السيف الصنيع لرقاب منكري علم البديع: تفاوت میان نسخه‌ها

براى كتاب دو نام ديگر هم ذكر شده كه عبارت است از: «السيف الصنيع على رقاب منكرى علم البديع» و «السيف الصنيع رقاب منكرى بديع» .<ref>مقدمه، ص39</ref>.

بديع علمى است كه از وجوه تحسين و محاسن كلام بحث مى‌كند. مؤلف، كتاب را مانند شمشيرى صيقل زده شده مى‌داند براى هشدار و تذكر به كسانى كه علم بديع را انكار مى‌كنند .<ref>جمال، 1389،ص75</ref>.

مقدمه محقق، مشتمل بر چهار بخش است كه هر بخشى تحت عنوان «نظر» بيان شده است.<ref>مقدمه، ص12</ref>.

در بخش اول مقدمه، شرح حالى از زندگى مؤلف از ولادت تا وفات به صورت مختصر آورده شده است .<ref>مقدمه، ص12</ref>.

بخش دوم، در مورد رابطه مؤلف، با علوم مختلف عربى مانند علم نحو، ادبيات عرب، لغت، بديع، نثر، نظم و... مى‌باشد. .<ref>مقدمه، ص32</ref>.

در بخش سوم، مطالبى پيرامون كتاب، نسخه‌هاى مختلف آن و نكاتى از عقايد مؤلف، كه در كتاب ذكر شده، آورده شده است .<ref>مقدمه، ص39</ref>.

در بخش پايانى مقدمه، به بيان مراحل تدوين كتاب اشاره شده است. .<ref>مقدمه، ص57</ref>.

مؤلف، در آغاز بحث، در مورد التفات و توجه به علم بديع، مطالبى را بيان كرده است .<ref>متن، ص75</ref>.

به اعتقاد وى خداوند انسان را به گونه‌اى خلق نموده كه در پى به دست آوردن اسباب هر چيزى است و به اسباب آن هم قناعت نمى‌كند و لذا به مسبب الاسباب كه خداوند است دسترسى پيدا مى‌كند و اين بزرگترين منتى است كه خدا بر انسان گذاشت. «حُسن» امر موجود و مشهودى است كه انسان از روى فطرت به دنبال سبب آن است و از ديدن محسناتِ موجودات لذت مى‌برد. علماء از قرن سوم هجرى، به ثبت و ضبط محسنات در كلام پرداختند و نام آن چه را جمع‌آورى نمودند، علم بديع گذاشتند. در اين علم، اكثر مباحث علم بيان و علم معانى وجود دارد. اما غرض اصلى در اين علم، كسب محسنات كلام است .<ref>متن، ص85</ref>.

مؤلف، ذكر كرده كه برخى از نكاتى وجود دارد كه داخل در اين علم شده است، در حالى كه ربطى به اين علم نداشته و جزء اين علم نيست .<ref>متن، ص93</ref>. از جمله مطالبى كه به اعتقاد او وارد بر اين علم شده، «توريه» است .<ref>متن، ص97</ref>. مؤلف، جهات مختلف مساله توريه را توضيح و مورد نقد و بررسى قرار داده است.

وى در جاهاى مختلفى از كتاب، مطالبى براى تحريض و تشويق ديگران به فراگيرى علم بديع بيان كرده و از عظمت و ارزش اين علم سخن به ميان آورده است.<ref>متن، ص110</ref>.

وى، نظر افراطى برخى از متاخرين را در مورد آثار متقدمين ذكر كرده است. اين دسته معتقدند كه در اشعار و آثار متاخرين، چيزى كه باعث نيكو بودن باشد وجود ندارد و اين در اثر كمى فهم و دقت و جمود طبع و كمى فهم متقدمين است .<ref>متن، ص119</ref>.

نويسنده اين نظر را مردود و چنين ذكر كرده است: «و اما انكار آنان، از محاسن متقدمين، در اثر كمى تتبع و يا كثرت تعصب است».<ref>متن، ص119</ref>.

در فصلى از كتاب، به دور از هر گونه افراط، تفريط و تعصب، به بررسى آثار و اشعار متقدمين پرداخته شده است .<ref>متن، ص125</ref>.

مؤلف، در اين زمينه معتقد است كه متقدمين، مخترع اصل شعر و سابقين در شناخت قافيه‌ها و اوزان بوده‌اند. آن‌ها موسس اركانى چون استعاره، تشبيه، مجاز مرسل و... هستند و معظم نكات ادبى را به دست آورده و در آثارشان جارى و فصول و ابوابى مانند مدح و هجاء و...را دسته‌بندى نموده‌اند .<ref>متن، ص125</ref>.

مؤلف، اشاره به نظريه برخى از كسانى نموده است كه مى‌گويند: «علم هيچ گونه دخالتى در حسن و زيبايى شعر ندارد. اكثر شعراى خوب از اهل علم نيستند و بسيارى از اهل علم، داراى نظم نيكويى نيستند».<ref>متن، ص143</ref>.

وى به اين نظر چنين پاسخ داده است كه منشا اين كلام از زيادى جهالت و كمى عقل است، زيرا فضيلت علم را، غير از جاهل انكار نمى‌كند .<ref>متن، ص143</ref>.

نويسنده در چند فصل، به ذكر محاسن و معايب اشعار و آثار ادبى متقدمين پرداخته و در اين زمينه توضيحاتى را ذكر كرده است..<ref>متن، ص145</ref>.

#اكتفا بر معانى مبذوله، تشبيهات عامه و نكات مبتذله .<ref>متن، ص158</ref>.

گروه دوم: گروهى كه همت و تلاش آنان حفظ الفاظ است. اينان آن چه را در كتاب آمده است، از خوب و بد قبول نموده و فقط به ظاهر الفاظ توجه دارند .<ref>متن، ص177</ref>.