تلخیص المحصل: تفاوت میان نسخه‌ها

در نام اين كتاب اختلاف است، چنانكه ابن شاكر در كتاب فوات الوفيات از آن به تلخيص فى علم الكلام نام مى‌برد<ref>ج 2 ص 187</ref>و قاضى نور الله در مجالس المومنين شرح المحصل ناميده<ref>ص 330</ref>و صاحب كشف الحجب و الاستار تلخيص المحصل خوانده است<ref>ص 139</ref>و در نزد اكثر علماء به نقد المحصل مشهور است.

الركن الاول فى المقدمات: مؤلف در اين ركن 3 مقدمه بيان مى‌كند. مقدمۀ اول در بيان علوم بديهيه و مباحث مربوط به آن مى‌باشد. مقدمۀ دوم در موردنظر و احكام آن مى‌باشد.

الركن الثانى فى تقسيم المعلومات: مؤلف حول موجودات، معدوم و حال بحث مى‌كند. او موجودات را در تقسيمى به واجب و ممكن تقسيم كرده و خواص واجب لذاته و ممكن لذاته را طى مسائلى بيان مى‌كند. او در تقسيمى ديگر موجودات را به قديم و محدث تقسيم كرده و محدث را به عرض و جوهر تقسيم مى‌كند. او اعراض را به دو قسمت اصلى تقسيم مى‌كند: الاعراض فى غير الحى و الاعراض التى لا يتصف بها غير الحى و هر كدام از اين دو را هم به اقسامى ديگر تقسيم كرده و احكام هر يك از آنها و احكام كلى اعراض را بيان مى‌كند. او اجسام را به جواهر فلكيه و عنصريه و مركبات تقسيم مى‌كند و ملائكه و جن را از جواهر مجرده مى‌داند. و در خاتمۀ اين ركن بحث مى‌كند، از احكام موجودات كه عبارت است از مباحث وحدت و كثرت و علت و معلول.

الركن الثالث فى الالهيات: مؤلف مباحث الهيات را به چهار قسم تقسيم مى‌كند. قسم اول در بيان ذات خداوند و اثبات وجود بارى تعالى مى‌باشد. در قسم دوم ابتداء بحث مى‌كند، از صفات سلبيه خداوند عز و جل، سپس در مورد صفات ثبوتيه او سخن مى‌گويد. در قسم ثالث مؤلف بحث مى‌كند، از افعال خداوند و از قضاء و قدر و اثبات مى‌كند، حسن و قبح عقلى را و اين كه خداوند عادل است. در قسم رابع از اسماء بارى تعالى بحث مى‌كند.

الركن الرابع فى السمعيات: مؤلف بعضى از مباحث اعتقادى را از سمعيات شمرده و در چهار قسم آنها را بيان كرده است(البته بايد توجه داشت كه تقسيم‌بندى ابواب كتاب از [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] است).

القسم الاول فى النبوات: مؤلف در اين مبحث از معجزات و فوائد بعثت، ضرورت نبوت، عصمت انبياء(ع) و افضليت انبياء از ملائكة بحث مى‌كند.

القسم الثانى فى المعاد: در اين مبحث از معاد، نفس، تناسخ، وعد و وعيد بحث مى‌شود.

القسم الثالث فى الاسماء و الاحكام: مؤلف در اين مبحث از ايمان و كفر و مسائل مربوط به اين دو بحث مى‌كند.

القسم الرابع فى الامامة: مؤلف در اين مبحث ابتداء اقوال فرق مختلف را حول وجوب امامت بيان كرده، سپس فرق مختلف شيعه را به اماميه، كيسانيه، زيديه و غلاة تقسيم كرده و عقائد آنها را بيان مى‌كند. او فرق مختلف كيسانيه و زيديه را شمرده و عقائد هر يك از آنها را بيان مى‌كند و در پايان مبحثى را اختصاص مى‌دهد به مذهب اماميه و شرح عقائد و اثبات حقانيت آن.

#:قدماء شيعه؛ همچون ابن قبه، [[شيخ مفيد]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] قائلند كه خبر واحد حجت نمى‌باشد؛ اما [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] ادعاى اجماع كرده است كه خبر واحد حجت است. [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصيرالدين طوسى]] در مبحث امامت مى‌گويد: منشأ انتساب اعتقاد به بداء به شيعۀ اماميه كلامى است، از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] كه ابتداء اسماعيل را جانشين خود قرار داده بود. سپس حضرت موسى بن جعفر(ع)را به جانشينى برگزيد و وقتى سؤال از علت آن كردند، جواب داد: بدأ لله فى امر اسماعيل. خواجه در ردّ اين انتساب مى‌گويد: «و هذه رواية و عندهم[شيعۀ اماميه] أن الخبر الواحد لا يوجب علما و لا عمدا».<ref>ص 422</ref>

رسائلى كه همراه اين كتاب چاپ شده است، عبارتند از: الامامة، قواعد العقائد، اقل ما يجب الاعتقاد به، المقنعه، اثبات المبدأ الواحد، افعال العباد بين الجبر و التفويض، اثبات العقل المفارق، ربط الحادث بالقديم، بقاء النفس، شرح رسالة [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]، النفوس الارضية، الرسالة النصيرية - تعليقة على رسالة ابن ميمون فى الرد على [[جالینوس]]، رسالة فى العلل و المعلولات- صدور الكثير عن الواحد، العلل و المعلولات المترتبة، فوائد ثمانية، الطبيعة، برهان فى اثبات الواجب، ثناء الموجودات، فعل الحق و امره، تفسير سورة و العصر، الكمال الاول و الثانى، العقل ليس بجسم و لا جوهر و لا عرض، المفهوم من الادراك يعم التعقل و غيره، النفس لا تفسد بفساد البدن، النفس تصير عالما عقليا، تعارف الارواح بعد المفارقة، العصمة و اقسام الحكمة.