۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
جز (جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>') |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
مىتوان گفت كه در اين مجموعه اشعار، گزيده و جلوهاى از برخى از انديشههاى كلامى، فلسفى و عرفانى صدرالمتألهين شيرازى قابل مشاهده است. بعضى از نكتهها درباره مضامين اين ابيات به شرح ذيل است: | مىتوان گفت كه در اين مجموعه اشعار، گزيده و جلوهاى از برخى از انديشههاى كلامى، فلسفى و عرفانى صدرالمتألهين شيرازى قابل مشاهده است. بعضى از نكتهها درباره مضامين اين ابيات به شرح ذيل است: | ||
#محمد خواجوى درباره موضوع اين اثر، بر دو نكته تأكيد كرده است: اول اينكه اشعار كتاب حاوى موضوعات مختلف است و صدرالمتألهين آن را بر طبق مبانى فلسفى خويش به نظم درآورده است. ديگر آنكه اين مجموعه بيشتر بر محور تجسم اعمال و روز رستاخيز دور مى زند <ref>مقدمه مصحح، ص دوازده</ref> | #محمد خواجوى درباره موضوع اين اثر، بر دو نكته تأكيد كرده است: اول اينكه اشعار كتاب حاوى موضوعات مختلف است و صدرالمتألهين آن را بر طبق مبانى فلسفى خويش به نظم درآورده است. ديگر آنكه اين مجموعه بيشتر بر محور تجسم اعمال و روز رستاخيز دور مى زند <ref>مقدمه مصحح، ص دوازده</ref> | ||
#:به نظر مىرسد نكته اول، بجا و درست است و فروغ برخى از انديشهها و نظريههاى حكمت متعاليه در اين اشعار نيز ديدنى است ولى نكته دوم چندان قرين صحت و دقت نيست. تجسم اعمال و مبحث معاد از جمله موضوعات مطرح در اين اثر است ولى به نظر نمىرسد كه داراى نقش محورى باشد بلكه مىتوان گفت نظريههاى «اصالت وجود»، «تشكيك وجود»، «وحدت وجود» و «حركت جوهرى» و مانند آن، زيرساخت نظرى و درونمايه مشترك مضامين اين مجموعه شعرى را تشكيل داده است. | #:به نظر مىرسد نكته اول، بجا و درست است و فروغ برخى از انديشهها و نظريههاى حكمت متعاليه در اين اشعار نيز ديدنى است ولى نكته دوم چندان قرين صحت و دقت نيست. تجسم اعمال و مبحث معاد از جمله موضوعات مطرح در اين اثر است ولى به نظر نمىرسد كه داراى نقش محورى باشد بلكه مىتوان گفت نظريههاى «اصالت وجود»، «تشكيك وجود»، «وحدت وجود» و «حركت جوهرى» و مانند آن، زيرساخت نظرى و درونمايه مشترك مضامين اين مجموعه شعرى را تشكيل داده است. | ||
#خواجوى در مقدمهاش اين نكته را نيز يادآور شده است كه صدرالمتألهين در سرودن اين اشعار بيشتر توجه به معانى بلند عرفانى و فلسفى داشته است و روش او در سرودن اين اشعار، مثنوى بوده و توجه چندانى به صنايع شعرى، كنايات، اشارات، اغراق و امثال اينها نداشته و افكارش فقط بر محور فلسفه تألّه -يعنى حكمت متعاليه كه خود مؤسّس آن بوده است- دور مىزند. با اين همه چيزى از آن صنايع هم كم ندارد <ref>همان، ص پانزده</ref> | #خواجوى در مقدمهاش اين نكته را نيز يادآور شده است كه صدرالمتألهين در سرودن اين اشعار بيشتر توجه به معانى بلند عرفانى و فلسفى داشته است و روش او در سرودن اين اشعار، مثنوى بوده و توجه چندانى به صنايع شعرى، كنايات، اشارات، اغراق و امثال اينها نداشته و افكارش فقط بر محور فلسفه تألّه -يعنى حكمت متعاليه كه خود مؤسّس آن بوده است- دور مىزند. با اين همه چيزى از آن صنايع هم كم ندارد <ref>همان، ص پانزده</ref> | ||
#:جمله اخير ايشان ظاهراً چندان با واقع مطابق نيست و در هر حال به نظر مىرسد اين مجموعه اشعار از نظر ادبى و هنرى با شاهكارهاى شاعران بزرگ فارسىزبان مانند حافظ و سعدى و مولوى قابل مقايسه نيست. | #:جمله اخير ايشان ظاهراً چندان با واقع مطابق نيست و در هر حال به نظر مىرسد اين مجموعه اشعار از نظر ادبى و هنرى با شاهكارهاى شاعران بزرگ فارسىزبان مانند حافظ و سعدى و مولوى قابل مقايسه نيست. | ||
