الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية: تفاوت میان نسخه‌ها

در اهميت‏ اين‏ كتاب‏ همين‏ بس‏ كه‏ بزرگانى‏ همچون‏ [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|ملاعبدالرزاق‏ لاهيجى]]، [[سبزواری، هادی بن مهدی|ملاهادى‏ سبزوارى]]، آقاعلى‏ حكيم‏ آن‏ را تدريس‏ كرده‏اند و اعاظمى‏ همچون‏ ملاعلى‏ نورى، حاجى‏ سبزوارى، آقاعلى‏ حكيم‏ و آقامحمدرضا قمشه‌‏اى‏ بر آن‏ تعليقه‏ نوشته‏‌اند ....<ref>رمضانى، اصغر، ص113</ref>

[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] همان‏ طور كه‏ خود در مقدمه‏ اين‏ كتاب‏ بيان‏ مى‏كند، به‏ دليل‏ كثرت‏ مراجعه‏ به‏ عالم‏ معانى‏ و اسرار و دورى‏ و اجتناب‏ از عقايدى‏ كه‏ جمهور حكما بدان‏ معتقد بودند، به‏ ديدگاه‏هاى‏ شريف‏ الهى، شواهد لطيف‏ قرآنى، قواعد محكم‏ ربانى‏ و مسائل‏ عرفانى‏ دست‏ مى‏يابد كه‏ تنها افراد بسيار كمى‏ از حكما و عرفا بدان‏ نائل‏ شده‏ بودند؛ حتى‏ درك‏ برخى‏ از اين‏ امور شريف‏ مختص‏ خود ايشان‏ بوده‏ و حكيمان‏ گذشته‏ از آن‏ بهره‏اى‏ نداشتند. او برخى‏ از اين‏ مسائل‏ را در كتاب‏هاى‏ خودش‏ اظهار مى‏كند و بسيارى‏ از آنها را مخفى‏ مى‏دارد، از ترس‏ اينكه‏ ديگران‏ نفهمند و گمراه‏ شوند تااينكه‏ از عالم‏ غيب‏ فرمان‏ مى‏رسد كه‏ بخشى‏ از آنها را منتشر سازد، پس‏ كتاب‏ مذكور را مى‏نويسد ....<ref>همان، ص112</ref>

كتاب‏ داراى‏ پنج‏ مشهد، هر مشهد داراى‏ چند شاهد و هر شاهد مشتمل‏ بر چند اشراق‏ است‏ كه‏ در اشراقات‏ آن‏ از زيرعنوان‏هايى‏ همچون‏ «حكمة مشرقية»، «حكمة عرشية»، «تفريع‏ عرشي»، «بحث‏ و تحصيل»، «نص‏ تنبيهي»، «حكمة قرآنية»، «قضية فرقانية» و... استفاده‏ شده‏ است‏ ....<ref>همان</ref>

مشهد اول‏ (امور عامه): مشهد اول‏ درباره‏ امور عامه‏ و معانى‏ كليه‏اى‏ است‏ كه‏ در تمام‏ علوم‏ حقيقيه‏ بدان‏ها نياز است. اين‏ مشهد داراى‏ پنج‏ شاهد است. شاهد اول‏ آن‏ مشتمل‏ بر دوازده‏ اشراق‏ است. مباحث‏ شاهد اول‏ مربوط به‏ وجود و احكام‏ آن‏ است؛ احكامى‏ از قبيل‏ اصالت‏ وجود، نحوه‏ علم‏ به‏ وجود، كيفيت‏ سريان‏ وجود در ماهيات، عينيت‏ وجود با صفات‏ كماليه، تلازم‏ وجود با ماهيت، تمايز بين‏ موجودات، كيفيت‏ اتصاف‏ ماهيت‏ به‏ وجود، موضوع‏ حكمت‏ الهى، تعريف‏ امور عامه‏ و اشاره‏اى‏ به‏ مقولات‏ ده‏گانه‏ و احكام‏ آنها ....<ref>همان</ref>

شاهد پنجم، مشتمل‏ بر پنج‏ اشراق‏ است. در اين‏ شاهد به‏ ماهيت‏ و اعتبارات‏ مختلف‏ آن‏ پرداخته‏ مى‏شود؛ مباحثى‏ از قبيل‏ كلى‏ و جزئى، سبب‏ تكثر نوع‏ واحد در اشخاص، معناى‏ جنس‏ و ماده، معناى‏ نوع‏ و موضوع‏ و فرق‏ آنها، فصل‏ و لوازم‏ آن‏ و نحوه‏ اتحاد آن‏ با جنس، حقيقت‏ فصل‏ و معناى‏ اشد و اضعف‏ ....<ref>همان، ص112-113</ref>

