام؛ رجال كشى؛ تفسير صافى؛ تفسير طبرى؛ علل الشرائع؛ تفسير عياشى؛ عيون أخبار الرضا؛ غيبت شيخ طوسى؛ غيبت نعمانى؛ تفسير فرات كوفى؛ قرب الإسناد؛ تفسير قمى؛ كافى؛ كشف الغُمة؛ كمال الدين صدوق؛ مجمع البيان؛ محاسن برقى؛ معاني الأخبار؛ مصباح الشريعة؛ مناقب ابن شهرآشوب؛ من لا يحضره الفقيه؛ نهج البلاغه و نور الثقلين <ref>همان، ص 19</ref>. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
در مقدمه نويسنده، ضمن توضيح شيوه كار به اهداف وى از تدوين اين اثر، اشاره شده است <ref> | در مقدمه نويسنده، ضمن توضيح شيوه كار به اهداف وى از تدوين اين اثر، اشاره شده است <ref>ج 1، ص 5</ref>. | ||
در مقدمه آقاى على خراسانى، سير تكوين اثر، اصول و ضوابط تدوين و ويژگى‌هاى آن توضيح داده شده است <ref> | در مقدمه آقاى على خراسانى، سير تكوين اثر، اصول و ضوابط تدوين و ويژگى‌هاى آن توضيح داده شده است <ref> همان، ص 15</ref>. | ||
اصول هماهنگى كار پژوهشگرانى كه در تدوين و شكل‌گيرى اين اثر نفيس، همكارى داشته‌اند، چنين است: | اصول هماهنگى كار پژوهشگرانى كه در تدوين و شكل‌گيرى اين اثر نفيس، همكارى داشته‌اند، چنين است: | ||
1. برداشت‌ها بر اساس مشهورترين قرائت؛ يعنى قرائت حفص از عاصم كه منتسب به قرائت اميرالمؤمنين(ع) است، صورت گرفته و از قرائت‌هاى ديگر، هرچند مشهور، برداشتى نشده است <ref> | 1. برداشت‌ها بر اساس مشهورترين قرائت؛ يعنى قرائت حفص از عاصم كه منتسب به قرائت اميرالمؤمنين(ع) است، صورت گرفته و از قرائت‌هاى ديگر، هرچند مشهور، برداشتى نشده است <ref>مقدمه على خراسانى، ج 1، ص 17</ref>. | ||
2. همه برداشت‌هاى ارائه‌شده، مورد پذيرش پژوهشگران اين طرح است و محققان تنها بر پايه سخن ديگران، برداشتى ارائه نكرده‌اند. البته برداشت‌هاى احتمالى نيز براى جامعيت كار آورده شده و با نهادن ستاره مشخص شده‌اند <ref> | 2. همه برداشت‌هاى ارائه‌شده، مورد پذيرش پژوهشگران اين طرح است و محققان تنها بر پايه سخن ديگران، برداشتى ارائه نكرده‌اند. البته برداشت‌هاى احتمالى نيز براى جامعيت كار آورده شده و با نهادن ستاره مشخص شده‌اند <ref>همان، ص 18</ref>. | ||
3. براى جامعيت برداشت‌ها، پژوهشگران به قيود و اوصاف، شأن نزول‌ها، مفاهيم التزامى و سياق و ساختار ادبى آيات توجه داشته‌اند <ref> | 3. براى جامعيت برداشت‌ها، پژوهشگران به قيود و اوصاف، شأن نزول‌ها، مفاهيم التزامى و سياق و ساختار ادبى آيات توجه داشته‌اند <ref>همان</ref>. | ||
4. هريك از آيات به‌تنهايى بررسى شده و هيچ‌گاه از دو يا چند آيه - هرچند كاملا به‌هم‌پيوسته باشند - يك‌جا برداشت نشده است <ref>همان</ref>. | 4. هريك از آيات به‌تنهايى بررسى شده و هيچ‌گاه از دو يا چند آيه - هرچند كاملا به‌هم‌پيوسته باشند - يك‌جا برداشت نشده است <ref>همان</ref>. | ||
5. تا حد امكان، ترجمه ارائه شده در ذيل آيات، هماهنگ با فهم نويسندگان تفسير و سازگار با برداشت‌ها است <ref> | 5. تا حد امكان، ترجمه ارائه شده در ذيل آيات، هماهنگ با فهم نويسندگان تفسير و سازگار با برداشت‌ها است <ref>همان</ref>. | ||
6. در ذيل برداشت‌هايى كه به‌روشنى از آيات استفاده نشده، چگونگى برداشت توضيح داده شده است <ref> | 6. در ذيل برداشت‌هايى كه به‌روشنى از آيات استفاده نشده، چگونگى برداشت توضيح داده شده است <ref> همان</ref>. | ||
7. با آنكه اين تفسير در زمره تفسيرهاى روايى نيست، رواياتى كه به بيان ظواهر آيات پرداخته و ابهامى را از آن زدوده، مورد توجه قرار گرفته و متن عربى و ترجمه آن در پايان برداشت‌ها آمده است <ref> | 7. با آنكه اين تفسير در زمره تفسيرهاى روايى نيست، رواياتى كه به بيان ظواهر آيات پرداخته و ابهامى را از آن زدوده، مورد توجه قرار گرفته و متن عربى و ترجمه آن در پايان برداشت‌ها آمده است <ref>همان</ref>. | ||
8. موضوعات و كليدواژه‌هاى اصلى هر آيه در پايان هريك آمده است <ref> | 8. موضوعات و كليدواژه‌هاى اصلى هر آيه در پايان هريك آمده است <ref>همان</ref>. | ||