#در اين مجموعه، تكرار هم هست و ابياتى يكسان و يا با تغييراتى اندك در چند مورد ذكر شده است (بهطور مثال مقايسه شود: همان، ص 3- 4 با ص 79- 80)؛ علت اين مسأله آن است كه دو مجموعه شعرى از ملاصدرا در اين كتاب جمع شده كه شايد در واقع يك مجموعه بوده و بهوسيله دو نفر نوشته شده است ولى مصحح محترم احتمال مى دهد كه در واقع صدرالمتألهين دو مجموعه شعرى سروده و در دومى برخى از ابيات اولى را با تغييراتى تكرار كرده است <ref>مقدمه مصحح، ص سيزده- چهارده</ref> | #در اين مجموعه، تكرار هم هست و ابياتى يكسان و يا با تغييراتى اندك در چند مورد ذكر شده است (بهطور مثال مقايسه شود: همان، ص 3- 4 با ص 79- 80)؛ علت اين مسأله آن است كه دو مجموعه شعرى از ملاصدرا در اين كتاب جمع شده كه شايد در واقع يك مجموعه بوده و بهوسيله دو نفر نوشته شده است ولى مصحح محترم احتمال مى دهد كه در واقع صدرالمتألهين دو مجموعه شعرى سروده و در دومى برخى از ابيات اولى را با تغييراتى تكرار كرده است <ref>مقدمه مصحح، ص سيزده- چهارده</ref> | ||
#اين مجموعه اشعار با ابياتى درباره توحيد و با اين بيت آغاز شده است:<ref>همان، ص 3</ref> | #اين مجموعه اشعار با ابياتى درباره توحيد و با اين بيت آغاز شده است:<ref>همان، ص 3</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''مىستايم خالقى را كوست هست''|2=''اين دگرها نيستند و اوست هست''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''مىستايم خالقى را كوست هست''|2=''اين دگرها نيستند و اوست هست''}}{{پایان شعر}} | ||
#:اين بيت به روشنى اشاره به نظريه اصالت وجود دارد و بلكه بيانگر مبحث وحدت وجود است و ظاهرش، همه كثرات و وجود ممكنات را نفى مىكند و فقط به اثبات وجود او مىپردازد. و هر چند گرايش به نظريه وحدت شخصى وجود در اين بيت آشكار است ولى البته مىتوان آن را بر نظريه «وحدت شهود» نيز حمل كرد همانطور كه سعدى گفته است:{{شعر}} | #:اين بيت به روشنى اشاره به نظريه اصالت وجود دارد و بلكه بيانگر مبحث وحدت وجود است و ظاهرش، همه كثرات و وجود ممكنات را نفى مىكند و فقط به اثبات وجود او مىپردازد. و هر چند گرايش به نظريه وحدت شخصى وجود در اين بيت آشكار است ولى البته مىتوان آن را بر نظريه «وحدت شهود» نيز حمل كرد همانطور كه سعدى گفته است:{{شعر}} | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
#:{{ب|''چو سلطان عزّت علم بركشد''|2=''جهان سر به جيب عدم دركشد»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''چو سلطان عزّت علم بركشد''|2=''جهان سر به جيب عدم دركشد»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:و شايستهتر آن است كه بيت آغازين صدرالمتألهين را بيانگر نظر خاصّ ايشان در مبحث وحدت يا كثرت حقيقت وجود از مباحث حكمت متعاليه؛ يعنى (وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت) و نظريه «وحدت تشكيكى وجود» بدانيم. | #:و شايستهتر آن است كه بيت آغازين صدرالمتألهين را بيانگر نظر خاصّ ايشان در مبحث وحدت يا كثرت حقيقت وجود از مباحث حكمت متعاليه؛ يعنى (وحدت در عين كثرت و كثرت در عين وحدت) و نظريه «وحدت تشكيكى وجود» بدانيم. | ||
#ملاصدرا در رباعى.<ref>متن كتاب، ص 78</ref> | #ملاصدرا در رباعى.<ref>متن كتاب، ص 78</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«زاهد ز بهشت، خان و مان مىسازد''|2=''عابد به عمل بدان جهان مىنازد''}} | #:{{ب|''«زاهد ز بهشت، خان و مان مىسازد''|2=''عابد به عمل بدان جهان مىنازد''}} | ||