مشهد دوم، مشتمل‏ بر بخشى‏ ديگر از مباحث‏ الهيات‏ بالمعنى‏ الاخص‏ است‏ و مسائل‏ مربوط به‏ فعل‏ خداوند در آن‏ مطرح‏ است. مشهد مورد نظر داراى‏ دو شاهد است. در اشراقات‏ دوازده‏گانه‏ شاهد اول، مباحثى‏ در خصوص‏ وجود خداوند، كيفيت‏ صدور كثرات‏ از او، تبيين‏ مسئله‏ شر و... مطرح‏ است. شاهد دوم، شامل‏ هفت‏ اشراق‏ است‏ و در آن‏ مسئله‏ مُثُل‏ افلاطونى‏ و ادله‏ و شبهات‏ وارد بر آن‏ بررسى‏ و نقد مى‌‏شود ....<ref>همان، ص113</ref>

اين‏ مشهد، داراى‏ سه‏ شاهد است. عمده‏ مباحثى‏ كه‏ در اشراقات‏ سيزده‏گانه‏ شاهد اول‏ مطرح‏ است‏ عبارتند از: قوابل‏ تكوين، تكون‏ نباتات‏ و حيوانات، حواس‏ ظاهرى‏ و باطنى، تكون‏ انسان‏ و قواى‏ نفس‏ او و مراتب‏ عقل‏ عملى‏ و عقل‏ نظرى. [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] اشراقات‏ يازده‏گانه‏ شاهد دوم‏ را به‏ مباحث‏ مربوط به‏ نفس‏ انسان‏ و احوال‏ مربوط به‏ آن‏ و نيز بحث‏ در باب‏ نفوس‏ فلكى‏ اختصاص‏ داده‏ است. مصنف‏ در شاهد سوم‏ به‏ بحث‏ تجرد نفس‏ و اثبات‏ معاد براى‏ نفوس‏ مى‏پردازد. مباحث‏ مهمى‏ كه‏ مصنف‏ در ده‏ اشراق‏ مطرح‏ نموده، عبارتند از: بحث‏ درباره‏ حقيقت‏ عقل‏ بالفعل، كيفيت‏ اتحاد نفس‏ با صور معقوله، نحوه‏ ارتباط نفس‏ با عقل‏ فعال، سعادت‏ و شقاوت‏ حقيقى‏ و... ....<ref>همان</ref>

در شاهد دوم، بحث‏ درباره‏ آخرت‏ را به‏طور تفصيلى‏ پى‏ مى‏‌گيرد و مطالبى‏ در حقيقت‏ مرگ، ماهيت‏ قبر و عذاب‏ و ثواب‏ آن، حقيقت‏ بعث، حقيقت‏ حشر، صحراى‏ محشر، حقيقت‏ صراط، حقيقت‏ حساب‏ و ميزان، معناى‏ نفخ، حقيقت‏ قيامت‏ صغرى‏ و كبرى، حقيقت‏ بهشت‏ و مظاهر بهشت‏ و جهنم، كيفيت‏ خلود اهل‏ جهنم‏ بيان‏ مى‏دارد. شاهد سوم‏ در بيان‏ مراتب‏ سه‏گانه‏ عالم‏ وجود است. اين‏ شاهد داراى‏ يازده‏ اشراق‏ است. مهم‏ترين‏ مباحثى‏ كه‏ در اين‏ شاهد مطرح‏ شده، عبارتند از: مطالبى‏ در باب‏ قوس‏ نزول‏ و صعود انسان، ملاقات‏ با ملائكه‏ و حشر با آنها، كيفيت‏ تجسم‏ اعمال، حشر حيوانات، تعيين‏ محل‏ آلام‏ و... ....<ref>همان</ref>

مشهد پنجم‏ كتاب، در باب‏ نبوات‏ و ولايات‏ است. اين‏ مشهد، مشتمل‏ بر دو شاهد است. نويسنده، شاهد اول‏ را به‏ بيان‏ مطالبى‏ درباره‏ اوصاف‏ و خصائص‏ نبى(ص) اختصاص‏ داده‏ و در اشراقات‏ ده‏گانه‏ آن‏ مباحثى‏ را درباره‏ درجه‏ نبوت، اصول‏ معجزات‏ و امور خارق‏العاده، فرق‏ بين‏ نبوت‏ و كهانت، فرق‏ بين‏ وحى‏ و الهام‏ و تعليم، كيفيت‏ اتصال‏ نبى‏ به‏ عالم‏ وحى‏ و... مطرح‏ كرده‏ است. در اشراقات‏ نه‌‏گانه‏ شاهد دوم‏ نيز مطالبى‏ را در باب‏ اثبات‏ وجود نبى‏ و لزوم‏ قوانين‏ الهى، حكمت‏ تشريع‏ احكام‏ عبادى، سياسى‏ و حدود، فرق‏ بين‏ نبوت، شريعت‏ و سياست، اسرار شريعت‏ و فايده‏ طاعات، ضابطه‏ فرق‏ ميان‏ گناهان‏ كبيره‏ و صغيره، ظاهر و باطن‏ و اول‏ و آخر شريعت‏ و بالاخره‏ انقطاع‏ نبوت‏ و رسالت‏ آورده‏ است‏ ....<ref>همان</ref>