۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
التفسير المنسوب إلى الإمام أبي‌محمد الحسن بن علي العسكري عليهم‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
التفسير المنسوب إلى الإمام أبي‌محمد الحسن بن علي العسكري عليهم‌السلام (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۹ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۲:۰۱
، ۱۹ اوت ۲۰۱۷جایگزینی متن - 'امام حسن عسكرى' به 'امام حسن عسکری(ع) '
جز (Hbaghizadeh@noornet.net صفحهٔ التفسير المنسوب إلى الإمام أبي محمد الحسن بن علي العسكري عليهم السلام را به [[التفسير المنسوب إلى الإمام أبي‌محمد ال...) |
جز (جایگزینی متن - 'امام حسن عسكرى' به 'امام حسن عسکری(ع) ') |
||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
[[ابن‌بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] متن تفسير را مستقيما از استرآبادى دريافت نموده است. وى در آغاز كتاب فتوايى خود، [[من لا‌يحضره الفقيه]] .<ref>ج 1، ص 3</ref>، ضمن اشاره به اين نكته كه آنچه در اين اثر فراهم آمده از نظر خودش صحيح است، بيان داشته كه روايات كتاب را از متون معتبر و مشهور گرفته است. همو در باب تلبيه، از استرآبادى حديثى نقل كرده و در پايان گفته است كه باقى آن را در كتاب تفسير آورده است .<ref>1413، ج 2، ص 211-212</ref> بر اين اساس، اگر [[شيخ صدوق]] خود تدوين كنندۀ تفسير نبوده، احتمالا تهذيب كنندۀ آن بوده است. مؤيد صحت اين احتمال، سخن [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] (متوفى 450؛<ref>ص 391-392</ref> است كه در ذيل آثار [[شيخ صدوق]] به دو اثر تفسيرى، تفسير القرآن و مختصر تفسير القرآن، اشاره كرده است. شاهد ديگر بر اين نظر، ذكر روايتى با همين سند در كتاب التوحيد .<ref>ص 47</ref> [[شيخ صدوق]] است. در آخر آن روايت نيز [[شيخ صدوق]] بيان داشته كه متن كامل حديث را در تفسيرش آورده است .<ref>-التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص 50-52</ref> | [[ابن‌بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] متن تفسير را مستقيما از استرآبادى دريافت نموده است. وى در آغاز كتاب فتوايى خود، [[من لا‌يحضره الفقيه]] .<ref>ج 1، ص 3</ref>، ضمن اشاره به اين نكته كه آنچه در اين اثر فراهم آمده از نظر خودش صحيح است، بيان داشته كه روايات كتاب را از متون معتبر و مشهور گرفته است. همو در باب تلبيه، از استرآبادى حديثى نقل كرده و در پايان گفته است كه باقى آن را در كتاب تفسير آورده است .<ref>1413، ج 2، ص 211-212</ref> بر اين اساس، اگر [[شيخ صدوق]] خود تدوين كنندۀ تفسير نبوده، احتمالا تهذيب كنندۀ آن بوده است. مؤيد صحت اين احتمال، سخن [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشى]] (متوفى 450؛<ref>ص 391-392</ref> است كه در ذيل آثار [[شيخ صدوق]] به دو اثر تفسيرى، تفسير القرآن و مختصر تفسير القرآن، اشاره كرده است. شاهد ديگر بر اين نظر، ذكر روايتى با همين سند در كتاب التوحيد .<ref>ص 47</ref> [[شيخ صدوق]] است. در آخر آن روايت نيز [[شيخ صدوق]] بيان داشته كه متن كامل حديث را در تفسيرش آورده است .<ref>-التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص 50-52</ref> | ||
نخستين منتقد وثاقت تفسير، [[غضایری، حسین بن عبیدالله|احمد بن حسين بن عبيد اللّه غضائرى]]، معروف به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]]، بود كه در الضعفاء خود، محمد بن قاسم استرآبادى را فردى ضعيف و كذّاب معرفى كرده و دو فرد مذكور در سلسلۀ سند را-كه تفسير را، به نقل از پدرانشان، از امام حسن | نخستين منتقد وثاقت تفسير، [[غضایری، حسین بن عبیدالله|احمد بن حسين بن عبيد اللّه غضائرى]]، معروف به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]]، بود كه در الضعفاء خود، محمد بن قاسم استرآبادى را فردى ضعيف و كذّاب معرفى كرده و دو فرد مذكور در سلسلۀ سند را-كه تفسير را، به نقل از پدرانشان، از [[امام حسن عسکری(ع)]] روايت كرده‌اند-مجهول خوانده است. [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] تفسير را «موضوع» دانسته و جاعل آن را سهل بن احمد بن عبداللّه ديباجى (متوفى 380) معرفى كرده است .<ref>علامه حلّى، ص 256-257؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 288، پانويس</ref> | ||
