۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
مکي بن أبيطالب و تفسير القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
لینک درون متنی
جز (جایگزینی متن - 'علوم قرآني' به 'علوم قرآنی') |
(لینک درون متنی) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class= | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR14016J1.jpg|بندانگشتی|مکي بن أبيطالب و تفسير القرآن]] | [[پرونده:NUR14016J1.jpg|بندانگشتی|مکي بن أبيطالب و تفسير القرآن]] | ||
{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right" | {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right" | ||
|+ | |+ | ||
|- | |- | ||
! نام کتاب!! data-type= | ! نام کتاب!! data-type="bookName" |مکي بن أبيطالب و تفسير القرآن | ||
|- | |- | ||
|نام های دیگر کتاب | |نام های دیگر کتاب | ||
|data-type= | | data-type="otherBookNames" | | ||
|- | |- | ||
|پدیدآورندگان | |پدیدآورندگان | ||
|data-type= | | data-type="authors" |[[فرحات، احمد حسن ]] (نويسنده) | ||
|- | |- | ||
|زبان | |زبان | ||
|data-type= | | data-type="language" |عربي | ||
|- | |- | ||
|کد کنگره | |کد کنگره | ||
|data-type= | | data-type="congeressCode" style="direction:ltr" |BP 92/8 /م8ف4 | ||
|- | |- | ||
|موضوع | |موضوع | ||
|data-type= | | data-type="subject" |تفسير - فن | ||
قرآن - علوم قرآنی | قرآن - علوم قرآنی | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
|- | |- | ||
|ناشر | |ناشر | ||
|data-type= | | data-type="publisher" |دار الفرقان | ||
|- | |- | ||
|مکان نشر | |مکان نشر | ||
|data-type= | | data-type="publishPlace" |عمان | ||
|- | |- | ||
||سال نشر | ||سال نشر | ||
|ata-type= | | ata-type="publishYear" |مجلد1: 1404ق , | ||
|-class= | |- class="articleCode" | ||
|کد اتوماسیون | |کد اتوماسیون | ||
|data-type= | | data-type="automationCode" |AUTOMATIONCODE14016AUTOMATIONCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''مکي بن أبي طالب و تفسير القرآن''' تألیف احمد حسن فرحات به بررسی زندگانی فقیه و مفسر مالکی، مکی بن ابی‌طالب اندلسی (متوفی 437ق) و آثار و دیدگاه‌های او در زمینه تفسیر قرآن اختصاص دارد. | '''مکي بن أبي طالب و تفسير القرآن''' تألیف احمد حسن فرحات به بررسی زندگانی فقیه و مفسر مالکی، [[مکی بن حموش|مکی بن ابی‌طالب اندلسی]] (متوفی 437ق) و آثار و دیدگاه‌های او در زمینه تفسیر قرآن اختصاص دارد. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
نویسنده در مقدمه کتاب در رابطه با چگونگی گردآوری و نگارش اثر چنین می‌نویسد که به هنگام آغاز تحقیق کتاب تنها یکی از آثار مکی بن ابی‌طالب یعنی | نویسنده در مقدمه کتاب در رابطه با چگونگی گردآوری و نگارش اثر چنین می‌نویسد که به هنگام آغاز تحقیق کتاب تنها یکی از آثار [[مکی بن حموش|مکی بن ابی‌طالب]] یعنی «[[الإبانة عن معاني القراءات|الإبانة عن معانی القرائات]]» با تحقیق دکتر عبدالفتاح اسماعیل شبلی منتشر شده بود. آثار دیگر مؤلف یکی پس از دیگری بعد از تاریخ انتشار کتاب منتشر گردید. به گفته نویسنده این طبع از اثر همان طبع گذشته با اندک تغییراتی است. او ابراز امیدواری کرده که با استفاده از کتبی که در طول این مدت منتشر شده کتابش را مورد بازبینی قرار دهد<ref>ر.ک: مقدمه، ص8-5</ref>. | ||
