مشروعیت سقیفه: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده در این کتاب، به دنبال بررسی این نکته است که حادثه انتخاب خلیفه اول، در فرهنگ سیاسى اسلام یک انتخاب دمکراتیک بود و یا سهم‌خواهى قبایل مختلف و پیروزى یک گروه بر گروه‌هاى دیگر؟ آیا نحوه انتخاب خلیفه اول امروزه قابل تأسى مسلمین در نحوه گزینش حاکمان خویش است؟ و آیا مى‌توان آن را به‌عنوان یک نقطه روشن و برجسته تاریخ اسلام براى جهانیان عرضه کرد، به آن افتخار نمود و در عرصه جهانى به دفاع از آن برخاست و آن را راهبردى عقلایى به شمار آورد؟ این‌ها انبوه سؤالاتى است که پیرامون داستان سقیفه بنى‌ساعده را گرفته و نویسنده در نوشتار حاضر، به دنبال پاسخ بدان است<ref>مقدمه، ص8</ref>.

باور نویسنده بر آن است که نقل و بررسى این حادثه مهم تاریخ اسلام، افق تازه‌اى را به روى جوانان حقیقت‌جو و پژوهشگران منصف مى‌گشاید و راه‌یابى به حقیقت را هموارتر مى‌سازد<ref>همان</ref>.

تلاش نویسنده بر آن است که در مباحث کتاب، از منابع مورد قبول برادران اهل سنت استفاده شود و حقایق تاریخى به‌صورت روشن و شفاف مورد بررسى قرار گیرد تا جاى شک و تردید در آن باقى نماند<ref>همان، ص9</ref>.

در مقدمه، به سؤال‌برانگیز بودن داستان سقیفه بنی ساعده و خلیفه‌ای که در آن مکان انتخاب شد اشاره گردیده و این سؤال مطرح شده است که آیا خلافت مسلمین قاعده‌اى دارد یا خیر؟ آیا طبق میزان روشن و قانون معینى باید براى مسلمانان خلیفه برگزید و یا انتخاب خلیفه از روش مشخصى پیروى نمى‌کند؟ آیا انتخاب خلیفه پس از پیامبر(ص) باید با نص و معرفى آن حضرت باشد و یا به انتخاب مردم؟ اگر انتخاب با اجماع مسلمین و یا اهل حل و عقد، یعنى خبرگان امت است؛ کدام خبرگان؟ و آیا مى‌شود این شیوه را با تهدید و زور اعمال کرد؟<ref>همان، ص7</ref>.

آنچه در این نوشتار مورد توجه است، نگاهى به شیوه انتخاب خلیفه اول و ارزیابى مشروعیت چنین انتخابى است و پاسخ به این سؤال که آیا حقیقتاً سقیفه بنى‌ساعده صلاحیت براى انتخاب خلیفه را داشته و مانند مجالس مشورتى امروز مکانى براى انتخاب حاکم بوده که نخبگان امت در آنجا اجتماع کرده و با مشورت و رایزنى و سپس با رأى‌گیرى خلیفه‌اى را براى رهبرى امت برگزینند و یا آنچه در آنجا اتفاق افتاد، حادثه‌اى ناگهانى و بدون تأمل بوده است؟<ref>همان، ص7-8</ref>.

# عمر در ساعات اولى که پیامبر(ص) رحلت کرد، مى‌گفت: او نمرده است و مرگش را انکار مى‌کرد<ref>متن کتاب، ص9-11</ref>.

وی در ادامه این سؤال را مطرح کرده است که چه انگیزه‌اى موجب شد که عمر ارتحال پیامبر(ص) را انکار کند و معتقدان به آن را منافق بنامد! درحالی‌که انبیاى گذشته نیز از دنیا رفته‌اند و مرگ براى همه انسان‌هاست و هر کس یک روز از این دنیا کوچ خواهد کرد. علاوه بر آن، آیات قرآن- که مسلمانان همیشه آن‌ها را مى‌خواندند و مى‌شنیدند- به‌روشنی گواهى مى‌دهد که پیامبر(ص) نیز روزى رحلت خواهد کرد و نمى‌توان باور کرد که عمر این آیات را نشنیده باشد<ref>همان، ص13</ref>. به نظر وی، عمده دلیل این انکار، آن است که هنگام رحلت پیامبر(ص) ابوبکر در مدینه حضور نداشت و خوف آن بود که در این فرصت کسى به خلافت مسلمین برگزیده شود که مورد رضایت عمر نبوده باشد. لذا با طرح این مسائل و تهدید مسلمانان، توجه آنان را از خلافت پیامبر منصرف ساخت و پس‌ازآنکه ابوبکر آمد و آن آیات را خواند، عمر پذیرفت<ref>همان، ص15</ref>.