معتقدان به وثاقت متن تفسير در نقد كلام [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] دلايلى آورده‌اند، از جمله گفته‌اند كه در انتساب متن كتاب الضعفاء به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] ترديد وجود دارد .<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 288-289، پانويس، ج 10، ص 88-89</ref> و بر اساس متن تفسير، ابن سيار و ابويعقوب متن را بدون واسطه از امام روايت كرده‌اند. همچنين در تفسير تصريح شده است كه پدران اين دو بعد از مدتى سكونت در سامرا به شهر خود بازگشتند .<ref>ص 12</ref> و در اسناد روايت كتاب ذكرى از پدران آن دو نيست .<ref>ص 9</ref> | معتقدان به وثاقت متن تفسير در نقد كلام [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] دلايلى آورده‌اند، از جمله گفته‌اند كه در انتساب متن كتاب الضعفاء به [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] ترديد وجود دارد .<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 288-289، پانويس، ج 10، ص 88-89</ref> و بر اساس متن تفسير، ابن سيار و ابويعقوب متن را بدون واسطه از امام روايت كرده‌اند. همچنين در تفسير تصريح شده است كه پدران اين دو بعد از مدتى سكونت در سامرا به شهر خود بازگشتند .<ref>ص 12</ref> و در اسناد روايت كتاب ذكرى از پدران آن دو نيست .<ref>ص 9</ref> | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
نكتۀ جالب توجه ديگر قرار داشتن پدر [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] در طريق روايت تفسير با همين سلسله سند متداول است .<ref>مجلسى، ج 105، ص 78</ref> برخى گفته‌اند كه طريق [[شيخ صدوق]] در روايت اين تفسير، متعدد است، زيرا در مواردى به جاى محمد بن قاسم استرآبادى از محمد بن على استرآبادى، در طريق خود از دو راوى تفسير، ياد كرده است .<ref>-[[ابن‌بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، 1417، ص 240؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 286، پانويس</ref> بعيد نيست كه اين دو، يكى بوده باشند، زيرا ذكر نام جد به جاى پدر متداول بوده است. | نكتۀ جالب توجه ديگر قرار داشتن پدر [[غضایری، حسین بن عبیدالله|ابن غضائرى]] در طريق روايت تفسير با همين سلسله سند متداول است .<ref>مجلسى، ج 105، ص 78</ref> برخى گفته‌اند كه طريق [[شيخ صدوق]] در روايت اين تفسير، متعدد است، زيرا در مواردى به جاى محمد بن قاسم استرآبادى از محمد بن على استرآبادى، در طريق خود از دو راوى تفسير، ياد كرده است .<ref>-[[ابن‌بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]]، 1417، ص 240؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 286، پانويس</ref> بعيد نيست كه اين دو، يكى بوده باشند، زيرا ذكر نام جد به جاى پدر متداول بوده است. | ||
همچنين ذكر شده كه حسن بن خالد برقى تفسيرى در 120 جزء به املاى امام حسن | همچنين ذكر شده كه حسن بن خالد برقى تفسيرى در 120 جزء به املاى [[امام حسن عسکری(ع)]] نگاشته است .<ref>[[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]، معالم العلماء، ص 34</ref>، اما [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] .