9. در ذيل هر برداشت، تمام يا بخشى از آيه مستند برداشت، ذكر شده و در چينش برداشت‌ها، ترتيب منطقى رعايت شده است <ref> | 9. در ذيل هر برداشت، تمام يا بخشى از آيه مستند برداشت، ذكر شده و در چينش برداشت‌ها، ترتيب منطقى رعايت شده است <ref>همان</ref>. | ||
برخى از ويژگى‌هاى اثر حاضر، از اصول و مبانى پيش‌گفته روشن مى‌شود؛ بااين‌حال، مهم‌ترين ويژگى‌هاى اين اثر، عبارت است از: | برخى از ويژگى‌هاى اثر حاضر، از اصول و مبانى پيش‌گفته روشن مى‌شود؛ بااين‌حال، مهم‌ترين ويژگى‌هاى اين اثر، عبارت است از: | ||
1. جامعيت: نگرش اين اثر بر پايه رنگ و حال و هواى خاصى همچون ادب، عرفان، كلام، تربيت و علوم عقلى و نقلى نبوده، بلكه از همه سو و هر زاويه، به مفاهيم قرآنى نگريسته است. بر اين اساس، موضوعات گوناگون در عرصه‌هاى مختلف از قرآن كريم برداشت شده است <ref> | 1. جامعيت: نگرش اين اثر بر پايه رنگ و حال و هواى خاصى همچون ادب، عرفان، كلام، تربيت و علوم عقلى و نقلى نبوده، بلكه از همه سو و هر زاويه، به مفاهيم قرآنى نگريسته است. بر اين اساس، موضوعات گوناگون در عرصه‌هاى مختلف از قرآن كريم برداشت شده است <ref>همان، ص 19</ref>. | ||
2. نوآورى: در اين اثر، همراه بهره‌ورى از آرا و انظار مفسران بزرگ، نوانديشى‌ها و نوزايى‌ها نيز جلوه يافته كه هم تراويده ذهن جوان و پوياى طراح آن و هم برخاسته از ديدگاه‌هاى نوگرايانه محققان مركز بوده است <ref> | 2. نوآورى: در اين اثر، همراه بهره‌ورى از آرا و انظار مفسران بزرگ، نوانديشى‌ها و نوزايى‌ها نيز جلوه يافته كه هم تراويده ذهن جوان و پوياى طراح آن و هم برخاسته از ديدگاه‌هاى نوگرايانه محققان مركز بوده است <ref>همان</ref>. | ||
3. طراحى تازه در ارائه مطالب: هر موضوع و مفهومى كه از ظاهر آيات برداشت شده، با شماره مستقل ثبت گشته و هرگاه برداشتى به‌سادگى از ظاهر آيه ممكن نبوده، توضيحى فشرده در پى آن آمده است <ref> | 3. طراحى تازه در ارائه مطالب: هر موضوع و مفهومى كه از ظاهر آيات برداشت شده، با شماره مستقل ثبت گشته و هرگاه برداشتى به‌سادگى از ظاهر آيه ممكن نبوده، توضيحى فشرده در پى آن آمده است <ref>همان</ref>. | ||
4. جداسازى برداشت‌هاى قرآنى از روايات: سخن معصومان(ع) كه مفسران حقيقى قرآنند، در پى برداشت‌هاى قرآنى ذكر گشته تا ميان آن‌ها آميختگى پيش نيايد. البته به رواياتى اكتفا شده كه جنبه تفسيرى دارند و ابهامى از آيه مى‌زدايند، يا مطلبى افزون بر برداشت‌هاى استخراج‌شده دارند و يا يكى از احتمال‌هاى راه‌يافته در آيه را تعين مى‌بخشند. مجموعِ اين روايات نزديك به 3000 عدد است <ref> | 4. جداسازى برداشت‌هاى قرآنى از روايات: سخن معصومان(ع) كه مفسران حقيقى قرآنند، در پى برداشت‌هاى قرآنى ذكر گشته تا ميان آن‌ها آميختگى پيش نيايد. البته به رواياتى اكتفا شده كه جنبه تفسيرى دارند و ابهامى از آيه مى‌زدايند، يا مطلبى افزون بر برداشت‌هاى استخراج‌شده دارند و يا يكى از احتمال‌هاى راه‌يافته در آيه را تعين مى‌بخشند. مجموعِ اين روايات نزديك به 3000 عدد است <ref>همان</ref>. | ||
5. تهيه فهرست موضوعى: در پايان هر آيه و آن‌گاه، در پايان هر جلد، موضوعات و مفهوم‌هاى فرادست‌آمده، به‌صورت الفبايى - موضوعى، تدوين گشته و در نمايه عنوان‌هاى اصلى و فرعى دسته‌بندى شده‌اند. اين نمايه سرانجام در يك جا فراهم خواهد آمد. بدين‌سان، پژوهندگان مى‌توانند در هر موضوع خرد و كلان قرآنى، از اين اثر راهنمايى جويند. | 5. تهيه فهرست موضوعى: در پايان هر آيه و آن‌گاه، در پايان هر جلد، موضوعات و مفهوم‌هاى فرادست‌آمده، به‌صورت الفبايى - موضوعى، تدوين گشته و در نمايه عنوان‌هاى اصلى و فرعى دسته‌بندى شده‌اند. اين نمايه سرانجام در يك جا فراهم خواهد آمد. بدين‌سان، پژوهندگان مى‌توانند در هر موضوع خرد و كلان قرآنى، از اين اثر راهنمايى جويند. | ||