۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
الحاوي في الطب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ' ' به ' '
جز (جایگزینی متن - 'ابن ابى‌اصيبعه' به 'ابن ابى‌اصيبعه ') |
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
== معرفى اجمالى == | == معرفى اجمالى == | ||
'''الحاوى فى الطب'''، به زبان عربى، نام كتاب معروف [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] | '''الحاوى فى الطب'''، به زبان عربى، نام كتاب معروف [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] است كه آن را «الجامع الحاصر لصناعة الطب»، «حاصر صناعة الطب»، «الجامع الكبير» و «الجامع» نيز مى‌نامند. كتاب «الحاوى»، اعظم و اهم كتب مؤلفه [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] است. | ||
اين كتاب، 15 سال وقت رازى را گرفت و خود او مى‌گويد كه سوى چشمش را نيز با خود برد؛ بااين‌همه، كتاب «الحاوى» در زمان حيات رازى تدوين نهايى نشد، بلكه اين اثر پس از وفات محمد بن زكريا رازى و به امر ابوالفضل بن عميد، استاد صاحب بن عباد، وزير ركن الدوله ديلمى از اوراق مشوش و پراكنده‌اى كه از رازى باقى مانده بود، به اهتمام شاگردانش جمع‌آورى شد و پس از جمع اين اوراق پراكنده، كتاب «الحاوى» را تهيه كردند. | اين كتاب، 15 سال وقت رازى را گرفت و خود او مى‌گويد كه سوى چشمش را نيز با خود برد؛ بااين‌همه، كتاب «الحاوى» در زمان حيات رازى تدوين نهايى نشد، بلكه اين اثر پس از وفات محمد بن زكريا رازى و به امر ابوالفضل بن عميد، استاد صاحب بن عباد، وزير ركن الدوله ديلمى از اوراق مشوش و پراكنده‌اى كه از رازى باقى مانده بود، به اهتمام شاگردانش جمع‌آورى شد و پس از جمع اين اوراق پراكنده، كتاب «الحاوى» را تهيه كردند. | ||
قدما درباره اين كتاب بسيار معتقد بوده و مقام آن را در ميان كتب طبى بس گرامى مى‌داشتند و تقريباً تمام مورخين از آن ستايش كرده‌اند. نظامى عروضى سمرقندى در مقاله چهارم كتاب خود درباب علم طب و هدايت طبيب مى‌نويسد: «پس از كتب بسائط يكى به دست آرد چون «ستة عشر» [[جالینوس]] | قدما درباره اين كتاب بسيار معتقد بوده و مقام آن را در ميان كتب طبى بس گرامى مى‌داشتند و تقريباً تمام مورخين از آن ستايش كرده‌اند. نظامى عروضى سمرقندى در مقاله چهارم كتاب خود درباب علم طب و هدايت طبيب مى‌نويسد: «پس از كتب بسائط يكى به دست آرد چون «ستة عشر» [[جالینوس]] يا «حاوى» محمد زكريا يا «كامل الصناعة» يا «صد باب» بوسهل مسيحى يا «قانون» [[ابن‌سینا، حسین بن عبدالله|بوعلى سينا]] يا «ذخيره خوارزمشاهى» و به وقت فراغت مطالعت همى كند». | ||
ابن ابى اصيبعه گويد: «كتاب «حاوى» از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين كتب طبى است به جهت آنكه در آن جميع امراض و درمان بيمارى‌ها، چه از متقدمين و چه از متأخرين تا زمان رازى را شامل است و در آن هر موضوعى را كه از گوينده نقل كرده نامش را ذكر كرده است». | ابن ابى اصيبعه گويد: «كتاب «حاوى» از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين كتب طبى است به جهت آنكه در آن جميع امراض و درمان بيمارى‌ها، چه از متقدمين و چه از متأخرين تا زمان رازى را شامل است و در آن هر موضوعى را كه از گوينده نقل كرده نامش را ذكر كرده است». | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
متأسفانه هنوز تعداد و مطالب مجلدات و فصول و ابواب اين كتاب، به‌طور تحقيقى و دقيق معلوم و معين نيست. [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] | متأسفانه هنوز تعداد و مطالب مجلدات و فصول و ابواب اين كتاب، به‌طور تحقيقى و دقيق معلوم و معين نيست. [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] در شمار تأليفات رازى آورده است كه كتاب «حاوى»، «الجامع الحاصر لصناعة الطب» نيز نام دارد و آن در دوازده قسمت است. | ||
در فهرستى كه بيرونى براى مؤلفات رازى نوشته، جزء دوازدهم «حاوى» را كتابى جداگانه دانسته است. | در فهرستى كه بيرونى براى مؤلفات رازى نوشته، جزء دوازدهم «حاوى» را كتابى جداگانه دانسته است. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