<ref>متوفى 460؛ص 462</ref> حسن بن خالد برقى را جزو كسانى دانسته كه ائمه را درك نكرده و از آنان به طور غير مستقيم روايت كرده‌اند. [[نوری، حسین بن محمدتقی|محدّث نورى]] (متوفى 1320؛ج 5، ص 188)، با استناد به گفتۀ [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]] (متوفى 588)، قاطعانه تفسير برقى را طريق ديگر روايت متن تفسير امام عسكرى دانسته است، اما مشكل پذيرش اين قول اين است كه هيچ روايتى از اين تفسير وجود ندارد كه نام برقى در آن ذكر شده باشد. همچنين [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]] .<ref>ج 4، ص 283- 285</ref> اشاره كرده كه مراد از عسكرى در قول [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]، امام هادی‌عليه‌السلام است و حسن بن خالد نمى‌تواند از راويان [[امام حسن عسکری(ع)]] باشد .<ref>قس تسترى، ج 3، ص 228</ref> | ||
در فهرست نسخه‌هاى عكسى و ريز فيلمهاى كتابخانۀ سيد عبدالعزيز طباطبائى (متوفى بهمن 1374) در قم، سه نسخه با عنوان تفسير نگاشتۀ ابوعلى حسن بن خالد برقى معرفى شده است .<ref>طيار مراغى، ص 1436، 1440، 1489</ref>؛ اما با مراجعۀ نويسندۀ مقاله و رؤيت نسخه‌ها مشخص شد كه آنها همين تفسير منسوب به امام حسن | در فهرست نسخه‌هاى عكسى و ريز فيلمهاى كتابخانۀ سيد عبدالعزيز طباطبائى (متوفى بهمن 1374) در قم، سه نسخه با عنوان تفسير نگاشتۀ ابوعلى حسن بن خالد برقى معرفى شده است .<ref>طيار مراغى، ص 1436، 1440، 1489</ref>؛ اما با مراجعۀ نويسندۀ مقاله و رؤيت نسخه‌ها مشخص شد كه آنها همين تفسير منسوب به [[امام حسن عسکری(ع)]] و با همين سلسله سند متداول‌اند و دليلى براى انتساب اين نسخه‌ها به برقى، حداقل در اين نسخه‌ها، وجود ندارد. | ||
پس از [[شيخ صدوق]]، [[طبرسی، احمد بن علی|ابومنصور احمد بن على طبرسى]] در كتاب [[الاحتجاج (نشر المرتضی)|احتجاج]] ضمن معرفى منابع خود از تفسير امام حسن | پس از [[شيخ صدوق]]، [[طبرسی، احمد بن علی|ابومنصور احمد بن على طبرسى]] در كتاب [[الاحتجاج (نشر المرتضی)|احتجاج]] ضمن معرفى منابع خود از تفسير [[امام حسن عسکری(ع)]] ياد كرده، اما به عدم اشتهار آن اشاره نموده و به اين دليل، سند روايت كتاب را به طور كامل آورده است .<ref>ج 1، ص 6- 8</ref> [[قطب راوندی، سعید بن هبةالله|سعيد بن هبة اللّه قطب راوندى]] .<ref>ج 2، ص 519-521</ref> نيز از اين تفسير، بدون اشاره به نام آن، مطلبى نقل كرده است. | ||
[[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]] نيز از اين تفسير، با تصريح به نام آن ولى بدون ذكر سند، مطلبى آورده است .<ref>مناقب، ج 1، ص 92</ref> [[قزوینی رازی، عبدالجلیل|عبدالجليل قزوينى]]، كه در حدود 560 كتاب نقض را مى‌نوشته، از جمله تفاسير مشهور امامى به تفسيرى با عنوان تفسير امام حسن | [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]] نيز از اين تفسير، با تصريح به نام آن ولى بدون ذكر سند، مطلبى آورده است .<ref>مناقب، ج 1، ص 92</ref> [[قزوینی رازی، عبدالجلیل|عبدالجليل قزوينى]]، كه در حدود 560 كتاب نقض را مى‌نوشته، از جمله تفاسير مشهور امامى به تفسيرى با عنوان تفسير [[امام حسن عسکری(ع)]] اشاره كرده، اما چون از اين تفسير مطلبى نقل نكرده است، نمى‌توان به طور حتم مقصود وى را همين تفسير موجود دانست .<ref>-ص 212، 285</ref> | ||
[[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] (متوفى 940) و [[شهيد ثانى]] [[شهید ثانی، زینالدین بن علی|زين الدين بن على عاملى]] (متوفى 965) در اجازات خود، در شمار كتبى كه اجازۀ روايت آن را داده‌اند، حديثى را از اين تفسير با ذكر طريق خود به آن آورده‌اند .<ref>مجلسى، ج 105، ص 77-79، 169-170</ref> در ميان فقهاى معاصر امامى، [[بلاغی، محمدجواد|شيخ محمد جواد بلاغى]] (متوفى 1352 ش) ضمن رساله‌اى از نادرستى انتساب اين تفسير به [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری‌عليه‌السلام]] سخن گفته و متن را مجعول دانسته است .<ref>-استادى، ص 161-184</ref> [[خویی، ابوالقاسم|آيت‌اللّه خوئى]] .<ref>ج 12، ص 147</ref> و [[شوشتری، محمدتقی|شيخ محمد تقى تسترى]] .