#:{{ب|''عارف به معارف درون مىنازد''|2=''عاشق ز براى دوست جان مىبازد»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''عارف به معارف درون مىنازد''|2=''عاشق ز براى دوست جان مىبازد»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:برترى عشق را بر عرفان نظرى ذكر كرده است و هر چند در ارزشمندى دانايى ترديدى نيست ولى در بيت اخير اين رباعى، ترجيح جانبازى عاشقانه بر معرفت بدون ايثار، آشكارا اعلام مىشود. | #:برترى عشق را بر عرفان نظرى ذكر كرده است و هر چند در ارزشمندى دانايى ترديدى نيست ولى در بيت اخير اين رباعى، ترجيح جانبازى عاشقانه بر معرفت بدون ايثار، آشكارا اعلام مىشود. | ||
#صدرالمتألهين در برخى از اشعارش مسأله معاد را نيز مورد توجه قرار داده و از آن جمله گفته است:<ref>همان، ص 74</ref> | #صدرالمتألهين در برخى از اشعارش مسأله معاد را نيز مورد توجه قرار داده و از آن جمله گفته است:<ref>همان، ص 74</ref> {{شعر} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''زآنكه بس مشكل بود فهم معاد''|2=''عقلها اكثر در او كُند اوفتاد''}} | {{ب|''زآنكه بس مشكل بود فهم معاد''|2=''عقلها اكثر در او كُند اوفتاد''}} | ||
{{ب|''فلسفى هر چند باشد تيز فهم''|2=''حشر اجسادش محال آيد به وهم''}}{{پایان شعر}} | {{ب|''فلسفى هر چند باشد تيز فهم''|2=''حشر اجسادش محال آيد به وهم''}}{{پایان شعر}} | ||
#:در اين شعر، صعوبت فرجامشناسى مطرح شده است و به نظر مىرسد كه صدرالمتألهين درصدد اشاره و تعريض به نظر [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] است كه اثبات معاد جسمانى با برهان عقلى مشكل است و بلكه عقل، دليلى بر آن ندارد ولى چون صادق مُصدَّق يعنى حضرت محمد مصطفى(ص) آن را تأييد كرده؛ پس ثابت و مقبول است. شاهد اين مطلب آن است كه ملاصدرا خودش در حكمت متعاليه، معاد جسمانى را با برهان عقلى اثبات كرده است. | #:در اين شعر، صعوبت فرجامشناسى مطرح شده است و به نظر مىرسد كه صدرالمتألهين درصدد اشاره و تعريض به نظر [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] است كه اثبات معاد جسمانى با برهان عقلى مشكل است و بلكه عقل، دليلى بر آن ندارد ولى چون صادق مُصدَّق يعنى حضرت محمد مصطفى(ص) آن را تأييد كرده؛ پس ثابت و مقبول است. شاهد اين مطلب آن است كه ملاصدرا خودش در حكمت متعاليه، معاد جسمانى را با برهان عقلى اثبات كرده است. | ||
#برخى از اشعار ملاصدرا، بس اخلاقى و عرفانى و شوقانگيز است:<ref>همان، ص 84</ref> | #برخى از اشعار ملاصدرا، بس اخلاقى و عرفانى و شوقانگيز است:<ref>همان، ص 84</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«با دلى و جانى به صد وابستگى''|2=''كى توانى از جهان وارستگى؟!''}} | #:{{ب|''«با دلى و جانى به صد وابستگى''|2=''كى توانى از جهان وارستگى؟!''}} | ||
#:{{ب|''تا نسوزى در فراق روى يار''|2=''كى بود جاى تو در دارالقرار؟!''}} | #:{{ب|''تا نسوزى در فراق روى يار''|2=''كى بود جاى تو در دارالقرار؟!''}} | ||
#:{{ب|''تا نگردد منقلب جان با روان''|2=''كى بود ز ابليس و تلبيسش امان؟!»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''تا نگردد منقلب جان با روان''|2=''كى بود ز ابليس و تلبيسش امان؟!»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:و <ref>همان، ص 85</ref> | #:و <ref>همان، ص 85</ref> {{شعر}} | ||
#:{{ب|''«هر كه او شد آشنا با روى دوست''|2=''مىنبيند يك نظر جز سوى دوست''}} | #:{{ب|''«هر كه او شد آشنا با روى دوست''|2=''مىنبيند يك نظر جز سوى دوست''}} | ||
#:{{ب|''كاملان را آرزو نى غير دوست''|2=''ناقصان را حور و غلمان بس نكوست»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''كاملان را آرزو نى غير دوست''|2=''ناقصان را حور و غلمان بس نكوست»''}}{{پایان شعر}} | ||
#صدرالمتألهين در چند مورد با تمثيلهايى جالب، مباحث معرفت نفس را شرح داده است؛ مانند: | #صدرالمتألهين در چند مورد با تمثيلهايى جالب، مباحث معرفت نفس را شرح داده است؛ مانند: | ||
