۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
القبسات: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'محمدباقر' به 'محمد باقر'
جز (جایگزینی متن - 'محمد باقر ' به 'محمدباقر') |
جز (جایگزینی متن - 'محمدباقر' به 'محمد باقر') |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
| تصویر = NUR01792J1.jpg | | تصویر = NUR01792J1.jpg | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
ميرداماد، | ميرداماد، محمد باقربن محمد(نويسنده) | ||
محقق، مهدي(اهتمام) | محقق، مهدي(اهتمام) | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''القبسات'''، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های [[میرداماد، | '''القبسات'''، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] در موضوع حدوث دهری است که در ده باب، تنظیم شده است. [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] در این کتاب، به اثبات اراده ذاتى علاوه بر اراده فعلى و نیز توجیه احادیث بدا و احادیثى که در آنها نسبت تردید به حق تعالى داده شده، پرداخته است. | ||
==معرفی اجمالی== | ==معرفی اجمالی== | ||
القبسات که نام کامل آن در برخى از منابع تحت عنوان «قبسات حق اليقين في حدوث العالم» آمده است، مهم‌ترین کتاب از میر برهان‌الدین | القبسات که نام کامل آن در برخى از منابع تحت عنوان «قبسات حق اليقين في حدوث العالم» آمده است، مهم‌ترین کتاب از میر برهان‌الدین محمد باقر داماد حسینى ملقب به «معلم ثالث» و «سید الافضل» و معروف به «[[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]]»، از فیلسوفان بنام دوره صفویه، در موضوع حدوث دهری است.<ref>آشنایی با کتاب «القبسات»، 1385- 1386، ص110</ref> | ||
اثر حاضر به اهتمام [[محقق، مهدی|مهدی محقق]]، توشیهیکو ایزوتسو، ابراهیم دیباجی و علی موسوی بهبهانی به چاپ رسیده است. | اثر حاضر به اهتمام [[محقق، مهدی|مهدی محقق]]، توشیهیکو ایزوتسو، ابراهیم دیباجی و علی موسوی بهبهانی به چاپ رسیده است. | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
نمونه خط [[میرداماد، | نمونه خط [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]]، سه مقدمه از [[محقق، مهدی|مهدی محقق]]، شرح حال [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] به نقل اسکندربیک منشی در «تاریخ عالم‌آرای عباسی»، شرح حال [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] به نقل از تقی‌الدین حسینی کاشانی در «تذکره خلاصة الأشعار»، شرح حال [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] به نقل از لاهیجی اشکوری در «محبوب القلوب»، شرح حال [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] به نقل از سید علی‌خان مدنی در «سلافة العصر»، شرح حال [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] به نقل از محمدعلی مدرس تبریزی در «ریحانة الأدب»، مقدمه تحلیلی قبسات به قلم [[بهبهانی، علی|سید علی موسوی بهبهانی]]، مقدمه «[[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] یا معلم ثالث «مکتب الهی اصفهان»» نوشته [[کربن، هانری|هانری کربن]] با ترجمه عیسی سپهبدی، مقدمه «فلسفه [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]]» نوشته توشیهیکو ایزوتسو با ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، مقدمه «حدوث دهری [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]]» نوشته فضل‌الرحمن با ترجمه کامران فانی، مقدمه «تأثیر ابن سینا بر [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]]» نوشته [[محقق، مهدی|مهدی محقق]] و سه یادداشت بر کتاب القبسات، نوشته سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، آغازگر کتاب می‌باشد.<ref>متن کتاب، صفحه دال- صدوشصت‌وهفت</ref> | ||
