جوامع حدیثی شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جوامع حديثى شيعه''' اثر دكتر [[هادى حجت]]، معرفى جوامع حديثى قديم و جديد شيعه است. اين كتاب به زبان فارسى در سال 1386ش براى دانشجويان رشته علوم حديث در دروه كارشناسى، به عنوان منبع اصلى درس «جوامع حديثى شيعه» و براى دانشجويان رشته علوم قرآن و حديث در دوره‌هاى كارشناسى ارشد و به عنوان منبع كمك درسى درس «تاريخ حديث»، تدوين شده است <ref>مقدمه ناشران</ref>.

كتاب با دو مقدمه از ناشر و نويسنده آغاز شده است. در اين مجموعه، در قالب پانزده درس و بر اساس سير تاريخى، به معرفى هر يك از جوامع حديثى متقدم و متأخر شيعه پرداخته شده و تلاش گرديده است ضمن دسته‌بندى منظم مباحث، از طريق طرح سؤالات و پژوهش‌هاى مختلف و نقل نمونه‌هايى از متون هر يك از جوامع حديثى، زمينه ارتباط و مراجعه مستقيم هر چه بيشتر مخاطبان با كتاب‌هاى جوامع حديثى فراهم آمده و صرفاً به نقل مباحث نظرى اكتفا نشده است <ref>پيشگفتار، ص1</ref>.

در پيشگفتار نويسنده، اين نكته بيان گرديده كه حديث به عنوان مهمترين راه دستيابى به سنت معصومان (ع) بيشترين نقش را در استنباط احكام و معارف اسلامى و شكل‌دهى تفكرات مذاهب مختلف اسلامى داشته است <ref>پيشگفتار، ص1</ref>.

در درس اول، ابتدا به تعريف جوامع حديثى پرداخته شده است. جوامع به كتاب‌هايى گفته مى‌شود كه در آن‌ها، احاديث به ترتيب ابواب فقهى جمع‌آورى شده باشد؛ مانند: صحاح سته اهل سنت و كتب اربعه شيعه و همچنين جوامع حديثى متأخر شامل: [[بحار الانوار|بحار]]، [[وسائل الشیعة|وسائل]] و [[الوافی|وافى]]. يا اين جمع‌آورى، به ترتيب حروف الفبا باشد، مانند: «[[جامع الاصول فى احاديث الرسول | جامع الاصول]]» [[ابن اثير]] <ref>متن كتاب، ص5</ref>.

#ساير جوامع حديثى شيعه (از قرن دوازدهم تا دوران معاصر)، مانند: «مستدرك وسائل الشيعة» و «[[جامع احاديث شيعه]]» <ref>همان، ص6</ref>.

#عصر امام هفتم(ع) تا آغاز غيب صغرى (148 تا 260ق) كه عصر تبويب و شكل‌گيرى فقه و حديث شيعه و عصر تدوين جوامع اوليه است <ref>همان، ص6- 7</ref>.

در پايان اين درس نگاهى مختصر به برخى از جوامع اوليه از جمله «النوادر» [[اشعرى]] و «المحاسن» [[برقی، احمد بن محمد|برقى]] شده است <ref>همان، ص11- 19</ref>.

در درس دوم، ابتدا به معرفى جوامع حديثى متقدم و مؤلفان آن‌ها پرداخته شده و علل شهرت يافتن كتب اربعه و نكاتى پيرامون آن‌ها بيان گرديده و سپس مرورى بر زندگى مرحوم [[كلينى]] و مشايخ، شاگردان و تأليفات ايشان شده است <ref>همان، ص21</ref>.

در پايان نيز مطالبى پيرامون كتاب كافى شامل: نام كتاب، زمان كتابت، انگيزه نگارش، مأخذ كتاب كافى، تعداد روايات و ساختار كتاب، بيان گرديده است. [[شيخ مفيد]]، كافى را از سترگ‌ترين و سودمندترين كتب شيعه دانسته و [[فيض كاشانى]]، آن را معتبرترين، كامل‌ترين و جامع‌ترين كتب اربعه معرفى كرده است <ref>همان، ص30</ref>.

#رفع تعارض <ref>همان ص 39-40</ref>.

1- عدم روايت از غيرمعصوم جز در موارد نادر؛ 2- ذكر كامل سند تا معصوم(ع) جز در موارد اندك؛ 3- ذكر طرق مختلف براى يك روايت؛ 4- امانت در گزارش سند؛5- استفاده از شيوه‌هاى مختلف براى اختصار سند؛ 6- عنعنه در سند؛ 7- ارسال در برخى اسناد <ref>همان، ص42</ref>.

#مشتبه نشدن توضيحات مصنف با متن روايات <ref>همان ص 57-58</ref>.

در درس پنجم، مباحث مربوط به [[شيخ صدوق]] و دومين جامع حديثى متقدم، يعنى كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» پى گرفته شده است. مباحث اين درس عبارتند از: نگاهى به زندگانى شيخ صدوق؛ شرايط سياسى و فرهنگى در عصر شيخ صدوق؛ شيخ صدوق از نگاه عالمان؛ مشايخ و شاگردان شيخ صدوق؛ تأليفات شيخ صدوق؛ نكاتى درباره كتاب «[[مدينة العلم]]» و مطالبى درباره كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» شامل: نام كتاب، زمان تأليف، موضوع كتاب، انگيزه نگارش، مآخذ كتاب، انگيزه نگارش، مآخذ شيخ صدوق، سبك نگارش و ساختار كتاب <ref>همان، ص75</ref>.

