۶۱٬۱۸۹
ویرایش
هفده رساله (عربی و فارسی)، به ضمیمه چهار رساله از دیگران: تفاوت میان نسخهها
هفده رساله (عربی و فارسی)، به ضمیمه چهار رساله از دیگران (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۰۷:۰۳
، ۲ ژوئن ۲۰۱۷جایگزینی متن - '<ref> ' به '<ref>'
جز (جایگزینی متن - ' </ref>' به '</ref>') |
جز (جایگزینی متن - '<ref> ' به '<ref>') |
||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
برخی از رسائل مذکور در کتاب، عبارتند از: | برخی از رسائل مذکور در کتاب، عبارتند از: | ||
«الخراجية الأولی»: | «الخراجية الأولی»: | ||
عنوان «الخراجية» یا «رسالة في الخراج» یا «حاشية علی خراجية الكركي» یا «تعليقة علی خراجية المحقق الثاني» و... نامهایی هستند برای یک کتاب از مقدس اردبیلی <ref> زمانینژاد، علیاکبر، 1375، ص109</ref> | عنوان «الخراجية» یا «رسالة في الخراج» یا «حاشية علی خراجية الكركي» یا «تعليقة علی خراجية المحقق الثاني» و... نامهایی هستند برای یک کتاب از مقدس اردبیلی <ref>زمانینژاد، علیاکبر، 1375، ص109</ref> | ||
محقق ثانی (کرکی)، متوفای 940ق، کتاب «قاطعة اللجاج في تحقيق حل الخراج» را تألیف کرد؛ سپس شاگرد و معاصرش، فاضل قطیفی، متوفای بعد از 940ق، کتاب «السراج الوهاج لدفع عجاج قاطعة اللجاج في حيل الخراج» را در رد رساله خراجیه محقق کرکی تألیف کرد. مقدس اردبیلی کتاب «الخراجية» را در حمایت از رساله خراجیه فاضل قطیفی و رد بر رساله خراجیه محقق کرکی تألیف نمود؛ سپس فاضل شیبانی، معاصر مقدس اردبیلی، در حیات مقدس، در حمایت و انتصار محقق کرکی رساله «حل الخراج» را تألیف کرد <ref> همان، ص109-110</ref> | محقق ثانی (کرکی)، متوفای 940ق، کتاب «قاطعة اللجاج في تحقيق حل الخراج» را تألیف کرد؛ سپس شاگرد و معاصرش، فاضل قطیفی، متوفای بعد از 940ق، کتاب «السراج الوهاج لدفع عجاج قاطعة اللجاج في حيل الخراج» را در رد رساله خراجیه محقق کرکی تألیف کرد. مقدس اردبیلی کتاب «الخراجية» را در حمایت از رساله خراجیه فاضل قطیفی و رد بر رساله خراجیه محقق کرکی تألیف نمود؛ سپس فاضل شیبانی، معاصر مقدس اردبیلی، در حیات مقدس، در حمایت و انتصار محقق کرکی رساله «حل الخراج» را تألیف کرد <ref>همان، ص109-110</ref> | ||
بعد از آن دوباره مقدس اردبیلی رساله «الخراجية (الثانية)» را در تأکید بر رساله خراجیه اولی خود و ظاهراً در رد فاضل شیبانی تألیف نمود <ref>همان، ص110</ref> | بعد از آن دوباره مقدس اردبیلی رساله «الخراجية (الثانية)» را در تأکید بر رساله خراجیه اولی خود و ظاهراً در رد فاضل شیبانی تألیف نمود <ref>همان، ص110</ref> | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
عنوان «الخراجية» یا «رسالة مختصرة في الخراج» یا «مختصر الخراجية»، نامهایی هستند برای یک کتاب از مقدس اردبیلی در باب خراج <ref>همان</ref> | عنوان «الخراجية» یا «رسالة مختصرة في الخراج» یا «مختصر الخراجية»، نامهایی هستند برای یک کتاب از مقدس اردبیلی در باب خراج <ref>همان</ref> | ||