#شبيه به صراط مستقيم:<ref>همان، ص 52</ref> | #شبيه به صراط مستقيم:<ref>همان، ص 52</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«نفس باشد چون صراط مستقيم''|2=''گشته در متن جهنم زان مقيم»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''«نفس باشد چون صراط مستقيم''|2=''گشته در متن جهنم زان مقيم»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:كه بيانگر اين نكته است: همانطور كه پل صراط بر روى جهنم است و هر كس كه از پل بگذرد خندان بود؛ هر كسى كه از نفس خود بگذرد؛ نجات يابد. | #:كه بيانگر اين نكته است: همانطور كه پل صراط بر روى جهنم است و هر كس كه از پل بگذرد خندان بود؛ هر كسى كه از نفس خود بگذرد؛ نجات يابد. | ||
#تشبيه به بوقلمون:<ref>همان، ص 53</ref> | #تشبيه به بوقلمون:<ref>همان، ص 53</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«نفس تو چون مرغ بوقلمون بود''|2=''كه به خود هر لحظه ديگرگون بود''}} | #:{{ب|''«نفس تو چون مرغ بوقلمون بود''|2=''كه به خود هر لحظه ديگرگون بود''}} | ||
#:{{ب|''هرگزش در يك مقام آرام نه''|2=''زين حياتش هيچ گه با كام نه»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''هرگزش در يك مقام آرام نه''|2=''زين حياتش هيچ گه با كام نه»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:كه اشاره به حركت جوهرى و تكامل نفس در اين جهان دارد. | #:كه اشاره به حركت جوهرى و تكامل نفس در اين جهان دارد. | ||
#تشبيه به پرندهاى شاهباز:<ref>همان، ص 54</ref> | #تشبيه به پرندهاى شاهباز:<ref>همان، ص 54</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«نفس را چون شاهبازى مىشناس''|2=''كآشيانش هست بس عالى اساس''}} | #:{{ب|''«نفس را چون شاهبازى مىشناس''|2=''كآشيانش هست بس عالى اساس''}} | ||
#:{{ب|''باز سلطانست و دهر پير زال''|2=''بند در پايش نهاد و بست بال»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''باز سلطانست و دهر پير زال''|2=''بند در پايش نهاد و بست بال»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:كه اشاره به قوس نزول و صعود دارد. | #:كه اشاره به قوس نزول و صعود دارد. | ||
#تشبيه به ديو:<ref>همان، ص 50</ref> | #تشبيه به ديو:<ref>همان، ص 50</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«ديو ديوان جهان اين نفس تُست''|2=''زآنكه از وى نيست كار دين درست''}} | #:{{ب|''«ديو ديوان جهان اين نفس تُست''|2=''زآنكه از وى نيست كار دين درست''}} | ||
#:{{ب|''كو سليمانى كه ديو نفس را''|2=''آرد اندر خدمت مُلك خدا؟''}} | #:{{ب|''كو سليمانى كه ديو نفس را''|2=''آرد اندر خدمت مُلك خدا؟''}} | ||
#:{{ب|''هر كه ديو نفس را تسخير كرد''|2=''مسجد اقصاى دين تعمير كرد»''}}{{پایان شعر}} | #:{{ب|''هر كه ديو نفس را تسخير كرد''|2=''مسجد اقصاى دين تعمير كرد»''}}{{پایان شعر}} | ||
#:كه تأكيد بر ضرورت تهذيب نفس و برترى جهاد نفس بر جهاد اصغر كرده است. | #:كه تأكيد بر ضرورت تهذيب نفس و برترى جهاد نفس بر جهاد اصغر كرده است. | ||
#و سرانجام شايد بتوان گفت بهترين و مشهورترين شعر صدرالمتألهين از نظر لفظى و معنوى، اين رباعى است:<ref>همان، ص 78</ref> | #و سرانجام شايد بتوان گفت بهترين و مشهورترين شعر صدرالمتألهين از نظر لفظى و معنوى، اين رباعى است:<ref>همان، ص 78</ref>{{شعر}} | ||
#:{{ب|''«آنان كه ره دوست گزيدند همه''|2=''در كوى شهادت آرميدند همه''}} | #:{{ب|''«آنان كه ره دوست گزيدند همه''|2=''در كوى شهادت آرميدند همه''}} | ||
#:{{ب|''در معركه دو كون فتح از عشق است''|2=''هر چند سپاه او شهيدند همه»''}} | #:{{ب|''در معركه دو كون فتح از عشق است''|2=''هر چند سپاه او شهيدند همه»''}} | ||
ویرایش