تاریخ بخارا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاريخ بخارا'''، تأليف [[نرشخی، محمد بن جعفر |ابوبكر محمد بن جعفر النرشخى]] (268 - 348ق) است كه آن را در سال 332ق، به زبان عربى تأليف و به امير حميد نوح بن نصر سامانى تقديم نموده است ..<ref>فروزانى، سيد ابوالقاسم، ص 27</ref>

در سال 522ق، ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوى، كتاب «تاريخ بخارا» را از عربى به فارسى برگرداند. مترجم خود در اين باره مى‌گويد: «... و بيشتر مردم به عربى رغبت ننمايند. دوستان از من درخواست كردند كه اين كتاب را به فارسى ترجمه كن. فقير درخواست ايشان اجابت كردم و اين كتاب را به پارسى ترجمه كردم» ..<ref>همان، ص 28</ref>

قباوى، مطالبى را از كتاب تاريخ بخاراى نرشخى حذف و قسمت‌هايى را به آن اضافه نموده است ..<ref>همان</ref>

متأسفانه اصل كتاب تاريخ بخاراى نرشخى به زبان عربى از ميان رفته است. همچنين از ترجمه فارسى اين كتاب كه توسط ابونصر احمد القباوى انجام پذيرفته نيز اثرى باقى نيست. در واقع كتابى كه امروزه با نام تاريخ بخارا در دسترس ما است، همان تلخيصى است كه محمد بن زفر از ترجمه تاريخ بخارا به عمل آورده است ..<ref>همان</ref>

در اين كتاب، از ناحيه بخارا و ضمائم آن از قبيل كرمينه، زندنه، ورخشه، بيكند، بناى ارگ بخارا، ربض و ديوار بخارا، خراج بخارا و نواحى آن، نحوه فتح بخارا توسط مسلمانان، بناى مسجد جامع، تقسيم بخارا ميان عرب و عجم، قيام شريك بن شيخ المهرى، خروج المقنع، كيفيت قدرت‌يابى آل سامان و حكومت امراى سامانى تا ابوالحارث منصور بن نوح، سخن رفته است ..<ref>همان</ref>

پاره‌اى از مطالب كتاب، از مشاهدات مؤلف و بعضى، از شنيده‌هاى او از مطلعين معاصر وى مى‌باشد. اما راجع به حوادث پيش از زمان مؤلف، منابع اطلاعات او آثار پيشينيان مى‌باشد ..<ref>همان</ref>

از آنجا كه در كتاب تاريخ بخاراى موجود، از حوادث مربوط به بعد از سال 574ق (مانند تسخير بخارا توسط سلطان محمد خوارزمشاه در سال 604ق و تصرف آن شهر توسط تاتاران به رهبرى چنگيز در سال 616ق) سخن رفته، معلوم مى‌شود كه بعد از محمد بن زفر، شخصى ناشناس، مطالب مذكور را به كتاب تاريخ بخارا، اضافه كرده است ..<ref>همان</ref>

قباوى، ضمن حذف مواردى از متن كتاب كه به قول وى، ملال‌آور بوده، مطالبى را از مأخذ ديگر به اين كتاب افزوده است؛ به‌عنوان مثال، وى در بحث راجع به «المقنع» با استناد به اينكه مطالب مؤلف كتاب (محمد بن جعفر نرشخى) در آن زمينه كامل نيست، با استفاده از كتاب شخصى به نام ابراهيم (كه او را صاحب اخبار مقنع مى‌خواند) و كتاب محمد بن جرير طبرى، مطالب راجع به المقنع را كامل كرده است. وى در اين مورد مى‌گويد: «محمد بن جعفر (نرشخى) در كتاب خود، اين فصل را آورده است، ليكن ناتمام و ابراهيم كه صاحب اخبار مقنع است و محمد بن جرير طبرى آورده است» ..<ref>همان</ref>

اثر حاضر كه به قول مترجم آن، «در ذكر بخارا و مناقب و فضائل او و آنچه در وى است و در روستاهاى وى از مرافق و منافع و آنچه به وى نسبت دارد و ذكر احاديثى كه در فضيلت بخارا آمده است...» مى‌باشد، كتابى است نفيس و ارزشمند و داراى اعتبارى ويژه از حيث مطالب تاريخى و اجتماعى ..<ref>همان</ref>

اين اثر در سال 1317ش، توسط محقق فاضل مدرس رضوى تحصيح گرديده و به چاپ رسيده است. پس از آن، در سال 1351ش، به اهتمام ايشان براى دومين بار، با حواشى مفصل و تعليقات بسيار سودمندى به زيور چاپ آراسته شده است. تعليقات و حواشى ايشان كه تقريبا دو برابر متن اصلى كتاب را به خود اختصاص داده، در نوع خود بى‌نظير است. اين تعليقات و حواشى، شامل تصحيح كلمات نادرست، اشتباهات تاريخى، توضيح درباره اسامى خاص و همچنين اطلاعاتى راجع به جايگاه جغرافيايى شهرها و آبادى‌هاى نام‌برده‌شده در متن كتاب، معرفى اشخاص تاريخى شامل امراى سامانى، وزراء، سرداران بزرگ، علماء و نيز پاره‌اى از رويدادهاى مهم روزگار مورد بحث كتاب مى‌باشد. اين تعليقات كه با استفاده از متون معتبر تاريخى، جغرافيايى و ادبى و نيز يادداشت‌هاى علامه قزوينى و ريچارد.ن.فراى صورت پذيرفته، براى محققانى كه كتاب تاريخ بخارا را مورد مطالعه و بررسى قرار مى‌دهند، بسيار راهگشا و ارزشمند است ..<ref>همان</ref>