درة التنزيل و غرة التأويل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''درّة التنزيل و غرّة التاويل''' يا عنوان ديگر '''فى بيان الايات المتشابهات فى كتاب الله العزيز''' اثر مهم و معروف [[ابوعبدالله محمد بن عبدالله الخطيب اسكافى]] ([[ابوعبدالله رازى]]) مى باشد. موضوع اصلى اين كتاب آيات متشابه لفظى است و نويسنده، آيات متشابه قرآن را با يكديگر مقايسه نموده و در اين راستا، براى تبيين اختلاف و تفاوت ظاهرى آيات از علوم ادبى، علوم قرآنى و تفسير بهره برده است. هدف نويسنده در اين كتاب، اثبات اين حقيقت است كه در قرآن تكرار بى فايده وجود ندارد و هر آيه داراى پيامى مستقل است كه با آيه مشابهش فرق مى كند، هر چند كه الفاظ آنها شبيه هم هستند.. اين اثر اسكافى در قرآن پژوهى مجموعه‌اى از امالى اوست كه به روايت و نقل ابراهيم بن على بن محمد معروف به ابن ابى الفرج اردستانى مى باشد.  

#الفاظ در يك جا با نظم خاصى و در جاى ديگر به عكس آن نظم قرار گرفته‌اند. مثال:

#:'''و اذ قلنا ادخلوا هذه القريۀ فكلوا منها حيث شئتم رغدا و ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطة نغفر لكم خطيكم و سنزيد المحسنين فبدّل الّذين ظلموا قولاً''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/9 بقره/ 58]</ref> و '''و كلوا منها حيث شئتم و قولوا حطّة و ادخلوا الباب سجدا''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/171 اعراف/ 161]</ref>

#زيادت و نقصان مانند: '''و يكون الدين لله''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/21 بقره / 193]</ref> '''و يكون الدين كلّه لله''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/181 انفال / 39]</ref> يا '''تبع''' در <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/7 بقره / 38]</ref> و '''اتبع''' در <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/320 طه / 123]</ref>

#تقديم و تاخير مثال:

#:'''و اتقوا يوماً لا تجزى نفس عن نفس شيئاً و لا يقبل منها شفاعة و لا يوخذ منها عدلٌ''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/7 بقره / 48]</ref>  

#:'''و اتقوا يوماً تجزى نفس عن نفس شيئاً و لا يقبل منها عدل و لا تنفعها شفاعة''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/19 بقره / 123]</ref>

#تعريف و تكبر مثال:

#:'''رب اجعل هذا بلداً امناً''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/19 بقره / 126]</ref> و در <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/260 ابراهيم/ 35] </ref> آمده '''رب اجعل هذا البلد آمناً'''

#:جمع و افراد مانند '''و قالوا لن تمسنا النار الا ايامًا معدودة''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/12 بقره / 80]</ref> و در <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/53 آل عمران / 24]</ref> '''قالوا لن تمسنا النّار الّا ايّاماً معدودات"'''

#ابدال حرفى به حرف ديگر مانند ابدال "و" به فاء: '''ا فلم يهد لهم كم اهلكنا قبلهم من القرون"'''<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/321 طه / 128]</ref> '''ا فلم يهد لهم كم اهلكنا من قبلهم"'''

#ابدال كلمه اى به كلمه ديگر مانند '''انفجرت''' و '''انبجست'''  

#:'''فقلنا اضرب بعصاك الحجر فانفجرت منه انثتا عشرة عيناً''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/9 بقره/ 60]</ref> و در <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/171 اعراف / 160]</ref> '''ان اضرب بعصاك الحجر فانبجست انثتا عشرة عينا'''  

#ادغام و ترك آن مانند '''يتضرعون''' و '''يضرعون'''  

#:'''فاخذناهم بالباساء و الضرّاء لعلهم يتضرعون''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/132 انعام/ 42]</ref> و در<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/162 اعراف / 94]</ref> '''لعلهم يضرّعون"'''

حال براى نمونه علت وجود آيات مكرر در سوره الرحمن را بيان مى كنيم در اين سوره آيه '''فباى آلاء ربكما تكذبان''' 31 مرتبه تكرار شده است سوال اين است كه فايده اين تكرار چيست؟  

'''و اذ قلنا ادخلواهذه القرية فكلوا منها حيث شئتم و ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطة نغفر لكم خطاياكم و سنزيد المحسنين فبّدل الذين ظلموا قولا''' <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/9 بقره / 58] و [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/9 59]</ref>

در اين آيه هنگاميكه با آيه متشابه خود <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/304/1/171 اعراف/ 161]</ref> '''و اذ قيل لهم اسكنوا هذه القريه و كلوا منها حيث شئتم و قلوا حطة ودخلوا الباب سجداً نغفر لكم خطاياكم و سنزيد المحسنين فبدل الذين ظلموا منهم قولا''' مقابله شود، شش مسئله وجود دارد.

#چرا در سوره بقره '''ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطة''' و در اعراف '''و قولوا حطة و ادخلوا الباب سجدا''' آمده است؟ علت تقديم '''حطة''' در سوره اعراف و تاخير آن در بقره چيست؟  

#:'''حطة''' دعايى است كه آنها درهنگام سجود خود بدان مامور گشتند، پس اگر درهر دو سوره به يك صورت ذكر ميشد ممكن بود كه (يكى از احتمالات معناى واو كه عدم رتبه است) چنين تصور شود كه آنها مامور به سجود و گفتن آن دعا، به طور جداگانه شده‌اند پس در دو سوره مقدم، مؤخر شد، تا معلوم شود كه گفتن اين دعا بايد درحال سجود باشد نه قبل يا بعد از آن. '''ودخلوا الباب سجداً''' يعنى از اين در با حالت سجود وارد شويد (قائلين فى سجودكم حطة)در حالى كه در ضمن سجود خود حطة مى گوئيد.

#:و سوالات ديگر در مورد اين دو آيه:

#چرا در سوره بقره، '''و اذ قلنا ادخلوا''' و در اعراف '''و اذ قيل لهم اسكنوا''' آمده است؟  

#چرا در سوره بقره '''و سنزيد المحسنين''' و در اعراف بدون واو آمده است؟  

#چرا در سوره اعراف '''منهم''' آمده و در بقره نيامده؟

#چرا در سوره بقره '''على الناس ظلموا''' و در اعراف '''عليهم''' آمده است؟

#مقدمه و متن كتاب

#دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى [[خرمشاهی، بهاءالدین|بهاءالدين خرمشاهى]]