تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مخزن العرفان در تفسير قرآن'''، تفسيرى عرفانى به زبان فارسى است كه توسط سيده نصرت امين (بانوى اصفهانى) نوشته شده است.

«مدت زمانى بود كه گاه و بى‌گاه در فكر بودم كه تفسير مختصرى بنويسم و از كلمات آل عصمت(ع) اقتباس نموده و از بيانات مفسرين خوشه‌چينى نمايم كه شايد به اين واسطه از مفسرين و از متدبرين در قرآن محسوب گردم، لكن متأسفانه موانعى جلو راه خود مى‌ديدم كه طى اين طريق پرخطر را متعذر، بلكه متعسر مى‌پنداشتم. از طرفى ضعف نفس و فرومايگى سد راه مى‌شد، از طرفى تهديد و منع شارع از تفسير به رأى جلوگير بود و جرأت وارد شدن در اين وادى هولناك را نمى‌كردم، لكن از طرف ديگر حس طلب نمى‌گذاشت، راحت باشم. مدتى بين خوف و رجا بودم، گاهى حس طلب امر مى‌نمود، گاهى خوف و جبن غالب مى‌گشت و يأس كلى دامن‌گيرم مى‌شد، لكن پس از آنكه مأيوس شدم كه بتوانم تفسير كاملى بنويسم، نظر به اينكه «الميسور لا يسقط بالمعسور» بنا گذاردم اقتباس نمايم از مشكات انوار ولايت و اقتصار نمايم به ترجمه تحت اللفظى آيات و توضيح دهم بعض آيات محكمات را و پيرامون متشابهات نگردم». <ref>مقدمه مخزن العرفان، 1 - 2</ref>.

بديهى است كه تفكر و تدبر در قرآن، همان فهم معانى مندرجه در آن است كه به تفكر در قرآن بعضى از اسرار و رموز آن كشف مى‌گردد و فهم معنى لفظ، غير از تفسير به رأى است».

«در فهم ناسخ و منسوخ و تميز [تمييز] بين محكم و متشابه و نيز در متشابهات و آنچه از آيات معنى آن ظاهر و جلى نيست، بايستى تمسك نماييم به ابواب علم پيغمبر (ص) و از مشكات نور ائمه طاهرين استضائه و استفاده نماييم و به فهم ناقص خود متكى نباشيم كه در خلاف افتيم.»

«در منهج از عبدالله مسعود و او از پيغمبر اكرم(ص) چنين روايت كرده: «قرآن خواندن، احسان خداوند است كه به آن تمامى افراد بشر را دعوت فرموده، پس از خواندن [خوان] نعمت او بهره‌مند شويد و هرچند توانيد فايده آن را برگيريد، زيرا قرآن ريسمان محكم است، هر كس دست در آن زند، هرگز از رحمت واسعه حق تعالى محروم نگردد...».

روح حاكم و جنبه قوى در تفسير «مخزن العرفان» بعد اخلاقى، درس سير و سلوك و تربيت نفوس است كه رنگ اخلاقى و تربيتى، اين تفسير را از ديگر زمينه‌هاى آن قوى‌تر ساخته است. اهتمام مفسر، در تربيت نفس انسانى و دور كردن آن از ظواهر فريبنده و ماديات و نزديك كردن به ذات حق تعالى است؛ در عين اينكه وظايف دنيوى او را متذكر مى‌شود.

آرى اگر ذره‌اى از نور معرفت در قلبى بتابد اثر آن در ظاهر پديد مى‌گردد و پديد شدن آثار، نتيجه ذوق و حال است، نه حاصل علم و تصور...».

«زن و مرد اگرچه، در انسانيت شريكند، لكن شالوده خلقت زن و مرد از قواى دماغى، جسمى، احساسات طبيعى و مزاجى تفاوت دارد»، سپس گفتار برخى از دانشمندان را مى‌آورد و پس از آن، گفتار صاحب تفسير «[[الميزان في تفسير القرآن|الميزان]]» را در اين خصوص ذكر مى‌كند بدين مضمون: «خلاصه آنكه زن و مرد در غالب احكام عبادات و حقوق اجتماعى مساوى مى‌باشند و همان‌طورى‌كه مرد مستقل در امور اجتماعى است، زن نيز استقلال دارد و در غالب امور اجتماعى حق مداخله دارد، مثل كسب، عمل، ارث، تجارت، زراعت، تعليم، تعلم، اخذ حقوق، دفاع در برابر دشمن و غير اينها از مواردى كه خلاف اقتضاى طبعش نباشد».

«خود را كوچك‌تر از آن مى‌دانم كه از دانشمندان عالى انتقاد كنم و به گفتارشان خرده‌گيرى نمايم. روى سخن به ديگران است. آن‌هايى كه چندان بصيرتى در فهم آيات قرآن ندارند، از اين فرمايشات (متشابهات) ممكن است خود را ببازند و از حد خود تجاوز كنند و در تفسير و تأويل كلام الله به فريب نفس گرفتار گردند و گمان كنند به محض فراگرفتن اندازه‌اى از قواعد عربى مى‌توانند بدون تمسك به اخبار آل عصمت(ع) آيات متشابهات را به رأى و سليقه خود تفسير و تأويل كنند و مبتلا به تفسير به رأى منهى‌عنه گردند.»

وى گاهى از نظرات فلاسفه بهره مى‌برد، مثلا در بيان حروف تهجى از گفتار فلاسفه اسلامى، چون [[صدر المتألهين]] و [[بوعلى سينا]] و در توجيه آيه نور از كلام [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملا صدرا]] استفاده كرده است. در بيان اوصاف آتش جهنم، خلاصه كلام [[صدر المتألهين]] را ترجمه مى‌كند كه امتياز جهنم از ساير آتش‌ها به چند چيز است:

مفسر گرامى، به لغت و اشتقاق و غير آن هم پرداخته، اما نه به دقت تفاسيرى چون «مجمع البيان».

مفسر، در باب وصيت مى‌نويسد: ظاهرا از جمله «كتب عليكم...»، حكم لزومى برمى‌آيد و دلالت دارد بر وجوب وصيت كه هر كسى هنگام مردنش اگر مالى دارد بايستى وصيت كند و براى هر يك از پدر و مادر و نزديكان، سهمى از مال خود را معين نمايد؛ خصوصا به قرينه «حقا على المتقين» كه در آخر آيه ذكر شده، لكن نظر به آياتى كه راجع به ارث رسيده و ورثه معين شده، جمع بين آيات، اين‌طور مى‌شود كه نسبت به خويشاوندان حكم وجوبى برداشته مى‌شود، لكن استحباب آن به حال خود باقى مى‌ماند.