أساس التأويل: تفاوت میان نسخه‌ها

علم تفسیر، از علوم مهمی بود که از ابتدای نزول آیات، مورد توجه‌ قرار‌ گرفت‌. کتاب خدا برای فاطمیان اسماعیلی مذهب نیز همچون دیگر مسلمانان، دارای‌ اهمیت‌ بود‌؛ اما بیشتر بر معانی باطنی و رمزی آیات قرآن و احکام تأکید داشتند تا بر معانی ‌ظاهری‌. ازاین‌‌رو، با استفاده از تأویل که ترکیبی از عقل و وحی است، در پی تطبیق‌ جهان‌شناسی و آخرت‌شناسی نوافلاطونی بر قرآن بودند. آنان‌ بر‌ این عقیده بودند که توفیق دست‌یابی به تأویل‌ و باطن‌ قرآن، مختص به پیامبر(ص) و وصی او، [[امام على(ع)|علی بن ابیطالب(ع)]]  و فرزندان آن‌ها است و روایات به‌جای مانده از صحابه‌ را‌ نمی‌توان ملاک‌ تفسیر‌ آیات‌ قرار داد؛ زیرا طبق نظر اسماعیلیه‌، صحابه‌ در فهم آیات با یکدیگر اختلاف داشتند. ازاین‌رو، نمی‌توان نظریات‌ آنان‌ را به‌عنوان مرجع در تفسیر‌ قرآن پذیرفت. به همین‌ دلیل‌ است که [[ابن حیون، نعمان بن محمد|قاضی نعمان]]، از‌ علمای‌ بزرگ اسماعیلیه، در تفسیر خود از روش روایی بهره جسته است و به استناد‌ سخنان‌ و احادیث ائمه(ع)، آیات قرآن را‌ تفسیر‌ کرده‌ است. با وجود توجه فاطمیان به مباحث قرآنی، آثار مکتوب مستقل تفسیری از آنان به‌جای نمانده است‌. در‌ تأویل نیز تنها کتاب مستقل «أساس التأویل» [[ابن حیون، نعمان بن محمد|قاضی نعمان]]  است که مشتمل بر تأویل معانی باطنی احکام و تأویل برخی آیات و قصص قرآن است<ref>ر.ک: غفاری‌فر، حسن؛ سالاریه، صفورا، ص87-85</ref>.  

وی همچنین اعتقادات اسماعیلیه از جمله اسلام و ایمان و گواهی را مورد بحث قرار داده است. وی تأویل گواهی به کتاب دیگرش [[دعائم الإسلام و ذكر الحلال و الحرام و القضايا و الأحكام عن اهل بيت رسول‌الله علیه و عليهم افضل السلام|دعائم الاسلام]]  استناد کرده و می‌نویسد: شهادت و گواهی به وحدانیت خداوند عزوجل درجه علیا و اصول و شهادت به رسالت رسول(ص) درجه دنیا و پایین‌تر و فروع است. حدود علیا و دنیا در حروف شهادت داخل می‌شود، پس ظاهر شهادت گفتن به زبان و باطن آن قول و عمل و اعتقاد به آن عمل است. پس ظاهر شهادت اسلام و باطنش ایمان است<ref>همان، ص48</ref>.  

آخرین فصل کتاب در رابطه با حضرت محمد(ص) است. در برابر نام آن حضرت از واژه «صلعم» استفاده شده که خلاصه عبارت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) است. نویسنده در بخشی از این فصل دلیل پرداختن به موضوع امامت در این فصل که پیش‌ازاین در کتاب دعائم بابی به‌تفصیل به آن اختصاص داده بود را توضیح می‌دهد. وی امامت را قطب دین می‌داند که دین بر مبنای آن می‌چرخد و عملی پاداش داده نمی‌شود و قبول نمی‌شود مگر پس از شناخت امام زمان؛ لذا لازم است که در این کتاب تبیین و تأویل شود و به داستان آدم(ع) و نقش ناطقین پس از او و نیز داستان حضرت محمد(ص) و تأویل داستان هر یک پرداخته شود. هر ناطقی به ناطق پس از خود بشارت داده و قومش را امامان زمانش پرهیز داده است. همچنین عیسی(ع) و ائمه زمانش به رسول‌الله محمد(ص) بشارت داده‌اند. حضرت محمد(ص) نیز به قائم(ع) پس از خود و مهدی پیش از خود بشارت داده است. نویسنده سپس وعده می‎‌‌‌کند که درباره قائم و مهدی و دیگر ائمه اسماعیلیه در ادامه مباحث توضیح دهد<ref>همان، ص319-316</ref>.

==وضعیت کتاب==