تعاليق ابن باجة علی منطق الفارابي: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class='wikiInfo'>

|+ |

! نام کتاب!! data-type='bookName'|تعاليق ابن باجة علی منطق الفارابي

|data-type='otherBookNames'|الـفصول الخمسه. شرح

|data-type='authors'|[[ فارابي، محمد بن محمد]] (نويسنده)

[[ابن‌باجه، محمد بن يحيي]] (نويسنده)

|data-type='language'|عربي   

|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BC‎‏ ‎‏66‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏7  

|data-type='subject'|فارابي، محمد بن محمد، 260؟ - 339ق. ايساغوجي - نقد و تفسير  

|data-type='publisher'|دار المشرق  

|data-type='publishPlace'|لبنان - بيروت  

|data-type='publishYear'| 1994م  

|-class='articleCode'

|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE1774AUTOMATIONCODE

'''تعاليق ابن باجة علی منطق الفارابي'''، تألیف ابوبکر بن صائع، معروف به ابن باجه (متوفی 1138ق)، تعلیقه‎های وی بر آثار ابونصر فارابی (متوفی 950ق) است که با تحقیق ماجد فخری منتشر شده است.

# تعالیق بر دو کتاب ایساغوجی و فصول خمسه فارابی؛

ابن باجه ابتدا پاره‎ای از نص کتاب فارابی را برگرفته و سپس به تفسیر و تبیین عبارات و ارتباط آن با دیگر اقوال فارابی پرداخته است؛ البته وی شیوه یکسانی را به کار نبرده است. او از ابتدای سه مقالات اول یا از اواخر آنها آنچه را شایسته تعلیق یا تفسیر دیده انتخاب کرده و باقی را رها کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص10</ref>.  

«ایساغوجی»، اولین اثر فارابی است که ابن باجه بر آن تعلیقه زده است. در ابتدای بحث پیرامون این کتاب به این نکته اشاره شده که ابونصر فارابی پیشاپیش منطقیون عصرش، تعدادی از کتب مقدماتی و زمینه‎ساز (التوطئة) را برای مطالعه منطق تألیف کرد که تاکنون از این آثار، چهار اثر یافت شده که عبارتند از: «رساله‎ای که ابونصر محمد بن محمد فارابی کتابش در منطق را با آن آغاز کرده است»، «فصولی که مشتمل است بر آنچه نوآموزان منطق به آن محتاجند و مجموعا پنج فصل است»، «کتاب ایساغوجی یا مدخل» و «كتاب الألفاظ المستعملة في المنطق». با وجود دشواری شناسایی ارتباط بین این کتب چهارگانه و بین دیگر آثار نظیر این‎ها که در مراجع قدیمی به فارابی نسبت داده شده، سه کتاب اول، وحدت منسجمی را تشکیل می‎دهند که در مجموع، قضایای مدخلی را که طالبان منطق ارسطو به‎طور عام و ناظران در کتاب مقولات به‎طور خاص به آن نیازمند هستند، حل‎ و فصل می‎کنند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص26-25</ref>. ‎

جزء دوم از تعلیقات ابن باجه، تعلیقاتی بر مقولات و لواحق آن مانند: «ارتیاض بر کتاب مقولات»، «غرض کتاب مقولات»، «قول در لواحق مقولات» است. نویسنده در این بخش بر مقولات عشر و اجناس عالیه ذکرشده در جزء اول کتاب مقولات فارابی، تعلیقه زده است. سپس لواحق مقولاتی را که از حیث فروع با آن مختلف است، به دنبال آن آورده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص13</ref>.  

جزء سوم تعلیقات، پیرامون «كتاب العبارة» است و مشتمل بر شروحی است که در کتاب‎های «غرض أبي‎نصر في كتاب باري‎ أرمينياس»، «كلام علی كتاب العبارة» و فقرات مختصر دیگر پراکنده است. از تعارض گزیده‎های فارابی در این تعالیق معلوم می‎شود که نسخه‎ای که ابن باجه بر آن اعتماد کرده، «شرح كتاب العبارة» که در سال 1960م، دو مستشرق به نام ویلهم کوتش و ستانلی مارو منتشر کرده‎اند، نیست؛ بلکه جزء خاصی از كتاب العبارة از «كتاب مختصر جميع الكتب المنطقية» محفوظ در مجموعه فیض‎الله افندی در استانبول است<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>.  

آخرین بخش این تعلیقات، پیرامون دو کتاب القياس و التحليل فارابی است. چه‎بسا مهم‎ترین مطالب این تعلیقات اشارات ابن باجه به شکل رابع از قیاس منسوب به جالینوس است. ارسطو چنان‎که معروف است به سه قسم قیاس بسنده کرده و در مصادر عربی ادخال شکل چهارم به جالینوس نسبت داده می‎شود. بااینکه فارابی شکل چهارم را در کتاب «القياس الصغير» نیاورده است، ابن باجه به‎تفصیل از آن سخن گفته است. بنابراین تعالیق ابن باجه بر قیاس به‎منزله جایگزین نسخه مفقود کتاب القياس فارابی است<ref>ر.ک: همان، ص18؛ متن کتاب، ص187</ref>.

<references/>