<ref>ج 7، ص 558</ref> نيز با او هم رأى‌اند. با اين حال، مطالبى در اين تفسير وجود دارد كه معمولا فقها آن را پذيرفته‌اند. براى نمونه مى‌توان به حديث مشهور در بيان اوصاف فقهايى كه مى‌توان از آنها تقليد كرد اشاره نمود .<ref>التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص 300؛نيز طباطبائى يزدى، ج 1، ص 9-10، باب التقليد، مسئلۀ 22 و شروح اين كتاب ذيل همان مسئله</ref> گزارش تقريبا كاملى از اقوال علماى اماميه دربارۀ اين تفسير را استادى .<ref>ص 186-215</ref> آورده است. | [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] (متوفى 940) و [[شهيد ثانى]] [[شهید ثانی، زینالدین بن علی|زين الدين بن على عاملى]] (متوفى 965) در اجازات خود، در شمار كتبى كه اجازۀ روايت آن را داده‌اند، حديثى را از اين تفسير با ذكر طريق خود به آن آورده‌اند .<ref>مجلسى، ج 105، ص 77-79، 169-170</ref> در ميان فقهاى معاصر امامى، [[بلاغی، محمدجواد|شيخ محمد جواد بلاغى]] (متوفى 1352 ش) ضمن رساله‌اى از نادرستى انتساب اين تفسير به [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری‌عليه‌السلام]] سخن گفته و متن را مجعول دانسته است .<ref>-استادى، ص 161-184</ref> [[خویی، ابوالقاسم|آيت‌اللّه خوئى]] .<ref>ج 12، ص 147</ref> و [[شوشتری، محمدتقی|شيخ محمد تقى تسترى]] .<ref>ج 7، ص 558</ref> نيز با او هم رأى‌اند. با اين حال، مطالبى در اين تفسير وجود دارد كه معمولا فقها آن را پذيرفته‌اند. براى نمونه مى‌توان به حديث مشهور در بيان اوصاف فقهايى كه مى‌توان از آنها تقليد كرد اشاره نمود .<ref>التفسير المنسوب الى الامام ابى محمد الحسن بن على العسكرى، ص 300؛نيز طباطبائى يزدى، ج 1، ص 9-10، باب التقليد، مسئلۀ 22 و شروح اين كتاب ذيل همان مسئله</ref> گزارش تقريبا كاملى از اقوال علماى اماميه دربارۀ اين تفسير را استادى .<ref>ص 186-215</ref> آورده است. | ||
نسخه‌هاى خطى متعددى از اين تفسير موجود است .<ref>- بكائى، ج 5، ص 1904-1905؛سزگين، ج 1، جزء 1، ص 95- 96</ref> متن تفسير به فارسى ترجمه شده است .<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 89-90</ref> قديمترين ترجمۀ فارسى موجود آن، آثار الاخيار نام دارد كه ترجمۀ ابوالحسن على بن حسن زواره‌اى (متوفى 984) و ترجمۀ تمام متن موجود است .<ref>قس بكائى، ج 1، ص 2</ref> قدرت اللّه حسينى شاهمرادى نيز سورۀ فاتحۀ اين تفسير را با عنوان تفسير فاتحة الكتاب از امام حسن | نسخه‌هاى خطى متعددى از اين تفسير موجود است .<ref>- بكائى، ج 5، ص 1904-1905؛سزگين، ج 1، جزء 1، ص 95- 96</ref> متن تفسير به فارسى ترجمه شده است .<ref>[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 89-90</ref> قديمترين ترجمۀ فارسى موجود آن، آثار الاخيار نام دارد كه ترجمۀ ابوالحسن على بن حسن زواره‌اى (متوفى 984) و ترجمۀ تمام متن موجود است .<ref>قس بكائى، ج 1، ص 2</ref> قدرت اللّه حسينى شاهمرادى نيز سورۀ فاتحۀ اين تفسير را با عنوان تفسير فاتحة الكتاب از [[امام حسن عسکری(ع)]] سلام اللّه عليه و پژوهشى پيرامون آن (تهران 1404) با مقدمه‌اى مبسوط در اثبات و ثاقت تفسير، ترجمه و منتشر كرده است. | ||
سيد حسين بهريلوى (بريلوى؛متوفى 1361) اين تفسير را به زبان اردو ترجمه كرد و با عنوان آثار حيدرى به چاپ رساند .<ref>بكائى، ج 1، ص 3</ref> متن عربى تفسير چند بار چاپ شده است .<ref>-[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 292؛بكائى، ج 5، ص 1904</ref> | سيد حسين بهريلوى (بريلوى؛متوفى 1361) اين تفسير را به زبان اردو ترجمه كرد و با عنوان آثار حيدرى به چاپ رساند .<ref>بكائى، ج 1، ص 3</ref> متن عربى تفسير چند بار چاپ شده است .<ref>-[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقا بزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 292؛بكائى، ج 5، ص 1904</ref> | ||