از جمله مباحث مطرح شده در تمهید کتاب، اوضاع علمی عصر مکی است. با توجه به این‌که مکی بن ابی‌طالب در علوم قرآن و علوم عربی به یک نسبت معروف بوده است لذا نیاز مبرمی وجود دارد که این علوم به‌عنوان مدخل بحث مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا نویسنده در انتهای تمهید اوضاع و پیشرفت علوم قرآن و علوم عربی را با اشاره به آثار تألیف شده در عصر مکی بررسی کرده است<ref>ر.ک: تمهید، ص37</ref>. | از جمله مباحث مطرح شده در تمهید کتاب، اوضاع علمی عصر [[مکی بن حموش|مکی]] است. با توجه به این‌که [[مکی بن حموش|مکی بن ابی‌طالب]] در علوم قرآن و علوم عربی به یک نسبت معروف بوده است لذا نیاز مبرمی وجود دارد که این علوم به‌عنوان مدخل بحث مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا نویسنده در انتهای تمهید اوضاع و پیشرفت علوم قرآن و علوم عربی را با اشاره به آثار تألیف شده در عصر مکی بررسی کرده است<ref>ر.ک: تمهید، ص37</ref>. | ||
در اولین باب کتاب، زندگانی مکی با ذکر نام، نسب، ولادت، مسافرت‌ها، اساتید، شاگردان و اطلاعاتی درباره مذهب کلام و فقهی و جایگاه اجتماعی او مطرح شده است. او اگرچه مالکی مذهب بوده است اما به گفته نویسنده مالکی بودن او سبب تقید و پایبندی او به این مذهب نمی‌شد و مقلد نبود بلکه مجتهد بود و همیشه ملتزم به آراء فقهای مالکی نبود بلکه در مسائل مناقشه می‌کرد و با ذکر ادله به دیدگاه صحابه و تابعین و مذاهب دیگر استشهاد می‌کرد و از سخنش تعصب مذهبی استشمام نمی‌شد؛ بلکه بسیاری اوقات غیر مذهبش را ترجیح می‌دهد و این بر وسعت دید و کاوش او از حق و التزامش به آن حکایت می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص76</ref>. | در اولین باب کتاب، زندگانی مکی با ذکر نام، نسب، ولادت، مسافرت‌ها، اساتید، شاگردان و اطلاعاتی درباره مذهب کلام و فقهی و جایگاه اجتماعی او مطرح شده است. او اگرچه مالکی مذهب بوده است اما به گفته نویسنده مالکی بودن او سبب تقید و پایبندی او به این مذهب نمی‌شد و مقلد نبود بلکه مجتهد بود و همیشه ملتزم به آراء فقهای مالکی نبود بلکه در مسائل مناقشه می‌کرد و با ذکر ادله به دیدگاه صحابه و تابعین و مذاهب دیگر استشهاد می‌کرد و از سخنش تعصب مذهبی استشمام نمی‌شد؛ بلکه بسیاری اوقات غیر مذهبش را ترجیح می‌دهد و این بر وسعت دید و کاوش او از حق و التزامش به آن حکایت می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص76</ref>. | ||
زندگانی مکی سرشار از انواع فعالیت‌های علمی بود؛ مسافرت به مصر و حجاز برای دیدار علما و فراگیری دانش آن‌ها، هجرت به اندلس و آموزش و تدریس و مقیم شدن برای تألیف و تصنیف از جمله این فعالیت‌هاست. او کتاب‌خانه بزرگی در شاخه‌های مختلف اسلامی از خود به‌جای گذارد؛ اگرچه اغلب آن در علوم قرآن و عربی است. به همین جهت برای مکی مطالعه و تحقیق لغت و تألیف در این زمینه هدف مستقلی نبوده است؛ بلکه لغت در خدمت قرآن و علوم قرآنی و وسیله‌ای برای فهم و مطالعات قرآن بوده است، نزد دیگر لغویین نیز آیات قرآن شواهدی برای لغت بود که قواعد آن را توضیح می‌داد و صحیح آن را از غلط تبیین می‌کرد. این موضوع اگرچه به‌خودی‌خود صحیح است اما دگرگون کردن موضوع است؛ چراکه وسیله غایت و غایت وسیله شده است<ref>ر.ک: همان، ص87</ref>. نویسنده معتقد است که در بین محققین علوم قرآنی کسی مانند مکی در عمق و استواری در کثرت تألیفات و شمول آن بر انواع علوم قرآنی و گوناگونی در تقسیمات آن را نمی‌شناسم<ref>ر.