در ادامه، به تشریح ماجرای سقیفه، بر اساس دو گزارش (طبری به نقل از عبدالله بن عبدالرحمن بن ابی‌عمره انصاری و صحیح بخاری به نقل از [[ابن‌عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]]  از عمر)، پرداخته شده است<ref>همان، ص16-29</ref>.

نویسنده پس از تشریح چگونگی شکل‌گیرى سقیفه و معرفى ابوبکر براى خلافت و اینکه این واقعه، امرى ناگهانى و طى یک سلسله حوادث و برخوردها و کشمکش‌ها صورت گرفت و چگونه پس‌ازآنکه بشیر بن سعد و عمر و ابوعبیده به‌سرعت با ابوبکر بیعت نمودند، جمعى از انصار نیز با ابوبکر بیعت کردند، در محور دوم، به ادامه ماجرا و بررسی عکس‌العمل‌ها در این رابطه پرداخته است<ref>همان، ص29-49</ref>.

حوادث سقیفه و پیامدهای آن، به‌خوبی از نقش خلیفه دوم در انتخاب و تثبیت خلافت ابوبکر حکایت می‌کند، ازاین‌رو در محور سوم، به بررسی نقش عمر بن خطاب در تثبیت خلافت ابوبکر پرداخته شده و به این نکته تأکید شده است که از زمان پیامبر(ص)، به سبب الفت، نزدیکى و مشابهت‌هاى این دو با یکدیگر، آن حضرت به هنگام عقد اخوت میان مسلمانان، بین ابوبکر و عمر عقد اخوت بست و حمایت‌هاى متقابلی میان ابوبکر و عمر وجود داشت که در ماجراى سقیفه خود را کاملاً نشان داد. لذا تا نیامدن ابوبکر، عمر مرگ پیامبر(ص) را انکار مى‌کرد و پس از آمدن ابوبکر از «سُنح» و خواندن آیاتى، عمر آن را پذیرفت و هنگامی‌که خبر اجتماع انصار در سقیفه به گوش عمر رسید، او ابوبکر را فرا خواند و با هم به سقیفه رفتند. آنجا نیز نخست ابوبکر خلافت عمر و یا ابوعبیده جراح را مطرح ساخت، اما عمر با استناد به مصاحبت ابوبکر با پیامبر در غار و اینکه او مسن‌تر است، دست برد و با ابوبکر بیعت کرد و آنگاه به راه افتاد و هر کس را که مى‌دید، دستش را به دست ابوبکر به‌عنوان بیعت مى‌مالید. او مخالفان خلافت ابوبکر را در سقیفه با لگدمال کردن سعد بن عباده و توهین به او و آنگاه تهدید بنى‌هاشم و زبیر و دیگران و همچنین حمله و یورش به خانه فاطمه زهرا(س) خاموش ساخت<ref>ر.ک: همان، ص49-50</ref>.

در آخرین محور، به  بررسى کلی مطالب ارائه شده و ارزیابى آن اختصاص یافته و در این زمینه، به نکاتی اشاره شده است، ازجمله: آنکه گردهمایی سقیفه، یک شورای منتخب نبود، بلکه عده‌اى از انصار براى آنکه خلافت را به نفع خود تمام کند، اجتماعى تشکیل دادند و عده‌اى از مهاجران با آن‌ها به رقابت برخاستند و با بهره‌گیرى زیرکانه از رقابت اوس و خزرج به مقصود خود رسیدند و استدلال هر یک از انصار و مهاجران بر یکدیگر، نشان داد که براى تصرف خلافت، رقابتى جدى میان آن‌ها وجود داشت و نحوه استدلال‌ها نیز حکایت از «تنافس در دنیا» دارد و معیارهاى معنوى کمتر مورد توجه بوده است؛ گویى مى‌خواستند میراثى تقسیم کنند و هرکدام مدعى سهمى بودند و پس‌ازآن، ابوبکر و عمر چنان سرگرم رایزنى با افراد با نفوذ براى بیعت و خارج نمودن مخالفان از صحنه بودند که حتى فرصت شرکت در دفن پیامبر(ص) را نیافتند<ref>ر.ک: همان، ص51-52</ref>.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص27</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن ازجمله ترجمه برخی از روات پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص30</ref>.