سید داماد این کتاب را در یک مقدمه و ده باب تنظیم کرده و هر بابى را «قبس» نامیده و هر قبسى مشتمل بر فصول کوچکى است که از آنها تعبیر به «ومضه» یا «ومیض» کرده است. قبس به معنى «اخگر» یا «پاره آتش» است و از قرآن مجید اقتباس شده؛ در آنجا که مى‌فرماید: «'''...أو آتيكم بشهاب قبس لعلكم تصطلون'''»(7/27). ومضه و ومیض نیز از ریشه «ومض» و به معنى «درخشیدن برق» است.<ref>ر.ک: آشنایی با کتاب «القبسات»، 1385- 1386، ص111</ref> | سید داماد این کتاب را در یک مقدمه و ده باب تنظیم کرده و هر بابى را «قبس» نامیده و هر قبسى مشتمل بر فصول کوچکى است که از آنها تعبیر به «ومضه» یا «ومیض» کرده است. قبس به معنى «اخگر» یا «پاره آتش» است و از قرآن مجید اقتباس شده؛ در آنجا که مى‌فرماید: «'''...أو آتيكم بشهاب قبس لعلكم تصطلون'''»(7/27). ومضه و ومیض نیز از ریشه «ومض» و به معنى «درخشیدن برق» است.<ref>ر.ک: آشنایی با کتاب «القبسات»، 1385- 1386، ص111</ref> | ||
از اینکه [[میرداماد، | از اینکه [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] ابواب و فصول کتاب خود را به نام‌هایى خوانده که ارتباط با نور و درخشش دارد، استنباط مى‌شود که او توجه خاصى به «شیخ‌الاشراق شهاب‌الدین سهروردى«داشته است. در پایان کتاب نیز مطلب را با دعاى نور به پایان مى‌رساند: «اللهم اهدني بنورك لنورك و جللني من نورك بنورك...».<ref>همان</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
قبس سوم جمعا مشتمل بر شش ومضه است و هیچ‌یک از ومضات مزبور، مشتمل بر ومیض نیست، به‌جز ومضه آخر؛ یعنی ومضه ششم که شامل سی‌ودو ومیض است. موضوع مورد بحث در این قبس، تقسیم بعدیت انفکاکی است به دو قسم از طریق برهانی که با توجه به قبلیت سرمدیه اقامه شده است.<ref>همان، صفحه هفتادودو</ref> | قبس سوم جمعا مشتمل بر شش ومضه است و هیچ‌یک از ومضات مزبور، مشتمل بر ومیض نیست، به‌جز ومضه آخر؛ یعنی ومضه ششم که شامل سی‌ودو ومیض است. موضوع مورد بحث در این قبس، تقسیم بعدیت انفکاکی است به دو قسم از طریق برهانی که با توجه به قبلیت سرمدیه اقامه شده است.<ref>همان، صفحه هفتادودو</ref> | ||
[[میرداماد، | [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] در قبس چهارم، از قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) و احادیث اوصیا، شواهدی بر اثبات مدعای خویش می‌آورد و جمعا مشتمل بر شش «ومیض» است. در چهار ومیض اول، به آیات قرآن استشهاد می‌شود و در ومیض پنجم، به احادیث نبوی و در ومیض آخر، به احادیث مروی از ائمه(ع) استناد شده است.<ref>همان، صفحه هفتادوسه</ref> | ||
در این قبس، بحث اصلی اثبات حدوث دهری عالم بتمامه است از طریق استناد به آیات قرآنی و احادیث اعم از نبوی و مروی از ائمه(ع). در ومیض اول، [[میرداماد، | در این قبس، بحث اصلی اثبات حدوث دهری عالم بتمامه است از طریق استناد به آیات قرآنی و احادیث اعم از نبوی و مروی از ائمه(ع). در ومیض اول، [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] به آیه «'''ما خلقكم و لا بعثكم إلا كنفس واحدة'''» استناد کرده و از [[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|کشاف زمخشری]] نقل می‌کند که گفته: «مراد آن است که خلقت و بعث قلیل و کثیر و متعدد و واحد از طرف حق تعالی، یکسان است؛ زیرا خدای را شأنی از شأن دیگر بازنمی‌دارد». داماد نتیجه می‌گیرد که این تساوی در وعاء دهر که تکمم و تقدر ندارد منظور است.<ref>همان</ref> | ||