قفطى در «تاريخ الحكماء» گويد: «كتاب الحاوى فى الطب و يسمى الجامع الحاصر لصناعة الطب، اثنى عشر قسماً» و در جاى ديگر گويد: «كتابه الذى سماه الجامع و هو سبعون مقالة». | قفطى در «تاريخ الحكماء» گويد: «كتاب الحاوى فى الطب و يسمى الجامع الحاصر لصناعة الطب، اثنى عشر قسماً» و در جاى ديگر گويد: «كتابه الذى سماه الجامع و هو سبعون مقالة». | ||
[[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصيبعه]] | [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصيبعه]] در «عيون الانباء» گويد: «كتاب الجامع و يسمى حاصر صناعة الطب و غرضه فى هذا الكتاب جمع ما وقع اليه و ادركه من كتاب طب قديم او محدث الى موضع واحد فى كل باب و هو ينقسم اثنى عشر قسماً». | ||
نسخه موجود در برنامه، داراى 7 جلد است و مطالب آن، در قالب 23 جزء (كه هر جزء، مشتمل بر بخش‌هاى كوچك‌ترى همچون باب، فصل و... است) تنظيم شده است. | نسخه موجود در برنامه، داراى 7 جلد است و مطالب آن، در قالب 23 جزء (كه هر جزء، مشتمل بر بخش‌هاى كوچك‌ترى همچون باب، فصل و... است) تنظيم شده است. | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
اين كتاب، علاوه بر معلومات مزبور، جميع اطلاعات مطبى و بيمارستانى و شرح حال بيماران و اوضاع مريض‌خانه‌ها را با طرزى نيكو بيان كرده است. | اين كتاب، علاوه بر معلومات مزبور، جميع اطلاعات مطبى و بيمارستانى و شرح حال بيماران و اوضاع مريض‌خانه‌ها را با طرزى نيكو بيان كرده است. | ||
قسمت‌هاى دوازده‌گانه «الحاوى»، مطابق نوشته [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] | قسمت‌هاى دوازده‌گانه «الحاوى»، مطابق نوشته [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] بدين شرح است: | ||
قسمت اول، در معالجه بيمارى‌ها و بيماران؛ | قسمت اول، در معالجه بيمارى‌ها و بيماران؛ | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۲۹: | ||
القسم الحادى عشر، جمل علاجات و صفات و غير ذلك؛ | القسم الحادى عشر، جمل علاجات و صفات و غير ذلك؛ | ||
القسم الثانى عشر، فى ما استدركه من كتب [[جالینوس]] | القسم الثانى عشر، فى ما استدركه من كتب [[جالینوس]] و لم يذكرها حنين و لا هى فى فهرست [[جالینوس]] . | ||
البته آنچه او بيان كرده، ترتيبى است كه با نسخه موجود اصلاً جور درنمى‌آيد و شايد اين سخن او گزارشى از مسودات كتاب «حاوى» باشد. | البته آنچه او بيان كرده، ترتيبى است كه با نسخه موجود اصلاً جور درنمى‌آيد و شايد اين سخن او گزارشى از مسودات كتاب «حاوى» باشد. | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۶: | ||
كتاب «الحاوى»، بزرگ‌ترين تأليف و تصنيف [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] | كتاب «الحاوى»، بزرگ‌ترين تأليف و تصنيف [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] است و مدت‌ها مرجع علماء و اطباء اروپا بوده و مكرر به طبع رسيده است. اول دفعه در شهر برشيا از بلاد ايتالياى شمالى، به لاتينى ترجمه و در دو جلد طبع شده (1486م) و پس از آن مكرر در ونيز ايتاليا در سال‌هاى 1509 و 1542م چاپ شده است. نسخ خطى متعدد آن در كتابخانه‌هاى معتبر عالم موجود است. | ||
اين كتاب، به اهتمام هيثم خليفه طعيمى و بر اساس نسخه چاپ‌شده توسط دايرة المعارف عثمانى كه در حيدرآباد (هند) چاپ و منتشر شده بود، تصحيح و تحقيق شده و در سال 1422ق (2002م)، توسط مؤسسه چاپ و نشر دار احياء التراث العربى (بيروت) چاپ و منتشر شده است. | اين كتاب، به اهتمام هيثم خليفه طعيمى و بر اساس نسخه چاپ‌شده توسط دايرة المعارف عثمانى كه در حيدرآباد (هند) چاپ و منتشر شده بود، تصحيح و تحقيق شده و در سال 1422ق (2002م)، توسط مؤسسه چاپ و نشر دار احياء التراث العربى (بيروت) چاپ و منتشر شده است. | ||
مصحح اين اثر، ابتدا، مقدمه‌اى كوتاه پيرامون زندگى و آثار [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] | مصحح اين اثر، ابتدا، مقدمه‌اى كوتاه پيرامون زندگى و آثار [[رازی، محمد بن زکریا|محمد بن زكرياى رازى]] نگاشته است و سپس متن تصحيح‌شده كتاب را آورده است. | ||
پاورقى‌هاى بسيار اندك اين اثر، بيشتر به اشتباهات و بررسى تصحيف عبارت‌هاى كتاب اختصاص دارد. مصحح اين اثر، در برخى از پاورقى‌ها به بعضى از نكات و توضيحات مرتبط با متن مى‌پردازد. | پاورقى‌هاى بسيار اندك اين اثر، بيشتر به اشتباهات و بررسى تصحيف عبارت‌هاى كتاب اختصاص دارد. مصحح اين اثر، در برخى از پاورقى‌ها به بعضى از نكات و توضيحات مرتبط با متن مى‌پردازد. | ||