همان طور که در «الخراجية الأولی» ذکر شد، مقدس اردبیلی در تأکید بر رساله خراجیه اول، رساله خراجیه دوم را در تحریم خراج مطلق تألیف کرد و ظاهراً سبب تألیف رساله خراجیه دوم، رساله خراجیه فاضل شیبانی بود؛ چراکه در مقدمه «حل الخراج»، شیبانی نسبت تردید به مقدس اردبیلی داده است؛ بنگرید: «فيقول الفقير الفاني ماجد بن فلاح الشيباني إنه قد اشتهر أن مولانا أحمد الأردبيلي (سلّمه الله تعالی و أبقاه) يقول بتحريم الخراج و قد سألني جماعة من أصحابه عن ذلك، فقلت لهم: المناسب أن يكتب مولانا في ذلك شيئاً يدل علی تحريمه. فبعد مدة ظهرت منه رسالة محصّلها أن الخراج فيه شبهة و أنا أنقل عبارته حرفاً بحرف خوفاً من التغيير و التبديل و کثرة الأقاويل» <ref> ر.ک: همان</ref> | همان طور که در «الخراجية الأولی» ذکر شد، مقدس اردبیلی در تأکید بر رساله خراجیه اول، رساله خراجیه دوم را در تحریم خراج مطلق تألیف کرد و ظاهراً سبب تألیف رساله خراجیه دوم، رساله خراجیه فاضل شیبانی بود؛ چراکه در مقدمه «حل الخراج»، شیبانی نسبت تردید به مقدس اردبیلی داده است؛ بنگرید: «فيقول الفقير الفاني ماجد بن فلاح الشيباني إنه قد اشتهر أن مولانا أحمد الأردبيلي (سلّمه الله تعالی و أبقاه) يقول بتحريم الخراج و قد سألني جماعة من أصحابه عن ذلك، فقلت لهم: المناسب أن يكتب مولانا في ذلك شيئاً يدل علی تحريمه. فبعد مدة ظهرت منه رسالة محصّلها أن الخراج فيه شبهة و أنا أنقل عبارته حرفاً بحرف خوفاً من التغيير و التبديل و کثرة الأقاويل» <ref>ر.ک: همان</ref> | ||
«المؤلفات في مسئلة تقليد الميت»: | «المؤلفات في مسئلة تقليد الميت»: | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
«شرح مختصر الأصول للعضدي (قسم الإجماع)»: | «شرح مختصر الأصول للعضدي (قسم الإجماع)»: | ||
حاشیه بر شرح مختصر عضدی یکی از کتابهای محقق اردبیلی است که در اکثر کتب تراجم و کتابشناسی از آن نام بردهاند. از همه مهمتر اینکه خود مقدس اردبیلی چندین بار از این حاشیه در کتاب «مجمع الفائدة» نام برده و ارجاع به آن داده است <ref> همان، ص106</ref> | حاشیه بر شرح مختصر عضدی یکی از کتابهای محقق اردبیلی است که در اکثر کتب تراجم و کتابشناسی از آن نام بردهاند. از همه مهمتر اینکه خود مقدس اردبیلی چندین بار از این حاشیه در کتاب «مجمع الفائدة» نام برده و ارجاع به آن داده است <ref>همان، ص106</ref> | ||
این کتاب، حاشیهای است بر شرح مختصر عضدی. دو شرح بر «مختصر الأصول» ابن حاجب معروف است: 1. شرح سید شریفالدین جرجانی؛ 2. شرح قاضی عضد ایجی و بر هر دو شرح، حواشی زیادی نوشته شده و محقق اردبیلی بر شرح قاضی ایجی حاشیه نگاشته که معروف به «شرح العضدي» است <ref> ر.ک: همان</ref> | این کتاب، حاشیهای است بر شرح مختصر عضدی. دو شرح بر «مختصر الأصول» ابن حاجب معروف است: 1. شرح سید شریفالدین جرجانی؛ 2. شرح قاضی عضد ایجی و بر هر دو شرح، حواشی زیادی نوشته شده و محقق اردبیلی بر شرح قاضی ایجی حاشیه نگاشته که معروف به «شرح العضدي» است <ref>ر.ک: همان</ref> | ||
ناگفته نماند محقق اردبیلی قصد داشته است که بر تمام کتاب «شرح مختصر الأصول»» عضدی حاشیه بنویسد؛ زیرا خود مقدس اردبیلی در آخر حاشیه بر مختصر الأصول عضدی (قسم اجماع) بدین مطلب تصریح کرده است <ref> همان</ref> | ناگفته نماند محقق اردبیلی قصد داشته است که بر تمام کتاب «شرح مختصر الأصول»» عضدی حاشیه بنویسد؛ زیرا خود مقدس اردبیلی در آخر حاشیه بر مختصر الأصول عضدی (قسم اجماع) بدین مطلب تصریح کرده است <ref>همان</ref> | ||