ک: همان</ref>. | زندگانی مکی سرشار از انواع فعالیت‌های علمی بود؛ مسافرت به مصر و حجاز برای دیدار علما و فراگیری دانش آن‌ها، هجرت به اندلس و آموزش و تدریس و مقیم شدن برای تألیف و تصنیف از جمله این فعالیت‌هاست. او کتاب‌خانه بزرگی در شاخه‌های مختلف اسلامی از خود به‌جای گذارد؛ اگرچه اغلب آن در علوم قرآن و عربی است. به همین جهت برای [[مکی بن حموش|مکی]] مطالعه و تحقیق لغت و تألیف در این زمینه هدف مستقلی نبوده است؛ بلکه لغت در خدمت قرآن و علوم قرآنی و وسیله‌ای برای فهم و مطالعات قرآن بوده است، نزد دیگر لغویین نیز آیات قرآن شواهدی برای لغت بود که قواعد آن را توضیح می‌داد و صحیح آن را از غلط تبیین می‌کرد. این موضوع اگرچه به‌خودی‌خود صحیح است اما دگرگون کردن موضوع است؛ چراکه وسیله غایت و غایت وسیله شده است<ref>ر.ک: همان، ص87</ref>. نویسنده معتقد است که در بین محققین علوم قرآنی کسی مانند مکی در عمق و استواری در کثرت تألیفات و شمول آن بر انواع علوم قرآنی و گوناگونی در تقسیمات آن را نمی‌شناسم<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
در باب سوم، شیوه مکی در تفسیر قرآن کریم بررسی شده است. شیوه مکی تکیه بر تفسیر به مأثور است که به ترتیب درجات تفسیر قرآن به قرآن، حدیث صحیح، اسباب نزول، اقوال صحابه و تابعین، قصص و اخبار و اسرائیلیات استفاده می‌کند. در رابطه با مورد آخر چنین می‌خوانیم که مکی به تفسیر به نقل اخبار سیره نبوی و استفاده از آن‌ها بسنده نمی‌کند؛ بلکه اخبار تاریخی عمومی و اسرائیلیاتی که کتب تفسیر پیش از آن نقل می‌کنند را نیز ذکر می‌کند. او این داستان‌ها را همان‌گونه که نقل شده بدون این‌که نقد کند می‌آورد. بیشتر این داستان‌ها را از تفسیر طبری و مصادر دیگر پیش رویش نقل می‌کند. وی این اخبار را به راویان اول آن‌ها نسبت می‌دهد بدون این‌که اسانید آن‌ها را ذکر کند. برخی از این اخبار متعلق به خرافاتی درباره خلقت آسمان‌ها و زمین و چیزهای دیگری است که منابع اسرائیلیات آن‌ها را ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص274</ref>. | در باب سوم، شیوه [[مکی بن حموش|مکی]] در تفسیر قرآن کریم بررسی شده است. شیوه مکی تکیه بر تفسیر به مأثور است که به ترتیب درجات تفسیر قرآن به قرآن، حدیث صحیح، اسباب نزول، اقوال صحابه و تابعین، قصص و اخبار و اسرائیلیات استفاده می‌کند. در رابطه با مورد آخر چنین می‌خوانیم که مکی به تفسیر به نقل اخبار سیره نبوی و استفاده از آن‌ها بسنده نمی‌کند؛ بلکه اخبار تاریخی عمومی و اسرائیلیاتی که کتب تفسیر پیش از آن نقل می‌کنند را نیز ذکر می‌کند. او این داستان‌ها را همان‌گونه که نقل شده بدون این‌که نقد کند می‌آورد. بیشتر این داستان‌ها را از [[جامع البيان في تفسير القرآن (تفسير الطبري)|تفسیر طبری]] و مصادر دیگر پیش رویش نقل می‌کند. وی این اخبار را به راویان اول آن‌ها نسبت می‌دهد بدون این‌که اسانید آن‌ها را ذکر کند. برخی از این اخبار متعلق به خرافاتی درباره خلقت آسمان‌ها و زمین و چیزهای دیگری است که منابع اسرائیلیات آن‌ها را ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص274</ref>. | ||
