الفتوح: تفاوت میان نسخه‌ها

گرچه «فتوح البلدان» بلاذری، جامع‌ترین شرح پیشرفت سپاهیان عرب در قلمرو ساسانیان است، ابن اعثم در کتاب «الفتوح»، تفصیل بیشتری در خصوص وضع اعراب در بلاد مفتوحه، به‌خصوص در ارمنستان و خراسان در اختیار خواننده قرار می‌دهد. علاوه بر این، بلاذری بیشتر به شرح فتوحات می‌پردازد، درحالی‌که ابن اعثم گامی فراتر می‌گذارد و به حوادث داخلی عراق توجه بیشتری می‌کند. این امر، دید تاریخی وی را فراتر از بلاذری و دیگر مورخان هم‌عصر و حتی متقدم او می‌برد؛ به‌طوری‌که در دانشنامه اسلام و ایران آمده: «مقایسه روایت ابن اعثم با روایت‌های مدائنی چنان‌که طبری نقل کرده است، نشان می‌دهد که ابن اعثم نه‌تنها وسیله‌ای مفید برای تعیین صحت روایاتی است که در طبری آمده، بلکه خود نیز بعضی تفاصیل مهم، بر آن‌ها می‌افزاید که فقط در کتاب «الفتوح» می‌توان به آنها دست یافت ....<ref>همان، ص84</ref>

   

   

روش ابن اعثم در تدوین کتاب، روش ترکیبی (در برابر دو روش روایی و تحلیلی) است. مراد از روش ترکیبی در تاریخ‌نگاری آن است که مورخ به‌جای ذکر روایات مختلف و اسانید یک واقعه، از راه مقایسه و ترکیب و ایجاد سازگاری میان روایات گوناگون، واقعه مذکور را طی یک روایت توضیح دهد. گرچه او تأکید می‌کند که احادیث راویان را در هم آمیخته و از مجموع آنها، گزارش تاریخی فراهم آورده است، خوشبختانه در مورد حوادث مهم، باز هم منبع کار خود را یاد می‌کند و در این میان، نام مدائنی بیشتر آورده می‌شود....<ref>همان</ref>

فهرست مطالب هر دو جلد از کتاب در انتهای جلدهای زوج به‌صورت یک‌جا آمده است؛ بدین‌ترتیب که فهرست جزء اول و دوم در انتهای جلد دوم، فهرست جزء سوم و چهارم در انتهای جلد چهارم و به همین ترتیب تا جلد هشتم ذکر شده است؛ با این توضیح که به‌اشتباه، فهرست جلد چهارم در انتهای جلد سوم نیز آمده است.