در درس ششم، ابتدا ويژگى‌هاى شيوه گزارش متن احاديث در «من‌لايحضره‌الفقيه» و سپس ويژگى‌هاى شيوه گزارش اسناد در آن بيان گرديده و سپس، شيوه‌هاى حذف سند در اين كتاب بررسى شده است. از ديگر مباحث اين درس عبارتند از: نكاتى درباره مشيخه «من‌لايحضره‌الفقيه»؛ نمونه‌اى از كاربرد مشيخه براى اتصال سند؛ مراسيل صدوق؛ اعتبار كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه»؛ نگاهى به برخى از آراء شاذ فقهى شيخ صدوق و كارهاى انجام شده پيرامون اين كتاب <ref>همان، ص91</ref>.

در درس هفتم، ضمن نگاهى به زندگانى [[شيخ طوسى]] و اساتيد، شاگردان و تأليفات ايشان، مباحثى پيرامون كتاب «تهذيب الاحكام» مانند: نام كتاب، زمان تأليف، موضوع كتاب، انگيزه نگارش، ساختار كتاب، تعداد روايات، شيوه تأليف، ويژگى‌ها و امتيازات، شيوه‌هاى شيخ طوسى در تأويل و جمع روايات و نمونه‌اى از نقل روايات در اين كتاب، ارائه گرديده است <ref>همان، ص111</ref>.

در درس هشتم، به معرفى كتاب «الاستبصار» پرداخته شده و ضمن بيان ويژگى‌ها و امتيازات اين كتاب، خصوصيات مشترك تهذيبين و نكاتى درباره مشيخه آن‌ها، ذكر شده است. ديگر مباحث مطرح شده در اين درس، عبارتند از: نمونه‌اى از جمع بين روايات مختلف از كتاب «الاستبصار»، برخى از اشكالات وارد شده بر تهذيبين، شروح و حواشى تهذيبين و نگاهى بر دوران فترت در حديث شيعه <ref>همان، ص127</ref>.

نويسنده در درس نهم، سخن درباره جوامع حديثى متأخر را با نگاهى گذرا به وضعيت حديث در قرن‌هاى يازدهم و دوازدهم هجرى آغاز كرده و بحث را با بررسى كتاب وافى، اولين جامع حديثى متأخر شيعه و نگاهى به زندگى مؤلف آن، پى گرفته است <ref>همان، ص139</ref>.

درس دهم، درباره [[علامه مجلسى]] و كتاب «بحار الانوار» است و در آن به مباحث زير پرداخته شده است: نگاهى به زندگى علامه مجلسى، آثار و تأليفات علامه مجلسى، علامه مجلسى از نگاه عالمان، علامه و احياى كتب حديثى شيعه و مطالبى درباره كتاب «بحار الانوار» <ref>همان، ص161</ref>.

در درس يازدهم، ابتدا منابع و ساختار كتاب «بحار الانوار» بررسى گرديده و در ادامه، به بيان ويژگى‌هاى شيوه گزارش متن احاديث و اسناد و نيز ويژگى‌ها و مزاياى كتاب «بحار الانوار» پرداخته شده است <ref>همان، ص177</ref> و در درس دوازدهم، ميزان اعتبار روايات «بحار الانوار» سنجيده شده و سپس انتقادها به بحار و تأليفات پيرامون اين كتاب، بررسى شده است <ref>همان، ص195</ref>.

در درس سيزدهم، به منظور آشنايى با سومين جامع حديثى متأخر و مؤلف آن، به مباحث زير پرداخته شده است: نگاهى به زندگانى [[شيخ حر عاملى]]؛ شيخ حر از نگاه عالمان؛ آثار و تأليفات شيخ [[حر عاملى]] و مطالبى درباره كتاب «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» از جمله شيوه گزارش متن و اسناد و ويژگى‌ها و مزاياى آن <ref>همان، ص 211- 212</ref>.

در درس چهاردم، به دو جامع حديثى كه به نحوى در ارتباط با كتاب «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» نوشته شده‌اند، يعنى «[[مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل|مستدرك الوسائل]]» و «جامع احاديث الشيعة» پرداخته شده است. عناوين اين درس عبارتند از: [[محدث نورى]] و كتاب «[[مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل|مستدرك الوسائل]]»؛ آثار و تأليفات محدث نورى؛ [[آيت‌الله بروجردى]] و كتاب «جامع احاديث الشيعة» و ويژگى‌ها و امتيازات اين كتاب <ref>همان، ص233</ref>.

در آخرين درس، با تعدادى ديگر از جوامع حديثى شيعه كه در سه قرن اخير تأليف شده‌اند آشنا خواهيم شد؛ ازاين‌رو نويسنده در اين درس، ابتدا كتاب‌هاى «[[عوالم العلوم و المعارف]]»، «[[جامع المعارف و الاحكام]]» را معرفى نموده و سپس به سه مجوعه حديثى كه در دوره معاصر نوشته شده‌اند پرداخته است <ref>همان، ص 252</ref>.