در چهارمین باب کتاب، دیدگاه مکی در رابطه با علوم قرآن مطرح شده است. او درباره همه مباحث مانند اعجاز و بلاغت قرآن، قرائات و تجوید، نسخ و اعراب و موضوعات دیگر اظهارنظر کرده است؛ لذا نویسنده در ابتدای این باب خاطرنشان می‌کند که نمی‌توان در این باب همه آنچه او در رابطه با علوم قرآنی نوشته را متعرض شد؛ چراکه نگارش کتاب مستقلی را می‌طلبد. پس از آنجا که موضوع این کتاب «مکی و تفسیر قرآن» است در این باب مباحثی از این علم که ارتباط تنگاتنگی با تفسیر دارد در سه فصل اعراب، نسخ و قرائات مطرح شده است. در موضوع ناسخ و منسوخ دو کتاب «الإيجاز لناسخ القرآن و منسوخه» و «الإيضاح لناسخ القرآن و منسوخه» نوشته است. در کتاب اول خلاصه نظرات خود در موضوع نسخ را مطرح کرده که البته این کتاب به دست ما نرسیده است؛ اما در کتاب دیگر اصول نسخ را بسط و شرح کرده و دیدگاه‌های مختلف را درباره آن توضیح داده است<ref>ر.ک: همان، ص352و 459</ref>. | در چهارمین باب کتاب، دیدگاه مکی در رابطه با علوم قرآن مطرح شده است. او درباره همه مباحث مانند اعجاز و بلاغت قرآن، قرائات و تجوید، نسخ و اعراب و موضوعات دیگر اظهارنظر کرده است؛ لذا نویسنده در ابتدای این باب خاطرنشان می‌کند که نمی‌توان در این باب همه آنچه او در رابطه با علوم قرآنی نوشته را متعرض شد؛ چراکه نگارش کتاب مستقلی را می‌طلبد. پس از آنجا که موضوع این کتاب «مکی و تفسیر قرآن» است در این باب مباحثی از این علم که ارتباط تنگاتنگی با تفسیر دارد در سه فصل اعراب، نسخ و قرائات مطرح شده است. در موضوع ناسخ و منسوخ دو کتاب «الإيجاز لناسخ القرآن و منسوخه» و «الإيضاح لناسخ القرآن و منسوخه» نوشته است. در کتاب اول خلاصه نظرات خود در موضوع نسخ را مطرح کرده که البته این کتاب به دست ما نرسیده است؛ اما در کتاب دیگر اصول نسخ را بسط و شرح کرده و دیدگاه‌های مختلف را درباره آن توضیح داده است<ref>ر.ک: همان، ص352و 459</ref>. | ||
در آخرین باب از کتاب، جایگاه مکی و تأثیرش در مفسرین بعد از او بررسی شده است. تمام کسانی که شرح‌حال مکی را نوشته‌اند بر جلالت قدر و والایی منزلتش در علم و وسعت اطلاعات و تسلطش بر علوم قرآن و تفسیر اجماع دارند که احمد حسن فرحات به سخنان برخی از آن‌ها اشاره کرده است. نویسنده سپس به ارزش بالای تفسیر مکی اشاره کرده و این کتاب را بهترین دلیل بر گفته خود دانسته است. سپس کلام علما و مفسرین را بر این مطلب شاهد آورده است؛ از جمله قاضی عیاض می‌گوید: مکی تألیفات ارزشمندی در علوم قرآن و مانند آن دارد و «الهداية في التفسير» از بهترین نوشته‌هایش اوست. سپس در فصل دوم تأثیرپذیری ابن عطیه، قرطبی و ابوحیان از مکی تبیین شده است<ref>ر.ک: همان، ص537 و 540 و 547</ref>. | در آخرین باب از کتاب، جایگاه [[مکی بن حموش|مکی]] و تأثیرش در مفسرین بعد از او بررسی شده است. تمام کسانی که شرح‌حال [[مکی بن حموش|مکی]] را نوشته‌اند بر جلالت قدر و والایی منزلتش در علم و وسعت اطلاعات و تسلطش بر علوم قرآن و تفسیر اجماع دارند که احمد حسن فرحات به سخنان برخی از آن‌ها اشاره کرده است. نویسنده سپس به ارزش بالای تفسیر مکی اشاره کرده و این کتاب را بهترین دلیل بر گفته خود دانسته است. سپس کلام علما و مفسرین را بر این مطلب شاهد آورده است؛ از جمله قاضی عیاض می‌گوید: مکی تألیفات ارزشمندی در علوم قرآن و مانند آن دارد و «الهداية في التفسير» از بهترین نوشته‌هایش اوست. سپس در فصل دوم تأثیرپذیری [[ابن عطیه، عبدالحق بن غالب|ابن عطیه]]، [[قرطبی، محمد بن احمد|قرطبی]] و [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] از مکی تبیین شده است<ref>ر.ک: همان، ص537 و 540 و 547</ref>. | ||
در خاتمه، خلاصه مباحث کتاب در بیست صفحه و مهم‌ترین نتایج آن ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص594-571</ref>. | در خاتمه، خلاصه مباحث کتاب در بیست صفحه و مهم‌ترین نتایج آن ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص594-571</ref>. | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||