«تعليقة علی ما قال البيضاوي في تفسير ال 118 من سورة هود»: | «تعليقة علی ما قال البيضاوي في تفسير ال 118 من سورة هود»: | ||
تفسیر بیضاوی یا «أنوار التنزيل» قاضی بیضاوی، (م685ق یا 692ق) از تفاسیر عامه است که مورد توجه علمای خاصه قرار گرفته و بر آن حواشی بسیاری نوشته شده است. در «ذریعه» بیش از بیست حاشیه برای این کتاب معرفی شده، ولی نامی از حاشیه محقق اردبیلی به میان نیامده است؛ کما اینکه در هیچیک از کتب تراجم و کتابشناسی، چنین حاشیهای را به اردبیلی نسبت ندادهاند. محقق اردبیلی در کتاب «زبدة البيان»، در بحث مسح رجلین از این حاشیه خود یاد کرده است <ref> ر.ک: همان، ص105</ref> | تفسیر بیضاوی یا «أنوار التنزيل» قاضی بیضاوی، (م685ق یا 692ق) از تفاسیر عامه است که مورد توجه علمای خاصه قرار گرفته و بر آن حواشی بسیاری نوشته شده است. در «ذریعه» بیش از بیست حاشیه برای این کتاب معرفی شده، ولی نامی از حاشیه محقق اردبیلی به میان نیامده است؛ کما اینکه در هیچیک از کتب تراجم و کتابشناسی، چنین حاشیهای را به اردبیلی نسبت ندادهاند. محقق اردبیلی در کتاب «زبدة البيان»، در بحث مسح رجلین از این حاشیه خود یاد کرده است <ref>ر.ک: همان، ص105</ref> | ||
«تعليقة علی ما قال الزمخشري في تفسير سورة الكافرون» و «تعليقة علی ما قال الزمخشري في تفسير الآية 185 من سورة الأنعام»: | «تعليقة علی ما قال الزمخشري في تفسير سورة الكافرون» و «تعليقة علی ما قال الزمخشري في تفسير الآية 185 من سورة الأنعام»: | ||
کتاب «کشاف» زمخشری از کتب تفسیری است که مورد توجه علمای خاصه و عامه قرار گرفته است. بر این کتاب، علمای شیعه نیز حواشی نوشتهاند. محقق اردبیلی نیز در کتاب «زبدة البيان» از این کتاب بسیار مطلب نقل کرده و آن را مورد نقد و نظر قرار داده است <ref> ر.ک: همان، ص107</ref> | کتاب «کشاف» زمخشری از کتب تفسیری است که مورد توجه علمای خاصه و عامه قرار گرفته است. بر این کتاب، علمای شیعه نیز حواشی نوشتهاند. محقق اردبیلی نیز در کتاب «زبدة البيان» از این کتاب بسیار مطلب نقل کرده و آن را مورد نقد و نظر قرار داده است <ref>ر.ک: همان، ص107</ref> | ||
حاشیه بر کشاف مقدس اردبیلی را هیچیک از کتب تراجم و کتابشناسی و... نام نبردهاند، ولی خود محقق اردبیلی در کتاب «مجمع الفائدة» در بحث تعقیب و اینکه سزاوار است قرائت آية الکرسي، تصریح به این حاشیه کشاف کرده است <ref> ر.ک: همان</ref> | حاشیه بر کشاف مقدس اردبیلی را هیچیک از کتب تراجم و کتابشناسی و... نام نبردهاند، ولی خود محقق اردبیلی در کتاب «مجمع الفائدة» در بحث تعقیب و اینکه سزاوار است قرائت آية الکرسي، تصریح به این حاشیه کشاف کرده است <ref>ر.ک: همان</ref> | ||
«اصول دین»: | «اصول دین»: | ||
