تعليقة الهيدجي علی المنظومة و شرحها: تفاوت میان نسخه‌ها

شارح، کتاب را در سال 1346ق، به پایان برده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص590</ref>

آخوند هیدجی در این کتاب به شرح بخش منطق و حکمت منظومه ملا هادی سبزواری پرداخته است. در واقع این کتاب تعلیقه است بر قسمت منطق منظومه حاج ملا هادی سبزواری که به «اللئالي المنتظمة» موسوم است. لئالی و شرح آن که توسط خود حاجی نگارش یافته، یکی از متون محکم منطقی است که در حوزه‌های علمی بعد از حاشیه ملا عبدالله و شرح شمسیه و جوهر النضيد و شرح مطالع، تدریس می‌شود<ref>ر.ک: رمضانی، حسن، ص73</ref>

همچنین کتاب، تعلیقه‌ای است بر قسمت حکمت منظومه حاج ملا هادی سبزواری که به «غرر الفرائد» موسوم است. «غرر الفرائد» و شرح آن که آن نیز توسط خود حاجی نگارش یافته، یکی از متون دقیق و پرمحتوای فلسفی است و در حوزه‌های علوم عقلی قبل از اسفار اربعه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] تدریس می‌شود. مرحوم سبزواری در این اثر گران‌سنگ و ارزشمند از آثار بزرگانی همچون: صدرالمتألهین، ابن سینا، قطب‌الدین شیرازی، محقق طوسی، میرداماد، محیی‌الدین بن عربی و دیگران بهره جسته و از این طریق زمینه را برای ورود در اسفار که با توجه و اشراف بر جمیع مشارب فلسفی و عرفانی و کلامی بنیان گردیده، فراهم نموده است<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>

شارح در این کتاب علاوه بر اینکه به شرح جملات پرداخته است، مباحثی از قبیل صرف، نحو و معجم را نیز آورده است؛ مثلا در بخشی از کتاب چنین می‌خوانیم: قوله: «کسا بکسر الكاف»، ص19، س12: کسا لباس معروفی است. کسا خبر است برای «التباين» و «جزئيا» در متن حال است از او<ref>ر.ک: متن کتاب، ص33</ref> در جای دیگر می‌گوید: قوله: «بل كل مدرك»، ص38، س12: مدرک به صیغه اسم مفعول است<ref>ر.ک: همان، ص180</ref>

ایشان در این کتاب از نظرات کسانی چون ارسطو<ref>ر.ک: همان، ص120، 342، 64</ref>، افلاطون<ref>ر.ک: همان، 394، 410 و 425</ref>، ابن سینا<ref>ر.ک: همان، ص169 و 479</ref>، [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] <ref>ر.ک: همان، ص80، 103 و 149</ref>، شهید ثانی<ref>ر.ک: همان، ص192، 527 و 582</ref> و... بهره برده است.

اولین قاعده که مرحوم هیدجی به آن اشاره کرده است، این است: كل ما ثبت قدمه، امتنع عدمه<ref>متن کتاب، ص585</ref>، که به فارسی چنین می‌شود: آنچه آغاز ندارد، انجام نپذیرد. وی قاعده بعدی را چنین مطرح نموده: هر چیزی که ماهیت دارد، معلول است<ref>همان</ref> و برای این قواعد توضیحاتی را ذکر کرده است.