موضوع بحث در قبس پنجم، چگونگی وجود طبایع مرسله است و جمعا شامل چهار ومضه است..<ref>همان، صفحه هفتادوسه و هفتادوچهار</ref> | موضوع بحث در قبس پنجم، چگونگی وجود طبایع مرسله است و جمعا شامل چهار ومضه است..<ref>همان، صفحه هفتادوسه و هفتادوچهار</ref> | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
در قبس ششم، سخن از متصل بودن زمان و حرکت و اینکه هر متصل ممتدی ناگزیر متناهی است و بی‌نهایت عددی در حوادث زمانی که متعاقب یکدیگر هستند ناممکن و باطل است.<ref>همان</ref> | در قبس ششم، سخن از متصل بودن زمان و حرکت و اینکه هر متصل ممتدی ناگزیر متناهی است و بی‌نهایت عددی در حوادث زمانی که متعاقب یکدیگر هستند ناممکن و باطل است.<ref>همان</ref> | ||
بحث در سایر قبسات نیز بر همین منوال می‌باشد. می‌توان چنین گفت که محور اساسى و اصلى کتاب از ابتدا تا انتها، حول خلقت جهان و چگونگى صدور عالم از بارى تعالى و همچنین اثبات «حدوث دهرى» مى‌گردد که خود [[میرداماد، | بحث در سایر قبسات نیز بر همین منوال می‌باشد. می‌توان چنین گفت که محور اساسى و اصلى کتاب از ابتدا تا انتها، حول خلقت جهان و چگونگى صدور عالم از بارى تعالى و همچنین اثبات «حدوث دهرى» مى‌گردد که خود [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] آن را ابداع و برهانى کرده است؛ اما «انواع حدوث و تقسیم وجود بر حسب آن، انواع سه‌گانه سبق ذاتى، تأخر انفکاکى و اثبات حدوث دهرى، استشهاد بر آیات و احادیث، وجود طبایع مرسله، اتصال زمان و حرکت، دفع شکوک، صفات قدرت و اراده بارى تعالى، جواهر عقلیه و ترتیب نظام عالم وجود و بالاخره قضا و قدر الهى و چگونگى دخول شر در آن» عناوین اصلى کتاب را تشکیل مى‌دهد.<ref>ر.ک: آشنایی با کتاب «القبسات»، 1385- 1386، ص111</ref> | ||
[[میرداماد، | [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] در تمهید مطالب فوق و اثبات نظر خود درباره حدوث دهرى عالم، بیش از همه توجه به «ابن سینا» و آثارش و پس از او به «خواجه نصیرالدین طوسى«داشته است و در موارد زیادى اشاره به اقوال حکماى دیگر نیز مى‌کند.<ref>همان</ref> | ||
سید داماد در مورد علم الهى، ایراداتى را که [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] در شرح اشارات بر شیخ وارد ساخته و به نقد دیدگاه مشائین پرداخته است، پاسخ مى‌دهد .<ref>ر.ک: همان</ref> | سید داماد در مورد علم الهى، ایراداتى را که [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] در شرح اشارات بر شیخ وارد ساخته و به نقد دیدگاه مشائین پرداخته است، پاسخ مى‌دهد .<ref>ر.ک: همان</ref> | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
شروح چندى بر این کتاب نوشته شده که معروف‌ترین آنها شرح «احمد بن زین‌العابدین العلوى» (میر سید احمد علوى) یکى از شاگردان برجسته خود [[میرداماد، | شروح چندى بر این کتاب نوشته شده که معروف‌ترین آنها شرح «احمد بن زین‌العابدین العلوى» (میر سید احمد علوى) یکى از شاگردان برجسته خود [[میرداماد، محمد باقر بن محمد|میرداماد]] است.<ref>همان، ص112</ref> | ||
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اسامی اشخاص، اسامی گروه‌ها و فرقه‌ها و اسامی کتاب‌های مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده و متن کتاب، فاقد پاورقی است. | فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اسامی اشخاص، اسامی گروه‌ها و فرقه‌ها و اسامی کتاب‌های مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده و متن کتاب، فاقد پاورقی است. | ||