یکی از تألیفات محقق اردبیلی، کتابی است در اصول دین به فارسی. شرححالنگاران و فهرستنگاران برای محقق اردبیلی کتابهایی با عنوانهای «اثبات واجب»، «اصول دین» و «اثبات امامت» یاد کردهاند که به نظر میرسد اینها همه نامهای یک کتاب و آنهم همان «اصول دین» است. البته محقق اردبیلی نامی برای این کتاب انتخاب نکرده است، اما در دیگر تألیفاتش با عناوین «اثبات واجب»، «اثبات امامت»، «رساله فارسیه» و «بعض الرسائل» از آن یاد کرده و گاهی از آن مطالبی نقل کرده است <ref> ر.ک: متن، کتاب، ص219</ref> | یکی از تألیفات محقق اردبیلی، کتابی است در اصول دین به فارسی. شرححالنگاران و فهرستنگاران برای محقق اردبیلی کتابهایی با عنوانهای «اثبات واجب»، «اصول دین» و «اثبات امامت» یاد کردهاند که به نظر میرسد اینها همه نامهای یک کتاب و آنهم همان «اصول دین» است. البته محقق اردبیلی نامی برای این کتاب انتخاب نکرده است، اما در دیگر تألیفاتش با عناوین «اثبات واجب»، «اثبات امامت»، «رساله فارسیه» و «بعض الرسائل» از آن یاد کرده و گاهی از آن مطالبی نقل کرده است <ref>ر.ک: متن، کتاب، ص219</ref> | ||
علت اینکه از این رساله به «اثبات امامت» هم تعبیر شده، شاید این باشد که بیشتر مطالب این کتاب را بحث امامت آن تشکیل میدهد و نیز علت اشتهار آن به «اثبات واجب»، ممکن است این باشد که باب اول آن، در اثبات واجب تعالی است و این نوع اسمگذاری رایج است <ref> ر.ک: همان، ص220</ref> | علت اینکه از این رساله به «اثبات امامت» هم تعبیر شده، شاید این باشد که بیشتر مطالب این کتاب را بحث امامت آن تشکیل میدهد و نیز علت اشتهار آن به «اثبات واجب»، ممکن است این باشد که باب اول آن، در اثبات واجب تعالی است و این نوع اسمگذاری رایج است <ref>ر.ک: همان، ص220</ref> | ||
این رساله، در چهار باب تنظیم شده است: باب اول در بیان اثبات واجب الوجود؛ باب دوم در بیان نبوت؛ باب سوم در بیان امامت و باب چهارم در بیان معاد و حقیقت ما جاء به النبي. باب سوم که در اثبات امامت بحث میکند، تقریبا چهارپنجم کتاب را به خود اختصاص داده است <ref> ر.ک: همان</ref> | این رساله، در چهار باب تنظیم شده است: باب اول در بیان اثبات واجب الوجود؛ باب دوم در بیان نبوت؛ باب سوم در بیان امامت و باب چهارم در بیان معاد و حقیقت ما جاء به النبي. باب سوم که در اثبات امامت بحث میکند، تقریبا چهارپنجم کتاب را به خود اختصاص داده است <ref>ر.ک: همان</ref> | ||
دیگر رسالههای مذکور در کتاب عبارتند از: | دیگر رسالههای مذکور در کتاب عبارتند از: | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
فهارس کتاب در انتهای آن جای گرفته است که به ترتیب عبارتند از فهرست آیات؛ احادیث؛ آثار؛ اعلام؛ کتب؛ فرق، قبایل و مذاهب؛ امکنه و ازمنه و موضوعات کتاب. | فهارس کتاب در انتهای آن جای گرفته است که به ترتیب عبارتند از فهرست آیات؛ احادیث؛ آثار؛ اعلام؛ کتب؛ فرق، قبایل و مذاهب؛ امکنه و ازمنه و موضوعات کتاب. | ||
در پاورقیها علاوه بر ذکر منابع <ref> ر.ک: پاورقی، ص108</ref> و اشاره به اختلاف نسخ <ref>ر.ک: همان، ص111</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است <ref> ر.ک: همان، ص112</ref> | در پاورقیها علاوه بر ذکر منابع <ref>ر.ک: پاورقی، ص108</ref> و اشاره به اختلاف نسخ <ref>ر.ک: همان، ص111</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است <ref>ر.ک: همان، ص112</ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||